Thời cơ để Việt Nam xây dựng mạng blockchain quốc gia

Chính thức khởi động từ tháng 3/2025, mạng dịch vụ Blockchain Việt Nam (VBSN) là một phần trong cam kết được công bố tại Diễn đàn Quốc gia Phát triển Doanh nghiệp Công nghệ số lần thứ IV, với sự chứng kiến của Tổng Bí thư Tô Lâm. Sáng kiến do Công ty 1Matrix khởi xướng đã nhanh chóng thu hút sự quan tâm của giới công nghệ và tài chính trong và ngoài nước, đặc biệt khi gắn với mục tiêu xây dựng một hạ tầng blockchain “Make in Vietnam”.

Theo ông Trung, VBSN là bước khởi đầu trong chiến lược hình thành một hệ sinh thái blockchain hoàn chỉnh tại Việt Nam – nơi doanh nghiệp trong nước có thể làm chủ công nghệ, sở hữu tri thức lõi và giảm dần phụ thuộc vào giải pháp ngoại nhập. Đồng thời, đây cũng là nỗ lực nhằm hạn chế tình trạng “chảy máu chất xám” và ngoại tệ thông qua việc nhập khẩu công nghệ số.

Tạp chí Đầu tư Tài chính - VietnamFinance đã có cuộc trao đổi với ông Phan Đức Trung, Chủ tịch Công ty 1Matrix, Chủ tịch Hiệp hội Blockchain và Tài sản số Việt Nam để tìm hiểu sâu hơn về VBSN nói riêng và câu chuyện phát triển ngành blockchain tại Việt Nam nói chung.

Ông có thể chia sẻ về mục tiêu xây dựng nền tảng blockchain “Make in Việt Nam”? Vì sao Việt Nam lại cần nền tảng blockchain Layer-1 mà không phải Layer-2 và làm sao để nền tảng blockchain của Việt Nam có thể cạnh tranh được với các tên tuổi lớn quốc tế?

Ông Phan Đức Trung: Để trả lời câu hỏi này, trước hết, cần phải làm rõ sự khác biệt của Layer 1 (blockchain lớp 1) và mạng dịch vụ blockchain.

Mạng dịch vụ Blockchain là một kiến trúc đa tầng, lần lượt gồm các lớp cloud, lớp hạ tầng blockchain và các lớp nghiệp vụ, có khả năng ứng dụng ở cả 2 khu vực dịch vụ công và tư. Trong đó Layer-1 hay Layer-2 chỉ là các hợp phần cấu thành lớp hạ tầng blockchain chứ không đại diện cho toàn bộ mạng dịch vụ này.

Mỗi Layer-1 sẽ có những ưu, nhược điểm khác nhau, phù hợp với các mục tiêu sử dụng và lĩnh vực khác nhau. Vì vậy, để tối ưu về tính năng, khi xây dựng mạng dịch vụ Blockchain Việt Nam (VBSN), 1Matrix đã phát triển mới 6 Layer-1, kết hợp cùng nhiều nền tảng blockchain sẵn có trên thế giới với các phân quyền, cầu nối và các cơ chế đồng thuận ưu tiên khác nhau để phục vụ các đối tượng cụ thể.

Với thực tế này, chúng tôi không cạnh tranh với các Layer-1 hiện nay như Bitcoin, Etherum hay bất kỳ một Layer-1 nào. Chúng tôi lựa chọn cách thức kết hợp, tận dụng các ưu thế sẵn có, kế thừa các thành tựu công nghệ của hệ sinh thái blockchain toàn cầu để tối ưu cả chi phí, thời gian phát triển và khả năng mở rộng để phục vụ những bài toán cụ thể trong nước.

Hiện tại, trên thế giới đã có một số mô hình mạng dịch vụ blockchain thành công, nổi bật nhất là EBSI của châu Âu và BSN của Trung Quốc.

Trong đó, EBSI là một sáng kiến chung của Ủy ban Châu Âu và Đối tác Blockchain Châu Âu (EBP), được triển khai từ năm 2018 nhằm phát triển một hạ tầng blockchain phục vụ khu vực công trên phạm vi toàn EU (27 nước châu Âu và 2 nước láng giềng). Trong đó, 4 lĩnh vực ưu tiên phát triển là Chứng thực và công chứng số, Quản lý văn bằng, Danh tính tự chủ châu Âu, và Chia sẻ dữ liệu tin cậy.

