Công thức quản lý tiền bạc để vươn tới tự do tài chính từ 10 triệu đầu tiên

Tư duy tài chính mới: Đầu tư trước, tiêu dùng sau

Trong suốt nhiều năm, người Việt vẫn giữ thói quen quản lý tài chính cá nhân bằng công thức quen thuộc: “Thu nhập – Chi tiêu = Tiết kiệm”. Nghe qua có vẻ hợp lý, nhưng theo ông Lâm Tuấn, chuyên gia tài chính cá nhân, sáng lập Financial Planner Việt Nam, đây chính là “cái bẫy mềm” khiến nhiều người không bao giờ tích lũy được tài sản thật sự. Khi mọi thứ chi xong mới tính tiết kiệm, phần dành cho tương lai gần như bằng 0.

Trong khi đó, tư duy tài chính hiện đại không nằm ở việc kiếm được bao nhiêu tiền, mà ở cách phân bổ tiền có mục tiêu và kỷ luật. Công thức được chuyên gia khuyến nghị cho người trẻ Việt Nam là: Thu nhập – Đầu tư – Tiết kiệm – Trả nợ = Tiêu dùng. “Đây không chỉ là một cách tính khác, mà là một triết lý sống khác: ưu tiên tương lai trước, tiêu dùng sau,” ông nói.

Theo ông Tuấn, việc “đảo ngược công thức” giúp mỗi người đặt lý trí lên trước cảm xúc. Chi tiêu luôn mang tính cảm xúc – càng có nhiều, càng dễ muốn chi thêm; còn đầu tư và tiết kiệm là lý trí – chỉ có thể thực hiện khi được lên kế hoạch trước.

Dưới góc nhìn của một chuyên gia tư vấn nhiều khách hàng mỗi năm, ông Lâm Tuấn nhấn mạnh rằng không có tỷ lệ “chuẩn” cố định cho việc phân bổ thu nhập, mà chỉ có tỷ lệ phù hợp với hoàn cảnh và mục tiêu sống.

Chẳng hạn, với một gia đình trẻ thu nhập 45 triệu đồng/tháng, chưa có nợ, công thức gợi ý có thể là: 15% đầu tư đều đặn (quỹ trái phiếu, quỹ cân bằng); 10% tiết kiệm (quỹ khẩn cấp 3–6 tháng chi tiêu); 0% trả nợ; 75% chi tiêu.

Sau ba tháng, họ đã có gần 30 triệu đồng tích sản mà vẫn duy trì được nhịp sống bình thường. Cảm giác kiểm soát được dòng tiền đôi khi còn quý hơn cả lợi nhuận, ông Tuấn nói.

Với những gia đình có khoản vay lớn như mua nhà, công thức cần thay đổi: 5% đầu tư, 10% tiết kiệm, 25% trả nợ và 60% chi tiêu. Trả nợ quá nhanh không phải lúc nào cũng tốt. Nếu dốc toàn bộ thu nhập cho ngân hàng, bạn sẽ nghẹt thở vì thiếu dòng tiền dự phòng.

Các chuyên gia về tài chính cá nhân gọi đó là “nhịp thở tài chính” – khi mỗi khoản tiền được điều tiết đủ để sống thoải mái mà vẫn tích sản cho tương lai.

Một trong những điểm then chốt trong tư duy tài chính mới, theo ông Tuấn, là phân vai cho từng đồng tiền. Tiền mất giá khi không được sử dụng đúng chức năng, giống như nhân viên giỏi nhưng không được giao việc.

Theo đó, mỗi đồng tiền nên có nhiệm vụ rõ ràng: Đồng bảo vệ bạn: quỹ khẩn cấp; Đồng tạo ra tương lai: đầu tư; Đồng giúp bạn an tâm: trả nợ; Đồng cho niềm vui: chi tiêu.

Thực tế, lạm phát đang khiến khái niệm “giữ tiền” trở nên lỗi thời. Theo Tổng cục Thống kê, chỉ số giá tiêu dùng (CPI) bình quân năm 2024 tăng 3,63% so với năm trước, phản ánh sức ép lạm phát vẫn hiện hữu dù đã được kiểm soát trong mục tiêu Quốc hội đề ra.

Trong khi đó, mặt bằng lãi suất tiết kiệm kỳ hạn 6 – 12 tháng tại các ngân hàng thương mại chỉ phổ biến quanh mức 4,5 – 4,9%/năm, theo số liệu từ Ngân hàng Nhà nước Việt Nam và các tổ chức tín dụng.

