Khi công ty chứng khoán trong vai ngân hàng đầu tư

Tham vọng ngân hàng đầu tư của CTCK

Trong bức tranh tài chính Việt Nam, mô hình ngân hàng đầu tư (Investment Bank) theo chuẩn quốc tế vẫn chưa chính thức xuất hiện. Thế nhưng, những nghiệp vụ đặc trưng của ngân hàng đầu tư lại đang được các công ty chứng khoán triển khai mạnh mẽ, trở thành một trong những mảng kinh doanh cốt lõi và mang về nguồn thu đáng kể.

Thực tế, nhiều công ty chứng khoán đã gặt hái kết quả ấn tượng nhờ tập trung vào mảng ngân hàng đầu tư. Chẳng hạn, Công ty Chứng khoán Kỹ Thương (TCBS) và Công ty Chứng khoán HD (HDS) đều ghi nhận doanh thu trên nghìn tỷ đồng trong năm 2024 từ các dịch vụ bảo lãnh, đại lý phát hành chứng khoán, tư vấn tài chính doanh nghiệp. Điều này cho thấy, dù chưa có một ngân hàng đầu tư thực thụ, nhưng những “hạt nhân” của hoạt động này đã hình thành và đang phát triển mạnh mẽ tại thị trường Việt Nam.

Không dừng lại ở vai trò cung cấp dịch vụ, nhiều công ty chứng khoán còn chủ động định vị bản thân như một ngân hàng đầu tư đúng nghĩa. Có thể kể đến những cái tên tiêu biểu như Chứng khoán Thiên Việt (TVS), Chứng khoán OCBS hay Chứng khoán LPBank (LPBS). Việc chọn cách định vị này không chỉ giúp các công ty tạo dựng thương hiệu, mà còn thể hiện tham vọng dẫn dắt xu thế mới trên thị trường tài chính trong nước.

Đáng chú ý, nỗ lực mở rộng hoạt động ngân hàng đầu tư của các công ty chứng khoán Việt Nam cũng đã được ghi nhận ở cấp độ quốc tế. Một số đơn vị liên tục được vinh danh tại các giải thưởng uy tín: Công ty Chứng khoán VPS được Tạp chí World Business Outlook (Singapore) trao giải “Ngân hàng đầu tư tốt nhất Việt Nam 2023”; VPBankS được bình chọn là “Ngân hàng đầu tư tốt nhất Việt Nam 2025” trong khuôn khổ Global Banking & Finance Awards; SSI cũng được Euromoney trao danh hiệu “Ngân hàng đầu tư tốt nhất Việt Nam 2024”. Đây là những dấu ấn quan trọng, phản ánh sự phát triển cả về quy mô lẫn uy tín của các công ty chứng khoán Việt trong lĩnh vực ngân hàng đầu tư.

Tuy nhiên, trong khi việc thành lập ngân hàng đầu tư được các chuyên gia cho rằng chưa có quy định, việc công ty chứng khoán định vị bản thân như một ngân hàng đầu tư khiến giới quan sát đặt ra vấn đề về các quy định pháp lý của hoạt động này.

Trao đổi với VietnamFinance, Luật sư Trần Minh Hải, Giám đốc Công ty luật BASICO, pháp luật Việt Nam thực tế đã có các quy định liên quan đến nghiệp vụ ngân hàng đầu tư (Investment Banking - IB). Tuy nhiên, hầu hết quy định liên quan chỉ đang điều chỉnh những nội dung cơ bản về IB trong hướng dẫn nghiệp vụ đối với các định chế tài chính như ngân hàng, công ty chứng khoán, doanh nghiệp ...

Như trong lĩnh vực ngân hàng, nghiệp vụ ngân hàng đầu tư được thể hiện ở quy định về quyền góp vốn đầu tư, mua cổ phần tại các tổ chức khác của ngân hàng (các Điều 111 về “Góp vốn, mua cổ phần của ngân hàng thương mại”, Điều 137 về “Giới hạn góp vốn, mua cổ phần” … Luật Các tổ chức tín dụng năm 2024 quy định về việc ngân hàng thương mại có quyền góp vốn, mua cổ phần tại doanh nghiệp trong phạm vi các giới hạn pháp luật).