Mạng BSN của Trung Quốc cũng được triển khai cùng thời điểm với mục tiêu là cung cấp một nền tảng “một cửa” cho các nhà phát triển và doanh nghiệp xây dựng ứng dụng sổ cái phân tán (DApp) tại đất nước tỷ dân này. Đến thời điểm hiện tại, BSN đã được ứng dụng thực tiễn trong 5 lĩnh vực là Tài chính - Ngân hàng; Chuỗi cung ứng và công nghiệp; Chính phủ điện tử, dịch vụ công và thành phố thông minh; Định danh số và quản lý dữ liệu; Tài sản số và NFT.

Tại Việt Nam, với mục tiêu ưu tiên là đảm bảo chủ quyền quốc gia về công nghệ và sở hữu trí tuệ, VBSN được xây dựng dựa trên các nguyên tắc tuân thủ Luật Dữ liệu, Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân và Tiêu chuẩn chung về bảo vệ dữ liệu (GDPR) châu Âu.

Với dòng chảy tài sản mã hóa hàng trăm tỷ USD mỗi năm và lực lượng lao động trẻ sáng tạo, VBSN tích hợp giá trị kinh tế từ blockchain vào nền kinh tế quốc gia, tránh nguy cơ chảy máu chất xám và ngoại tệ do phụ thuộc vào nền tảng hạ tầng blockchain nước ngoài, định vị Việt Nam là trung tâm blockchain khu vực.

Vậy đâu là thách thức lớn nhất hiện nay trong việc xây dựng một mạng blockchain dịch vụ thành công? Vốn, nhân lực, pháp lý hay niềm tin cộng đồng, thưa ông?

Ông Phan Đức Trung: Tôi cho rằng việc xây dựng VBSN thành công cần cả sự ủng hộ pháp lý, nguồn lực về tài chính, nhân sự và sự quyết tâm bền bỉ.

Nếu như việc tạo ra một Layer-1 là một điều dễ dàng mà đội ngũ kỹ sư của 1Matrix có thể thực hiện trong một ngày thì việc xây dựng một mạng dịch vụ blockchain lại là một câu chuyện hoàn toàn khác. Đó sẽ là một hành trình dài, đòi hỏi sự đồng hành bền bỉ, chia sẻ tầm nhìn chung về chủ quyền công nghệ giữa Nhà nước - doanh nghiệp - cộng đồng - nhà đầu tư.

Quy mô và vai trò của mạng dịch vụ blockchain trong nền kinh tế số cũng tương tự như hạ tầng giao thông hay viễn thông hiện nay. Nếu không có hạ tầng, các dịch vụ ở trên đều không được triển khai. Nhưng việc đầu tư hạ tầng nền tảng cần được thực hiện bền bỉ, dài hạn, không nóng vội và có định hướng rõ ràng.

Điều đáng mừng là chúng ta đang có rất nhiều thuận lợi để có thể xây dựng thành công một mạng dịch vụ blockchain. Đó là sự định hình nhanh chóng và cởi mở của chính sách, là sự sẵn sàng đổi mới sáng tạo của chính quyền các cấp, mức độ chấp nhận của người dân cao, nguồn nhân trẻ và tài năng, sự tham gia của các doanh nghiệp lớn.

Tất nhiên, quá trình triển khai ứng dụng blockchain trên diện rộng sẽ có những khó khăn nhất định nhưng với mục tiêu xác định ngay từ ban đầu, VBSN sẽ là một nền tảng đủ đơn giản, dễ sử dụng và chi phí thấp dành cho hầu hết các đối tượng.

Trong số các vấn đề mà ông đề cập, nhân tài được xem là yếu tố đóng vai trò quan trọng trong thành công của mạng dịch vụ blockchain này. Vậy chúng ta cần phải làm thế nào để thu hút nhân tài tham gia dự án, thưa ông?

Ông Phan Đức Trung: Việt Nam không thiếu nhân tài. Kể cả trong lĩnh vực rất mới như blockchain thì chúng ta cũng có rất nhiều nhân tài. Có thể nhìn thấy nhiều thương hiệu, chương trình lớn được phát triển hoặc có dấu ấn của người Việt như SkyMavis, Kyber Network, Verichains, AlphaTrue, Spores Network, ChainTracer…

Tuy nhiên vì nhiều lý do mà hầu hết các nhân tài Việt Nam trong lĩnh vực blockhain có xu hướng phát triển nghề nghiệp ở thị trường quốc tế thay vì trong nước. Vì vậy, để thu hút nhân tài thực sự, chúng ta cần tạo ra một dự án có tầm nhìn, có không gian sáng tạo và có cam kết phát triển lâu dài. Những người giỏi không thiếu nơi để làm việc, nhưng họ sẽ chọn nơi mà năng lực của họ được ghi nhận và kết quả họ tạo ra được ghi dấu ở tầm quốc gia.

