Khu thương mại tự do: Mô hình đột phá, chọn Đà Nẵng làm thí điểm

Mô hình đột phá đầu tiên ở Việt Nam

Quốc hội vừa thông qua Nghị quyết về tổ chức chính quyền đô thị và thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TP. Đà Nẵng. Nghị quyết có hiệu lực thi hành từ 1/1/2025 và được thực hiện trong 5 năm.

Đáng chú ý, Quốc hội đồng ý thành lập Khu thương mại tự do Đà Nẵng gắn với cảng biển Liên Chiểu. Đây là mô hình không còn mới với thế giới nhưng lần đầu có ở Việt Nam.

Khu thương mại tự do Đà Nẵng bao gồm khu sản xuất, trung tâm logistics, khu thương mại - dịch vụ và các loại hình khu chức năng khác theo quy định pháp luật.

Quan hệ mua bán, trao đổi hàng hóa giữa khu chức năng thuộc Khu thương mại tự do Đà Nẵng với khu vực bên ngoài là quan hệ xuất khẩu, nhập khẩu theo quy định của pháp luật Việt Nam về hải quan, thuế và xuất khẩu, nhập khẩu.

Nhiều chính sách ưu đãi đầu tư trong Khu thương mại tự do Đà Nẵng sẽ được thực hiện theo nghị quyết mà Quốc hội thông qua.

Ông Nguyễn Văn Quảng, Bí thư Thành ủy Đà Nẵng cho biết, thí điểm lập Khu Thương mại tự do là một trong 5 chính sách hoàn toàn mới Đà Nẵng đề xuất được Quốc hội đánh giá rất cao. Khi Đà Nẵng đề xuất các chính sách mới, rất nhiều địa phương đã đề nghị Quốc hội và Chính phủ cho phép được áp dụng tương tự.

Tuy nhiên, Quốc hội đã kết luận để Đà Nẵng thực hiện thí điểm, chờ kết quả như thế nào rồi sẽ nhân rộng ra cả nước. Hiện nay Đà Nẵng là địa phương đầu tiên có được chính sách đặc thù thu hút nhà đầu tư chiến lược vào trong lĩnh vực này.

“Khu thương mại tự do là mô hình với các chính sách ưu đãi đang phát huy tác dụng, mang lại thành công ở nhiều nước trên thế giới. Những cơ chế này, nếu được thực hiện, sẽ tạo ra những đột phá mới cho Đà Nẵng phát triển”, Bí thư Thành ủy Đà Nẵng nói.

Ông Trần Chí Cường, Phó Chủ tịch UBND TP. Đà Nẵng cho hay, một trong những điều kiện quan trọng cho việc hình thành Khu thương mại tự do đó là gắn với cửa khẩu quốc tế, nhất là cảng biển và Đà Nẵng là một trong rất ít địa phương của cả nước có lợi thế về giao thông.

Bên cạnh đó, thời gian qua, TP Đà Nẵng đã đầu tư phát triển hạ tầng khá đồng bộ, kết nối hệ thống giao thông trong nước và quốc tế; cùng với sự mạnh dạn, quyết tâm, “dám nghĩ, dám làm” của Đà Nẵng và sự ủng hộ của trung ương sẽ là những điều kiện hết sức thuận lợi cho Đà Nẵng triển khai.

Phó Chủ tịch UBND TP. Đà Nẵng cho biết thêm, việc từng bước thăm dò, thí điểm và mạnh dạn thực hiện Khu thương mại tự do ở Đà Nẵng sẽ thúc đẩy phát triển và khai thác tốt nhất, hiệu quả nhất tiềm năng, lợi thế của địa phương. Qua đó thực hiện được nhiệm vụ, vai trò hạt nhân của Đà Nẵng trong thúc đẩy vùng kinh tế động lực miền Trung.

Không để trục lợi chính sách

Theo ông Trần Chí Cường, việc thí điểm thành lập Khu thương mại tự do tại TP. Đà Nẵng mang ý nghĩa đặt nền móng cho việc hình thành chính sách mới trong quá trình vận hành nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta. Đây cũng là bước thử nghiệm, vừa làm vừa rút kinh nghiệm để hoàn thiện dần. Tuy nhiên, đây cũng là vấn đề lớn, không chỉ mang tính chất kinh tế mà liên quan đến quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội, gắn với thể chế và hệ thống pháp luật.

