Nhân ngày Nhà giáo Việt Nam 20/11, Tạp chí Đầu tư Tài chính – VietnamFinance có cuộc trò chuyện với TS Trương Anh Dũng, Cục trưởng Cục Giáo dục nghề nghiệp và Giáo dục thường xuyên (Bộ Giáo dục và Đào tạo).

Ông Dũng khẳng định, mỗi đồng đầu tư vào giáo dục và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao hôm nay sẽ trả lại giá trị lâu dài thông qua năng suất lao động, khả năng sáng tạo và sức cạnh tranh của đất nước trong kỷ nguyên số.

Trong hành trình hướng tới một Việt Nam hùng cường và thịnh vượng, nguồn nhân lực chất lượng cao được xem là yếu tố nền tảng. Cùng với đổi mới thể chế và khoa học công nghệ, đầu tư cho giáo dục, đặc biệt là giáo dục nghề nghiệp (GDNN) để phát triển nguồn nhân lực có kỹ năng nghề cao chính là đầu tư cho tương lai quốc gia.

- Ngày 20/11 là dịp tri ân các thầy cô giáo, nhưng cũng là dịp nhìn lại vai trò của đầu tư cho con người. Theo ông, ý nghĩa của “đầu tư cho giáo dục” hiện nay nên được hiểu như thế nào trong bối cảnh kinh tế - xã hội đang thay đổi nhanh chóng?

TS Trương Anh Dũng: Trong kỷ nguyên chuyển đổi số, AI, kinh tế xanh và tri thức, đầu tư cho giáo dục không chỉ là xây trường, mua thiết bị hay nâng lương giáo viên, mà là đầu tư phát triển con người toàn diện: tri thức, kỹ năng nghề, năng lực số, tư duy sáng tạo và khả năng học tập suốt đời. Quốc gia có giáo dục mạnh sẽ thích ứng nhanh, sáng tạo liên tục và tạo ra giá trị mới.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy nhân lực tay nghề cao góp phần nâng năng suất lao động, thúc đẩy tăng trưởng và nâng cao sức cạnh tranh. Tại các nước tiên tiến trên thế giới như Đức, Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore đều có hệ thống GDNN tiên tiến, tạo nền tảng cho nguồn nhân lực chất lượng cao. Hiện nay, kỹ năng nghề của người lao động được xem như “tiền tệ mới” trên thị trường toàn cầu.

Ở Việt Nam, trong giai đoạn phát triển mới, điều này càng có ý nghĩa đặc biệt. Bởi muốn công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế thành công, chúng ta phải có nguồn nhân lực đủ năng lực làm chủ công nghệ, sáng tạo và đổi mới liên tục.

Đầu tư cho giáo dục hôm nay lợi nhuận sẽ trả dần cho tương lai quốc gia. Chúng ta đầu tư cho giáo dục cũng chính là đầu tư để xây dựng một xã hội học tập, nơi mỗi người dân đều có cơ hội học suốt đời, liên tục cập nhật kỹ năng và phát triển bản thân. Khi con người được học tập và phát huy hết tiềm năng, xã hội sẽ trở nên năng động, sáng tạo và giàu tính nhân văn hơn.

Có lẽ cũng chính vì vậy, trong Nghị quyết số 71-NQ/TW vừa qua đã khẳng định giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, quyết định tương lai dân tộc; nguồn nhân lực chất lượng cao trở thành động lực và lợi thế cạnh tranh cốt lõi của đất nước, góp phần đưa Việt Nam thành nước phát triển, có thu nhập cao trong kỷ nguyên mới; giáo dục nghề nghiệp giữ vai trò then chốt trong phát triển lực lượng lao động kỹ năng cao.

- Dẫu vậy, nhiều doanh nghiệp vẫn cho rằng giáo dục, đặc biệt là giáo dục nghề nghiệp là lĩnh vực ít hấp dẫn bởi lợi nhuận không bằng các ngành nghề như bất động sản, ngân hàng, tài chính... Từ quan điểm cá nhân, Cục trưởng nhìn nhận vấn đề này như thế nào?

TS Trương Anh Dũng: Khi nói “đầu tư cho giáo dục nghề nghiệp ít hấp dẫn vì lợi nhuận không trực tiếp”, chúng ta đang nhìn từ lăng kính ngắn hạn, coi lợi nhuận chỉ là lợi nhuận tài chính tức thời.