Điều này hoàn toàn phù hợp với định hướng của 1Matrix khi phát triển VBSN. Chúng tôi coi đây là dự án mở, do người Việt làm chủ, hướng đến sự minh bạch, công bằng và ứng dụng thực tế. VBSN không chỉ cung cấp hạ tầng blockchain, mà hướng tới một hệ sinh thái hoàn chỉnh từ các các giải pháp B2B dành cho các doanh nghiệp tới các dịch vụ công - tư dành cho người dùng cuối (B2C). Do đó, chúng tôi luôn tạo không gian để nhân tài Việt có thể phát huy hết các thế mạnh của mình.

Ông hình dung vai trò của công nghệ blockchain tại Việt Nam sẽ phát triển như thế nào trong 5 - 10 năm tới và 1Matrix dự định tham gia vào sự phát triển đó ra sao?

Ông Phan Đức Trung: Trong 5-10 năm tới, blockchain sẽ là hạ tầng mặc định của nền kinh tế số Việt Nam. Blockchain sẽ không còn là công nghệ mới, mà sẽ là phần lõi của các ứng dụng chính phủ số, tài chính số, giáo dục mở, y tế cá nhân hóa, năng lượng tái tạo và cả logistics.

Về vai trò của 1Matrix, ngay từ khi thành lập, chúng tôi đã xác định là đơn vị tiên phong cung cấp giải pháp tin cậy, dễ tiếp cận, dễ ứng dụng, an toàn, hiệu quả cho các doanh nghiệp, tổ chức dịch vụ công - tư. Để làm được điều này, chúng tôi cần có sự ủng hộ từ các cấp chính quyền, sự đồng hành của các đối tác công nghệ - tài chính - pháp lý và cả cộng đồng để cùng nhau kiến tạo một hệ sinh thái blockchain Việt Nam có chủ quyền, hiệu quả và bền vững.

Với môi trường pháp lý chưa hoàn thiện, làm thế nào để các doanh nghiệp công nghệ như 1Matrix vừa tuân thủ các quy định hiện hành, vừa tạo điều kiện cho sự đổi mới?

Ông Phan Đức Trung: Công nghệ luôn đi trước pháp lý một bước. Kể cả các quốc gia có hệ thống pháp lý lâu đời và được coi là tiến bộ nhất thế giới như Mỹ, EU hay Hồng Kông thì các chính quyền cũng vẫn liên tục phải bổ sung quy định pháp lý cho lĩnh vực blockchain để theo kịp thực tế phát triển. Vì vậy, quan điểm của chúng tôi là vừa chủ động tuân thủ các quy định đã có, vừa tích cực đối thoại để tìm kiếm tiếng nói chung và quyết liệt góp ý để hoàn thiện những vấn đề còn tồn đọng.

Cũng cần nhấn mạnh rằng, mặc dù đi sau nhưng Việt Nam đang có tốc độ hoàn thiện pháp lý về công nghệ blockchain, tài sản mã hóa và các quy định liên quan rất nhanh chóng và có xu hướng thúc đẩy đổi mới sáng tạo hơn là quản lý hành chính.

Cụ thể chỉ trong tháng 6 vừa qua, chúng ta đã có Luật Công nghiệp Công nghệ số (do Quốc hội thông qua ngày 14/6/2025, lần đầu tiên định nghĩa “tài sản mã hóa”), Danh mục công nghệ chiến lược quốc gia (QĐ 1131/QĐ-TTg do Chính phủ ban hành 12/6/2025, xác định blockchain là công nghệ chiến lược); Luật Bảo vệ Dữ liệu cá nhân (Quốc hội thông qua ngày 26/6/2025); Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo (Quốc hội thông qua ngày 27/6/2025). Trước đó, Quốc hội đã thông qua Luật dữ liệu và chính thức có hiệu lực từ 1/7/2025.

Ngoài ra, chúng ta còn có các quy định về sandbox - thí điểm có kiểm soát trong lĩnh vực tài chính, đổi mới sáng tạo hay Nghị định thí điểm Sàn giao dịch tài sản mã hóa tập trung (đang được soạn thảo) cũng là các cơ sở pháp lý, có tác động tích cực trong việc hỗ trợ cho các doanh nghiệp đang hoạt động trong lĩnh vực blockchain như 1Matrix.

Xin cảm ơn ông về cuộc trao đổi này!