Do đó, các cơ chế, chính sách để hình thành và phát triển khu thương mại tự do Đà Nẵng đã được đề xuất đảm bảo phù hợp với điều kiện thể chế Việt Nam hiện nay, đảm bảo tính tuần tự, từng bước thí điểm theo hướng kết hợp hài hòa với các mô hình kinh tế tương đồng đã có sẵn khung cơ chế, chính sách trong hệ thống pháp luật Việt Nam nhằm hạn chế tối đa các rủi ro có thể gặp phải trong thực tiễn triển khai các chính sách về sau. Trong quá trình triển khai thực hiện sẽ đánh giá, xem xét đề xuất mở rộng cho phù hợp.

Nghị quyết cũng quy định rõ trách nhiệm của các Bộ, ngành Trung ương, địa phương và các đơn vị có liên quan trong quá trình triển khai thực hiện để không diễn ra tình trạng lạm dụng, trục lợi chính sách.

“Đối với các chính sách chưa rõ nhưng thông lệ quốc tế vẫn đang áp dụng và trong tầm kiểm soát thì cho áp dụng thí điểm gắn với các điều kiện đảm bảo kiểm tra, giám sát cụ thể. Các nội dung ảnh hưởng đến quốc phòng - an ninh, lợi ích quốc gia như trợ cấp, tự do tiếp cận thị trường, gia tăng nợ công… thì không áp dụng”, ông Trần Chí Cường nói.

Theo lãnh đạo TP. Đà Nẵng, qua nghiên cứu một số khu thương mại tự do điển hình tại các quốc gia Châu Á, có thể rút ra một số bài học kinh nghiệm về phát triển thành công khu thương mại tự do.

Đó là, Khu thương mại tự do không chỉ là công cụ để thu hút nguồn vốn FDI, tạo thêm việc làm mà còn là công cụ để thí điểm đổi mới cơ chế chính sách, thể chế kinh tế, nâng cấp môi trường kinh doanh đạt tiêu chuẩn quốc tế.

Khu thương mại tự do là cơ chế để tạo ra môi trường cho các dòng hàng hóa, vốn, nhân sự, công nghệ tự do lưu thông với thế giới. Lợi ích lớn nhất mà các địa phương nơi hình thành khu thương mại tự do là tác động lan tỏa về khoa học, kỹ thuật, trình độ nhân sự, nâng cao đời sống người dân và vai trò được nâng cao trên bản đồ thế giới, đặc biệt là những địa phương đã hình thành được nền kinh tế trụ sở chính - trung tâm quản lý các nguồn lực toàn cầu - như Singapore, Dubai, Thượng Hải.

Chính vì vậy, ngày nay, các quốc gia trên thế giới không giới hạn hoạt động của khu thương mại tự do trong lĩnh vực thương mại như tên gọi của nó mà mở rộng ra các lĩnh vực khác như dịch vụ tài chính, kinh tế trụ sở chính, logistics, vận tải biển, công nghệ thông tin, nghiên cứu phát triển...

Khu thương mại tự do chỉ phát huy hết lợi thế, mang lại lợi ích lớn nhất khi nó gắn với cảng biển cửa ngõ, trung chuyển quốc tế hoặc cảng hàng không quốc tế. Đặc biệt nếu có thể hình thành hành làng vận tải ngoại quan giữa cảng biển và cảng hàng không sẽ tăng cường hơn nữa năng lực cạnh tranh của khu thương mại tự do. Tất cả các khu thương mại tự do khảo sát đều nằm liền kề hoặc nằm trong khoảng cách gần, kết nối với cảng biển cửa ngõ, trung chuyển quốc tế và cảng hàng không quốc tế để tạo ra vận tải đa phương thức, tăng tính hiệu quả của hoạt động vận tải thương mại quốc tế.

Ngoài ra, khu thương mại tự do không nhất thiết phải là một khu vực tập trung mà có thể bao gồm nhiều phân khu chức năng với mỗi phân khu có một chức năng khác nhau. Việc thành lập khu thương mại tự do có thể được thực hiện trên nền tảng các khu vực cảng/công nghiệp hiện hữu hoặc xây dựng mới, tùy thuộc vào đặc điểm và nhu cầu của từng quốc gia.