Tuy nhiên, nếu chuyển sang lăng kính chiến lược quốc gia - coi nguồn nhân lực là tài sản chiến lược để cải thiện năng suất, nâng cao năng lực cạnh tranh và thu hẹp khoảng cách bất bình đẳng - thì đầu tư vào giáo dục nghề nghiệp không chỉ sinh lợi mà còn là nhu cầu quan trọng để bảo đảm an ninh kinh tế, công bằng xã hội và khả năng cạnh tranh bền vững.

Đối với người học, kỹ năng nghề giúp các em vào việc nhanh hơn, có thu nhập ổn định hơn, từ đó đời sống tốt hơn và chính họ cũng đóng góp nhiều hơn cho ngân sách và tiêu dùng xã hội. Đối với doanh nghiệp, lao động có tay nghề giúp giảm mạnh chi phí đào tạo lại, rút ngắn thời gian đạt năng suất, giảm lỗi trong sản xuất, tăng chất lượng sản phẩm – đây là hiệu quả kinh tế trực tiếp chứ không hề mơ hồ.

Còn đối với nền kinh tế, khi năng suất lao động tăng lên, chi phí an sinh xã hội giảm xuống, tiêu dùng dịch vụ và hàng hóa tăng lên, chuỗi giá trị mở rộng – đó đều là những lợi ích vĩ mô rất cụ thể. Đặc biệt trong bối cảnh chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, chuyển đổi kép, nguồn nhân lực kỹ thuật chất lượng cao là điều kiện tiên quyết để thu hút đầu tư chất lượng và để Việt Nam bước vào các phân đoạn giá trị cao hơn trong chuỗi sản xuất toàn cầu.

Nói một cách dễ hiểu: đầu tư cho giáo dục nghề nghiệp là đầu tư cho con người, và lợi ích của nó được tích tụ, gia tăng trong nhiều năm thông qua năng suất lao động cao hơn, thu nhập cao hơn và chất lượng tăng trưởng tốt hơn.

Theo một nghiên cứu của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), do khoảng cách ngày càng tăng giữa các kỹ năng của lực lượng lao động toàn cầu hiện tại và các kỹ năng mà các doanh nghiệp cần để thích ứng với thay đổi công nghệ và thị trường, 6% GDP của thế giới, tương đương 5 nghìn tỷ USD, bị mất mỗi năm.

Nhưng ở chiều ngược lại, một báo cáo của công ty tư vấn quản lý toàn cầu được trình bày tại Hội nghị kỹ năng thế giới cho thấy việc áp dụng một cách tiếp cận lấy con người làm trung tâm hơn để phát triển nguồn nhân lực có kỹ năng có thể thúc đẩy tăng trưởng GDP ở một quốc gia nhất định từ 0,5% đến 2%.

Vì vậy, theo quan điểm của tôi, cần chuyển từ tư duy coi giáo dục là một khoản chi phí sang tư duy coi đây là một khoản đầu tư phát triển, là “vốn con người” - và là nền tảng để Việt Nam bước vào các chuỗi giá trị cao hơn, nơi kỹ năng, chứ không phải chi phí thấp, mới là lợi thế cạnh tranh thực sự bởi một quốc gia có nền giáo dục mạnh sẽ là quốc gia có khả năng thích ứng nhanh, sáng tạo liên tục và tạo ra giá trị mới.

- Bên cạnh đầu tư tài chính, “đầu tư vào con người”, thầy cô giáo, chương trình đào tạo, kỹ năng số, được xem là trọng tâm. Vậy, cần có những giải pháp gì để nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên, cán bộ đào tạo nghề trong giai đoạn tới, thưa ông?

TS Trương Anh Dũng: Tôi luôn cho rằng nhà giáo chính là động lực, là yếu tố quyết định chất lượng giáo dục nghề nghiệp (GDNN). Vì vậy, muốn đổi mới, hiện đại hóa GDNN, trước hết phải tập trung đầu tư cho đội ngũ nhà giáo bằng một hệ thống giải pháp thực sự đồng bộ và mạnh mẽ.

Trước hết, chúng ta cần hoàn thiện khung pháp luật về nhà giáo nghề theo hướng thực chất hơn, trong đó có các cơ chế ưu đãi đặc thù, đủ sức cạnh tranh để thu hút người giỏi vào dạy nghề và giữ chân họ lâu dài. Những quy định về chuẩn ngoại ngữ, tin học cũng phải đổi mới theo hướng linh hoạt: thay vì yêu cầu bằng cấp cứng, hãy giao quyền cho cơ sở đào tạo đánh giá năng lực thực tế, phù hợp với vị trí việc làm.