Điều này cho thấy, nếu người dân chỉ gửi tiền tiết kiệm mà không có chiến lược đầu tư phù hợp, giá trị thực của đồng tiền vẫn gần như “dậm chân tại chỗ”.

Tự do tài chính từ 10 triệu đầu tiên

Nhiều người nghĩ chỉ khi “giàu” mới cần quản lý tài chính. Tuy nhiên, trên thực tế, chính vì chưa giàu, bạn càng cần quản lý.

“Tự do tài chính không phải đích đến xa xôi, mà là khả năng bình tĩnh trước mọi biến cố: ốm đau, mất việc, khủng hoảng – và bạn vẫn có kế hoạch để sống tiếp. Tự do tài chính không bắt đầu bằng tiền tỷ, mà bắt đầu từ việc bạn chia đúng 10 triệu đầu tiên” ông Tuấn chia sẻ với nhiều bạn trẻ.

>> Xem thêm: Lương 8-10 triệu kỷ luật tài chính thế nào đủ sống đến hết tháng

Theo các chuyên gia từ Hiệp hội Tư vấn tài chính Việt Nam (VFCA), 80% người Việt chưa có thói quen lập kế hoạch tài chính cá nhân hàng tháng, và chỉ 15% có quỹ khẩn cấp đủ cho 3 tháng chi tiêu. Có tới hơn 42% hoàn toàn không ý thức, không quan tâm đến hoạch định tài chính cá nhân” (trong khảo sát tại 10 thành phố) được VFCA công bố. Những con số này cho thấy tài chính cá nhân vẫn là mảnh đất cần được “khai phá” trong hành trình hướng đến an toàn tài chính của người Việt.

Thế hệ Gen Y và Gen Z Việt Nam đang thể hiện sự thay đổi rõ rệt trong nhận thức về tiền. Họ không chỉ muốn kiếm nhiều hơn, mà còn muốn sống thông minh hơn với số tiền mình có.

Theo một khảo sát của Tập đoàn thanh toán toàn cầu (Visa) năm 2024, thế hệ Gen Z đang định hình lại cách quản lý tiền bạc tại Việt Nam. Khoảng hai phần ba người trẻ cho biết họ đang chủ động theo đuổi các mục tiêu tài chính cá nhân, trong đó một phần ba coi “độc lập tài chính” là ưu tiên hàng đầu. Các khóa học trực tuyến, blog và cộng đồng tài chính trên mạng xã hội đang góp phần thay đổi mạnh mẽ nhận thức này.

Xu hướng này phản ánh sự chuyển dịch mạnh mẽ trong “văn hóa tiền” của người Việt trẻ – khi họ không chỉ muốn kiếm được nhiều hơn, mà còn mong muốn học hỏi, đầu tư và quản lý tài chính cá nhân một cách chuyên nghiệp hơn.

Ông Tuấn tin rằng sự thay đổi trong tư duy tài chính của người trẻ chính là nền tảng giúp Việt Nam hình thành một thế hệ tích sản bền vững – biết ưu tiên đầu tư, tiết kiệm và tự chủ trước khi tiêu dùng.

“Công thức ‘Thu nhập – Đầu tư – Tiết kiệm – Trả nợ = Tiêu dùng’ không phải để ràng buộc, mà là kim chỉ nam để sống có định hướng. Khi đồng tiền được đặt đúng vị trí, bạn sẽ không chỉ có nhiều hơn – mà còn nhẹ đầu hơn, tự do hơn và sống yên ổn hơn.

“Tiền không mua được hạnh phúc. Nhưng hiểu đúng về tiền – sẽ giúp bạn giữ được bình an", ông Tuấn kết luận.

Theo báo cáo “ASEAN Consumer Sentiment Study 2025” của Ngân hàng UOB, người tiêu dùng Việt Nam đang ngày càng chủ động hơn trong việc quản lý và đầu tư tài chính cá nhân. Báo cáo cho biết, khoảng hai phần ba người Việt thuộc nhóm tuổi lao động đã bắt đầu tìm hiểu hoặc tham gia đầu tư, chủ yếu thông qua quỹ mở, cổ phiếu và trái phiếu – cho thấy sự chuyển dịch rõ rệt từ tư duy “giữ tiền” sang “để tiền làm việc”.

Ông Lâm Tuấn nhìn nhận, xu hướng này phản ánh một bước tiến lớn về nhận thức tài chính của người Việt trẻ: “Khi đầu tư trở thành thói quen chứ không còn là đặc quyền của người có tiền, đó là lúc năng lực tài chính quốc gia bắt đầu mạnh lên từ từng cá nhân.”