Đưa chứng chỉ quỹ thoát thị trường ngách thành kênh tài sản phổ biến

Dẫn vốn dài hạn cho tăng trưởng và chuẩn mực quản trị doanh nghiệp

Trao đổi tại Diễn đàn Triển vọng thị trường vốn Việt Nam 2026, bà Lương Thị Mỹ Hạnh, Giám đốc Quản lý tài sản, Khối trong nước, Dragon Capital Việt Nam, nhấn mạnh vai trò then chốt của các quỹ đầu tư trong việc phát triển thị trường vốn.

Theo bà Hạnh, quỹ đầu tư đảm nhiệm nhiều chức năng khác nhau, song có ba vai trò nổi bật. Thứ nhất, quỹ đầu tư đóng vai trò như “ống dẫn nước”, chuyển hóa các khoản tiết kiệm ngắn hạn trong dân cư thành nguồn vốn cho doanh nghiệp sản xuất kinh doanh.

Thứ hai, quỹ đầu tư mang bản chất của dòng vốn dài hạn, khác biệt rõ rệt với các dòng vốn ngắn hạn dễ đảo chiều. Với chiến lược đầu tư dài hơi, các quỹ có thể đồng hành cùng doanh nghiệp trong quá trình đổi mới sản xuất, nâng cao lực cạnh tranh. Đây là quy luật, là công thức bất biến tại nhiều nước phát triển, giúp giảm áp lực cho hệ thống ngân hàng cũng như sự phụ thuộc vào vốn vay nước ngoài.

Vai trò thứ ba, dù ít được nhắc đến nhưng không kém phần quan trọng, là việc các quỹ đầu tư góp phần thúc đẩy chuẩn mực quản trị doanh nghiệp. “Các quỹ đầu tư thường đặt ra yêu cầu cao về minh bạch, trách nhiệm giải trình và quản trị rủi ro. Chính những tiêu chuẩn này tạo ra sức ép giúp doanh nghiệp vận hành hiệu quả hơn và đạt tới các chuẩn mực cao hơn, nâng cao niềm tin của nhà đầu tư trong và ngoài nước”, bà Hạnh chia sẻ.

Ở góc độ dài hạn, bà Hạnh cho rằng các quỹ, đặc biệt là quỹ hưu trí với nguồn vốn ổn định, có thể đóng vai trò dẫn dắt dòng vốn vào những lĩnh vực then chốt của tương lai như đổi mới sáng tạo, kinh tế xanh và phát triển bền vững, từ đó góp phần định hình cấu trúc kinh tế trong tương lai.

Thị trường còn mỏng và những “điểm nghẽn” cần tháo gỡ

Dù nhu cầu vốn cho phát triển là rất lớn, thực tế thị trường vốn Việt Nam vẫn còn khá mỏng, theo nhận định của bà Hạnh. Nền kinh tế hiện phụ thuộc nặng nề vào tín dụng ngân hàng, với dư nợ tín dụng cuối năm 2024 tương đương hơn 134% GDP. Sau hơn 20 năm hình thành và phát triển, Việt Nam hiện có khoảng 100 quỹ đầu tư, song quy mô vẫn còn khiêm tốn.

“Tôi thường nói vui rằng bức tranh quỹ đầu tư ở Việt Nam được tượng trưng bởi hai con số 1”, bà Hạnh chia sẻ. Thứ nhất, tổng quy mô các quỹ đầu tư hiện chưa đến 1% GDP, tương đương khoảng 30 tỷ USD. Thứ hai, số lượng nhà đầu tư tham gia các quỹ, thông qua chứng chỉ quỹ, mới chỉ quanh mức 1 triệu người. So với các thị trường trong khu vực như Ấn Độ hay Thái Lan, nơi quy mô quỹ đầu tư chiếm hơn 20% GDP, đây là con số rất khiêm tốn, trong khi quy mô dân số và mức độ tiết kiệm của người dân Việt Nam không hề thua kém.

Theo định hướng, đến năm 2030, Việt Nam kỳ vọng tổng vốn của các quỹ đầu tư đạt khoảng 5% GDP, tương đương mức tăng trưởng gấp 10 lần trong vòng 5 năm. “Đây là mục tiêu rất tham vọng, nhưng đáng để suy nghĩ và hướng tới”, bà Hạnh nhấn mạnh.

Bên cạnh quy mô nhỏ, thị trường còn đối mặt với nhiều rào cản khác. Một trong những hạn chế lớn là kênh phân phối còn bị bó hẹp bởi quy định pháp lý, khi các ngân hàng thương mại chưa được phép trực tiếp phân phối chứng chỉ quỹ. Điều này khiến sản phẩm quỹ khó tiếp cận đại bộ phận người dân.

Ngoài ra, tư duy đầu tư ngắn hạn, mang tính đầu cơ, vẫn khá phổ biến. Thời gian nắm giữ chứng chỉ quỹ trung bình của nhà đầu tư hiện chỉ hơn một năm, và việc so sánh hiệu quả đầu tư quỹ với lãi suất tiền gửi ngân hàng vẫn diễn ra thường xuyên.