Về chuẩn kỹ năng nghề, cần mở rộng phạm vi công nhận văn bằng, chứng nhận đạt chuẩn kỹ năng để tạo điều kiện cho giáo viên dạy thực hành, tháo gỡ các vướng mắc hiện nay; đồng thời tăng quyền tự chủ cho các cơ sở GDNN trong việc đánh giá mức độ phù hợp giữa trình độ chuyên môn, kỹ năng nghề và vị trí giảng dạy.

Chương trình bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm và tiêu chuẩn chức danh nghề nghiệp cũng phải được thiết kế lại theo hướng tinh gọn, thực tiễn và đi vào đúng những năng lực mà giáo viên cần.

Bên cạnh lực lượng nhà giáo hiện hữu, chúng ta phải có chính sách mở để huy động người giỏi từ doanh nghiệp, những người thực sự ‘thạo nghề’ và tham gia giảng dạy, huấn luyện, truyền nghề. Tôi cho rằng cần có cơ chế thăng hạng, tôn vinh, khen thưởng xứng đáng cho lực lượng này, nhất là vào dịp 20/11 hoặc trong các sự kiện tôn vinh nghề nghiệp quốc gia; đồng thời triển khai hiệu quả mô hình giảng viên đồng cơ hữu đối với nhân sự giỏi ở các đơn vị sự nghiệp công lập.

Một nhiệm vụ then chốt khác là chuẩn hóa và nâng cao năng lực số cho đội ngũ nhà giáo. Chúng ta phải xây dựng các chương trình bồi dưỡng về kỹ năng số, kỹ năng sư phạm hiện đại, kết hợp đào tạo trong nước và quốc tế để giáo viên, cán bộ quản lý tiếp cận công nghệ mới và chuẩn nghề nghiệp của các nước tiên tiến.

Đặc biệt, tôi nhấn mạnh việc gắn kết chặt chẽ với doanh nghiệp. Chỉ khi giáo viên được thực hành trong môi trường sản xuất, được cập nhật công nghệ và quy trình mới, họ mới có thể đào tạo ra những học viên đáp ứng đúng yêu cầu của thị trường lao động. Cùng với đó, cần có cơ chế đủ mạnh để thu hút các chuyên gia, nghệ nhân, kỹ sư lành nghề tham gia vào hệ thống dạy nghề.

Và cuối cùng, bất kể đổi mới đến đâu, chúng ta vẫn phải giữ vững giá trị cốt lõi: ‘thầy ra thầy, trò ra trò’ - tôn trọng đạo đức, nhân cách và danh dự của người làm nghề dạy học. Xã hội phải thực sự tôn vinh người thầy thì giáo dục nghề nghiệp mới có thể phát triển bền vững và tạo ra nguồn nhân lực chất lượng cao cho đất nước.

Hiệu quả sử dụng vốn đầu tư cho GDNN chưa tương xứng tiềm năng

- Nguồn lực đầu tư cho giáo dục nghề nghiệp hiện nay đến từ nhiều kênh, ngân sách, doanh nghiệp và xã hội hóa. Ông đánh giá ra sao về hiệu quả sử dụng nguồn vốn này, và đâu là điểm nghẽn lớn nhất cần tháo gỡ?

TS Trương Anh Dũng: Nguồn lực cho giáo dục nghề nghiệp thời gian qua được huy động từ ngân sách, doanh nghiệp và xã hội hóa, giúp nâng cao năng lực đào tạo, mở rộng quy mô và tiếp cận chuẩn nghề nghiệp quốc tế. Phần lớn vốn đã được dùng đúng mục tiêu như đầu tư thiết bị, bồi dưỡng nhà giáo, xây dựng chương trình…, góp phần cải thiện rõ chất lượng đào tạo và tỷ lệ có việc làm.

Tuy vậy, hiệu quả huy động và sử dụng vốn vẫn chưa tương xứng tiềm năng. Điểm nghẽn không chỉ thiếu nguồn lực mà còn ở cơ chế phân bổ dàn trải, chưa gắn với nhu cầu doanh nghiệp, quy trình còn hành chính, thiếu linh hoạt và chưa tạo động lực để doanh nghiệp đầu tư dài hạn. Tinh thần đổi mới hiện nay là chuyển từ “chi bao nhiêu” sang “tạo ra bao nhiêu giá trị”.

