Khủng hoảng năng lượng đe dọa châu Âu, lung lay quyết tâm 'cai nghiện' khí đốt Nga

Căng thẳng leo thang ở Ukraine đã góp phần khiến giá khí đốt tăng khoảng 45% trong năm nay. Mặc dù mức giá vẫn thấp hơn nhiều so với mức kỷ lục năm 2022, nhưng chúng đủ cao để có nguy cơ làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng chi phí sinh hoạt cho các hộ gia đình và gia tăng áp lực cạnh tranh đối với các nhà sản xuất đang gặp khó khăn.

Lưu trữ khí đốt là một "đường dây cứu sinh" trong những thời kỳ lạnh nhất nhưng lượng khí đốt lưu trữ trong kho của châu Âu năm nay đang giảm nhanh chóng sau khi nhiệt độ băng giá làm tăng nhu cầu sưởi ấm.

Các nước châu Âu đang rút hơn 500 triệu m2 khí đốt mỗi ngày để sử dụng từ các cơ sở lưu trữ ngầm (UGS). Kể từ đầu mùa đông, lượng khí đốt rút ra từ các cơ sở UGS đã cao gấp rưỡi so với năm ngoái, theo dữ liệu từ Cơ sở hạ tầng khí đốt châu Âu (GIE).

Hơn 2 năm kể từ khi Nga siết nguồn cung khí đốt, châu Âu đang phải vật lộn để bảo vệ hệ thống năng lượng của mình. Thị trường thắt chặt phản ánh thách thức của lục địa này trong việc cai nghiện hoàn toàn nhiên liệu hóa thạch của Nga.

Tình hình sắp trở nên tồi tệ hơn khi các chuyến giao khí đốt giúp lấp đầy các nguồn dự trữ vào năm 2024 có khả năng không có sẵn vào năm tới, kéo dài tình trạng giá cả bị bóp méo.

Giá mua khí đốt trung bình là 456 USD cho 1.000 m3 tại châu Âu vào tháng 10 và đã tăng lên 484 USD vào tháng 11.

Cuộc chiến của Nga với Ukraine đang leo thang khi cả hai bên đều tiến hành các cuộc tấn công bằng tên lửa trong tuần này nhằm giành lợi thế trước khi ông Donald Trump trở lại Nhà Trắng.

Do căng thẳng gia tăng, Mỹ đã trừng phạt Gazprombank, tổ chức tài chính lớn cuối cùng được miễn hình phạt và là đơn vị xử lý các khoản thanh toán cho khí đốt của Nga.

Các lệnh trừng phạt này nhằm mục đích cắt giảm thu nhập của Điện Kremlin từ xuất khẩu năng lượng, nhưng chúng cũng làm tăng nguy cơ ngừng cung cấp khí đốt tự nhiên vẫn chảy đến một số ít quốc gia Trung Âu.

Mặc dù châu Âu đã giảm sự phụ thuộc vào Nga, nhưng việc mất đi một trong những tuyến đường ống dẫn khí đốt còn lại cuối cùng sẽ gây thêm áp lực lên thị trường khí đốt và khiến giá toàn cầu tăng vọt, theo các nhà phân tích tại Energy Aspects.

Châu Âu đã chuẩn bị cho khả năng kết thúc dòng khí đốt của Nga qua Ukraine khi thỏa thuận trung chuyển hết hạn vào cuối năm. Các lệnh trừng phạt có nghĩa là khí đốt có thể ngừng chảy trước thời điểm đó, với cảnh báo của Hungary rằng an ninh năng lượng của nước này đang bị đe dọa.

Giá khí đốt tăng cao phản ánh khả năng mất đi một phần dòng khí đốt giá rẻ còn lại của Nga, sự chậm trễ trong việc cung cấp thêm khí đốt tự nhiên hóa lỏng (LNG) từ Mỹ và một mùa đông lạnh giá.

Vào thời điểm đỉnh điểm của cuộc khủng hoảng năng lượng năm 2022, Đức đã ra lệnh mua nhanh bắt buộc khí đốt để lưu trữ từ thị trường toàn cầu với giá kỷ lục. Để cố gắng thu hồi một số chi phí phát sinh, Berlin đã áp dụng thuế lưu trữ khí đốt, do các thương nhân hoặc công ty tiện ích trả cho các lần giao hàng qua Đức. Thuế này đã bị chỉ trích nặng nề vì làm tăng chi phí mua LNG cho các quốc gia không giáp biển như Áo, Slovakia và Cộng hòa Séc.

"Điều này bắt đầu giống với kịch bản năm 2022, khi đó EU mua khí đốt với bất kỳ giá nào. Năm tới, điều này có khả năng xảy ra trong một năm nhu cầu mạnh mẽ của châu Á", ông Arne Lohmann Rasmussen, nhà phân tích trưởng tại Global Risk Management ở Copenhagen cho biết.

Ông Fatih Birol, giám đốc điều hành của Cơ quan Năng lượng Quốc tế, đang gióng lên hồi chuông cảnh báo rằng châu Âu cần lượng khí đốt lưu trữ dồi dào cho cuối mùa đông này nếu quá cảnh khí đốt của Nga qua Ukraine chấm dứt vào ngày 1/1/2025 khi thỏa thuận giữa Moscow và Kyiv hết hạn.

Tại Đức, nơi nhiều nhà máy phải dừng hoặc cắt giảm sản xuất vì chi phí năng lượng cao, việc rút khí đốt từ kho nhanh hơn gửi đi những tín hiệu đáng ngại rằng áp lực lên nền kinh tế lớn nhất châu Âu có thể kéo dài trong năm thứ ba liên tiếp.

"Một lần nữa, các nền kinh tế thâm dụng năng lượng, dẫn đầu là Đức, sẽ chịu thiệt hại nặng nề nhất, gây tổn hại đến nền kinh tế vốn đã chao đảo vì khó khăn trong các lĩnh vực ô tô, hóa chất và máy móc", ông Ole Hansen, giám đốc chiến lược hàng hóa tại Saxo Bank AS cho biết.

Theo dữ liệu của Cơ quan Thống kê châu Âu (Eurostat), trong tháng 9/2024 các công ty châu Âu đã mua khí đốt trị giá 1,4 tỷ euro (1,47 tỷ USD) từ Nga. Khoảng 40% nguồn cung là khí tự nhiên hóa lỏng và 60% là khí đốt qua đường ống.

Khối lượng tăng vọt này cho phép Nga trở thành nhà cung cấp “nhiên liệu xanh” chính cho EU trong tháng 9/2024 với thị phần 23,74% so với 16,54% trong tháng 8/2024. Lần cuối Nga giữ vị trí này là từ tháng 5/2022, khi nhập khẩu từ Nga chiếm 22,9%.

Nguồn cung cấp của Nga bao gồm cả LNG và khí đốt đường ống, chảy vào EU qua Belarus và Ukraine và qua đường ống dẫn khí đốt ngầm TurkStream.