Đáng chú ý, tại nhiều quốc gia, quỹ hưu trí là nhóm nhà đầu tư tổ chức lớn nhất và đóng vai trò trụ cột của thị trường vốn. Trong khi đó, tại Việt Nam, các quỹ hưu trí vẫn ở giai đoạn sơ khai. Sau 8 năm hình thành hành lang pháp lý, tổng quy mô quỹ hưu trí mới chỉ chưa đến 2.000 tỷ đồng, với khoảng 30.000 người tham gia.

Con số này cho thấy quỹ hưu trí chưa thể hiện được vai trò trong đảm bảo an sinh xã hội. Nếu không có bước chuyển mình mạnh mẽ, việc xây dựng nền tảng vốn cho mục tiêu bứt phá trong 10–20 năm tới sẽ gặp nhiều khó khăn.

Ưu đãi thuế, mở kênh phân phối và nâng tầm giáo dục tài chính

Từ thực tiễn đó, bà Hạnh cho rằng giải pháp trọng tâm là khai thác hiệu quả nguồn vốn trong nước - nguồn lực còn rất dồi dào nhưng mang tính ngắn hạn. Vấn đề then chốt là làm sao để dòng vốn này trở nên dài hạn hơn.

“Điểm đầu tiên tôi nghĩ đến là cần có chính sách ưu đãi thuế đủ mạnh, nhằm khuyến khích thay đổi hành vi đầu tư của người dân. Đây là kinh nghiệm chung tại nhiều thị trường như Thái Lan, Ấn Độ hay Đài Loan”, bà Hạnh nói. Theo đó, việc xem xét miễn hoặc giảm thuế thu nhập cá nhân đối với các khoản đầu tư dài hạn sẽ giúp thay đổi hành vi đầu tư của người dân.

Giải pháp thứ hai là mở rộng kênh phân phối, tháo gỡ các rào cản pháp lý để trao vai trò lớn hơn cho hệ thống ngân hàng thương mại trong việc phân phối sản phẩm quỹ. Khi ngân hàng được tham gia sâu hơn, chứng chỉ quỹ có thể tiếp cận người dân một cách thuận tiện, từ đó chuyển mình từ một thị trường “ngách” trở thành kênh tài sản chính thống và phổ biến.

Thứ ba, cần hoàn thiện khung pháp lý cho quỹ hưu trí theo hướng tiệm cận thông lệ quốc tế. Các quỹ hưu trí cần được mở rộng phạm vi và chiến lược đầu tư nhằm nâng cao hiệu quả và sức cạnh tranh, thay vì bị giới hạn quá lớn vào trái phiếu chính phủ như hiện nay. Khi được phát triển đúng hướng, quỹ hưu trí không chỉ hỗ trợ an sinh xã hội, đặc biệt cho lao động khu vực phi chính thức, mà còn tạo nguồn vốn dài hạn ổn định cho thị trường.

Cuối cùng, bà Hạnh nhấn mạnh vai trò then chốt của giáo dục tài chính. “Tư duy là điểm mấu chốt quan trọng nhất. Nếu người dân không hiểu về tài chính và đầu tư, họ sẽ không thể đưa ra những quyết định đúng đắn”, bà nói. Thực tế cho thấy mức độ hiểu biết tài chính của người dân Việt Nam còn thấp so với mặt bằng chung thế giới. Do đó, cần triển khai chương trình giáo dục tài chính mang tính quốc gia, lồng ghép từ bậc tiểu học đến trung học, nhằm hình thành tư duy tiết kiệm và đầu tư dài hạn ngay từ sớm.

Ở góc độ cơ quan quản lý, ông Bùi Hoàng Hải, Phó Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, cho rằng các quỹ đầu tư cần được tạo điều kiện phát triển một cách tự nhiên thông qua các chính sách ưu đãi, đặc biệt là về thuế. Nếu cả quỹ và nhà đầu tư đều chịu thuế, hiệu quả đầu tư sẽ bị bào mòn, làm giảm sức hấp dẫn của kênh huy động vốn này.

Bên cạnh đó, vấn đề nguồn hàng cho các quỹ cũng cần được cải thiện. Việc cho phép các công ty quản lý quỹ chủ động xây dựng chỉ số riêng và phối hợp với sở giao dịch để phát triển sản phẩm mới sẽ giúp đa dạng hóa lựa chọn, tăng sức hút với nhà đầu tư, đồng thời mở rộng cơ hội thu hút dòng vốn quốc tế.

“Để thị trường chứng khoán và quỹ đầu tư phát triển bền vững, cần sự kết hợp đồng bộ giữa chính sách ưu đãi, đa dạng hóa sản phẩm, nâng cao chất lượng nhà đầu tư và minh bạch hóa kênh phân phối. Đây là những bước đi quan trọng để tạo ra một thị trường chứng khoán năng động, minh bạch và hấp dẫn, đáp ứng cả nhu cầu của nhà đầu tư trong nước lẫn quốc tế”, ông Bùi Hoàng Hải nhấn mạnh.