Do đó, cần tập trung: (1) Tăng ngân sách có trọng tâm, ưu tiên các cơ sở hiệu quả và trường chất lượng cao; (2) Phân bổ vốn theo kết quả đầu ra thay vì bình quân; (3) Có cơ chế hấp dẫn hơn để thu hút doanh nghiệp, thông qua PPP, ưu đãi thuế – tín dụng, đặt hàng đào tạo và Quỹ hỗ trợ đào tạo trong dự thảo Luật GDNN. Khi tháo gỡ các điểm nghẽn này, hiệu quả sử dụng vốn sẽ tăng, tạo động lực nâng cấp chất lượng toàn hệ thống GDNN trong giai đoạn tới.

- Trong bối cảnh doanh nghiệp đang thiếu nhân lực chất lượng cao, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ, logistics, năng lượng xanh, AI..., Cục có định hướng nào để kết nối mạnh mẽ hơn giữa cơ sở đào tạo và doanh nghiệp?

TS Trương Anh Dũng: Nhu cầu nhân lực chất lượng cao trong các lĩnh vực công nghệ, logistics, năng lượng xanh, AI… đang tăng nhanh hơn khả năng đào tạo. Vì vậy, Cục GDNN–GDTX xác định gắn kết nhà trường – doanh nghiệp không còn là xu hướng mà là yêu cầu bắt buộc, chuyển mạnh từ đào tạo theo khả năng sang đào tạo theo nhu cầu thị trường.

Nhà nước đã ban hành nhiều chính sách khuyến khích doanh nghiệp tham gia GDNN như ưu đãi thuế, cho phép thành lập hoặc liên kết cơ sở đào tạo, tham gia xây dựng chương trình, giảng dạy, hướng dẫn thực tập và đánh giá kỹ năng.

Chiến lược phát triển GDNN coi “gắn kết chặt với doanh nghiệp” là giải pháp đột phá, thông qua các mô hình liên kết thực chất, đào tạo theo chuỗi, gắn với đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp. Cục cũng thúc đẩy hợp tác công - tư, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư thiết bị, xưởng thực hành và đào tạo theo chuẩn riêng.

Song song, Cục tăng cường dự báo nhu cầu nhân lực, phát triển dữ liệu mở để kết nối nhà trường - doanh nghiệp - thị trường lao động, giúp cập nhật chương trình kịp thời. Công tác truyền thông cũng được đẩy mạnh nhằm thu hút doanh nghiệp tham gia sâu hơn như một đối tác chiến lược trong phát triển nhân lực chất lượng cao.

- Chiến lược phát triển giáo dục nghề nghiệp đến năm 2030, tầm nhìn 2045 đặt mục tiêu đưa Việt Nam trở thành quốc gia có nguồn nhân lực kỹ năng cao. Theo ông, điều gì là yếu tố “bứt phá” giúp chúng ta hiện thực hóa mục tiêu này?

TS Trương Anh Dũng: Việt Nam đặt mục tiêu tăng trưởng hai con số, hướng tới thu nhập trung bình cao vào 2030 và thu nhập cao vào 2045. Để đạt được, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao - chuyên môn, kỹ năng số, sáng tạo và làm chủ công nghệ là trọng tâm, trong đó đầu tư cho giáo dục, đào tạo nghề và nâng cấp kỹ năng quyết định khả năng bứt phá.

GDNN và giáo dục thường xuyên giữ vai trò quan trọng, đáp ứng nhu cầu kỹ năng đa dạng và học tập suốt đời, trở thành trụ cột tăng trưởng và gắn kết xã hội. Việc đổi mới quản lý nhà nước, cơ chế chính sách vượt trội, phân cấp, phân quyền, tinh giản đầu mối và cải cách tài chính minh bạch là cần thiết.

Chuyển đổi số trong giáo dục nghề nghiệp phải toàn diện, từ trường học số đến ứng dụng AI trong dạy học, chuẩn bị người học cho nghề nghiệp phức tạp mới. Trường cao đẳng cần đạt chuẩn quốc tế, trung tâm giáo dục thường xuyên và vùng sâu vùng xa được ưu tiên hạ tầng và công nghệ.

Cuối cùng, chính sách thu hút và đào tạo lực lượng lao động kỹ năng cao cho các dự án trọng điểm và công nghệ cao là nền tảng để Việt Nam tăng trưởng nhanh và bền vững trong thập kỷ tới.