Đối với lĩnh vực chứng khoán, nghiệp vụ ngân hàng đầu tư được quy định bằng những hướng dẫn về nghiệp vụ tự doanh chứng khoán (khoản 30 Điều 4 về “Giải thích từ ngữ”, Luật Chứng khoán năm 2019). Ngoài ra, xuất phát từ các quyền căn bản của doanh nghiệp, pháp luật cho phép doanh nghiệp được triển khai các hoạt động đầu tư, góp vốn, mua cổ phần, trái phiếu...

Luật sư Trần Minh Hải cho rằng, trong tương lai, với nhu cầu phát triển thị trường vốn, có thể sẽ có những định hình pháp lý rõ rệt hơn về nghiệp vụ ngân hàng đầu tư tại Việt Nam.

Bước khởi đầu tích cực nhưng nhiều rủi ro

Mặc dù tham vọng trong lĩnh vực ngân hàng đầu tư đã được thể hiện khá rõ nét ở nhiều công ty chứng khoán, giới chuyên gia cho rằng các hoạt động hiện tại vẫn chưa đủ để hình thành một mô hình ngân hàng đầu tư thực thụ.

Theo TS. Nguyễn Tuấn Anh, giảng viên ngành Tài chính, Khoa Kinh doanh, Đại học RMIT Việt Nam, việc các công ty chứng khoán tự định vị mình như ngân hàng đầu tư có thể xem là một bước khởi đầu tích cực. Tuy nhiên, xét trên thực tế, phạm vi hoạt động của họ vẫn còn khá hạn chế so với chuẩn mực quốc tế.

“Các công ty như Vietcap, VPS hay SSI đang đi đầu trong xu hướng này, chủ yếu tập trung vào các dịch vụ tư vấn M&A, tư vấn phát hành chứng khoán và phân tích thị trường. Dù vậy, họ chưa thực sự tham gia sâu vào những nghiệp vụ đòi hỏi quy mô vốn lớn như bảo lãnh phát hành khối lượng lớn hay giao dịch độc quyền”, ông Tuấn Anh nhận định.

Khó khăn lớn nhất nằm ở khả năng huy động vốn. Các công ty chứng khoán hiện vẫn chỉ đóng vai trò trung gian trên thị trường, chưa đạt được quy mô và sự toàn diện như các định chế hàng đầu thế giới, điển hình là Goldman Sachs. Trong bối cảnh đó, bài toán quản trị rủi ro trở thành yếu tố then chốt, đặc biệt đối với một thị trường mới nổi và còn nhiều biến động như Việt Nam.

TS. Tuấn Anh chỉ ra ba nhóm rủi ro nổi bật. Thứ nhất là rủi ro tín dụng, xuất phát từ các doanh nghiệp vừa và nhỏ – những khách hàng thường thiếu nền tảng tài chính vững chắc. Thứ hai là rủi ro thanh khoản, khi thị trường biến động mạnh có thể khiến các thương vụ phát hành gặp trục trặc. Thứ ba là rủi ro hoạt động, gắn với việc hệ thống công nghệ thông tin và quản trị nội bộ chưa đồng bộ.

Ở góc độ quản lý, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đã và đang tăng cường giám sát dựa trên các chuẩn mực Basel III. Theo Thông tư số 14/2025/TT-NHNN, tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu (CAR) vẫn duy trì ở mức 8%, nhưng bổ sung thêm bộ đệm bảo toàn vốn 2,5%. Như vậy, tổng CAR thực tế các tổ chức phải đạt ít nhất 10,5%, thậm chí có thể lên đến 13% nếu áp dụng bộ đệm vốn phản chu kỳ. Song song với đó, NHNN đang hoàn thiện khung pháp lý liên quan đến an toàn vốn, kiểm soát nội bộ, quản trị thanh khoản và đánh giá tuân thủ, với lộ trình triển khai từ đầu năm 2025.

Đánh giá triển vọng, TS. Tuấn Anh cho rằng, nếu các công ty chứng khoán thành công trong việc chuyển mình, đây sẽ là nền tảng quan trọng để hình thành ngân hàng đầu tư tại Việt Nam. Ngược lại, thất bại có thể gây ra hệ lụy cho toàn hệ thống, như trường hợp Ngân hàng SCB năm 2023.

“Bước đi này là khả thi, nhưng chỉ khi được hỗ trợ từ NHNN và đi kèm một chiến lược quản trị rủi ro chặt chẽ. Tổng thể, đây là cơ hội lớn để Việt Nam hội nhập sâu hơn vào hệ thống tài chính toàn cầu”, ông nhấn mạnh.