- Nhân ngày Nhà giáo Việt Nam 20/11, ông có gửi gắm thông điệp gì đến đội ngũ nhà giáo, những người đang ngày ngày ươm mầm cho tương lai lao động Việt Nam?

TS Trương Anh Dũng: Nhân ngày Nhà giáo Việt Nam 20/11, tôi xin gửi lời tri ân sâu sắc và chúc các thầy cô giáo, giảng viên, cán bộ quản lý trong ngành giáo dục, đặc biệt những người ở giảng đường, xưởng thực hành và vùng sâu vùng xa, luôn mạnh khỏe và hạnh phúc.

Ngày 20/11 là dịp nhìn lại sứ mệnh cao cả của nghề dạy học – vun trồng trí tuệ, nhân cách và tương lai dân tộc. Trong thời đại công nghệ, người thầy vẫn là “ngọn đuốc” dẫn đường, truyền cảm hứng và khơi dậy khát vọng học tập cho học trò.

Các thầy cô GDNN đang đào tạo lực lượng lao động có kỹ năng, bản lĩnh hội nhập, góp phần tạo sức mạnh cạnh tranh quốc gia. Mỗi giờ dạy là hạt giống tri thức và niềm tin gửi vào tương lai Việt Nam.

Mong các thầy cô giữ vững tình yêu nghề, đổi mới và học hỏi để thích ứng kỷ nguyên số, thắp lên niềm tự hào nghề nghiệp cho người học, vì một Việt Nam hùng cường và thịnh vượng.

- Còn với cộng đồng doanh nghiệp và xã hội, nếu được gửi một thông điệp tới cộng đồng doanh nghiệp và xã hội, ông sẽ nói gì về “đầu tư cho giáo dục – đầu tư cho tương lai quốc gia”?

TS Trương Anh Dũng: Mọi tổ chức, doanh nghiệp thành công đều bắt đầu từ con người. Không có giáo dục mạnh thì khó có kinh tế mạnh; thiếu nhân lực chất lượng cao sẽ không có doanh nghiệp dẫn đầu. Trong bối cảnh kinh tế số và chuyển đổi xanh, lợi thế cạnh tranh nằm ở chất lượng nhân lực – tư duy, sáng tạo và khả năng thích ứng công nghệ.

Vì vậy, đầu tư cho giáo dục, đặc biệt là giáo dục nghề nghiệp sẽ là con đường duy nhất để tạo ra lực lượng lao động tay nghề cao, giúp doanh nghiệp nâng sức cạnh tranh quốc tế. Điều này đòi hỏi sự gắn kết thực chất giữa cơ sở đào tạo và doanh nghiệp để nhân lực đúng nhu cầu thị trường.

Luật GDNN sửa đổi lần đầu tiên khẳng định vai trò đặc biệt của doanh nghiệp trong đào tạo nhân lực có kỹ năng nghề, đồng thời bổ sung nhiều chính sách khuyến khích doanh nghiệp tham gia GDNN. Nếu gửi gắm một thông điệp, tôi muốn nhấn mạnh: “Đầu tư cho giáo dục chính là đầu tư cho tương lai của chính chúng ta” và "đầu tư cho giáo dục sẽ không chỉ là trách nhiệm và là chiến lược sống còn để đảm bảo sự phát triển bền vững của một quốc gia".

Vì điều đó, tôi mong các doanh nghiệp xem đồng hành với GDNN là chiến lược dài hạn, từ góp ý chương trình, mở rộng thực hành đến tạo cơ hội việc làm bởi đó chính là cách doanh nghiệp gieo hạt giống cho nguồn nhân lực tương lai.

Và về phía xã hội, cần thay đổi tư duy: học nghề không phải lựa chọn “thứ hai”, mà là con đường thiết thực, hiệu quả và đầy cơ hội để mỗi người khẳng định giá trị và đóng góp cho sự phát triển đất nước.

Tôi tin rằng, khi và chỉ khi Nhà nước - doanh nghiệp - nhà trường - xã hội cùng chung tay đầu tư cho giáo dục, trong đó có giáo dục nghề nghiệp Việt Nam sẽ có một thế hệ lao động mới: vững vàng kỹ năng, tự tin hội nhập, sáng tạo không ngừng và đó chính là nền tảng vững chắc cho một Việt Nam hùng cường trong tương lai.

Cảm ơn ông vì những chia sẻ đầy ý nghĩa nhân Ngày nhà giáo Việt Nam!