Bí ẩn FAB: 'Thành phố vi mô', nơi thể hiện sức mạnh công nghệ quốc gia

Ngày nay, chất bán dẫn hiện diện ở mọi lĩnh vực: trí tuệ nhân tạo, ô tô, điện thoại, IoT, quốc phòng, hàng không vũ trụ cho đến điện tử tiêu dùng. Sự bùng nổ nhu cầu chip tiên tiến ở các tiến trình 3nm hay 2nm khiến nhà máy bán dẫn trở thành tài sản chiến lược của mọi nền kinh tế.

Theo phân tích của ông Hossain Mohd Alomgir - chuyên gia trong ngành có hơn 30 năm kinh nghiệm vận hành và quản lý nhà máy bán dẫn tại Singapore, từng làm việc tại các nhà máy bán dẫn lớn như Chartered Semiconductor (GlobalFoundries) và Siltronic Samsung Wafer: “Vận hành một nhà máy bán dẫn là hành trình 24/7 theo đuổi sự hoàn hảo ở quy mô nguyên tử. Nó đòi hỏi mức độ tự động hóa, kiểm soát và chuyên môn chưa từng có, đồng thời phải quản lý chi phí khổng lồ và chuỗi cung ứng toàn cầu phức tạp.”

Không phải ngẫu nhiên mà Mỹ, EU, Nhật Bản, Hàn Quốc hay Trung Quốc đều tung ra các đạo luật và gói hỗ trợ khổng lồ, như US CHIPS Act hay EU Chips Act, nhằm thu hút đầu tư, giảm rủi ro phụ thuộc và thúc đẩy tự chủ công nghệ.

"Với thời gian xây dựng kéo dài từ 3 – 5 năm, chi phí từ 10 – 20 tỷ USD cho một FAB tiên tiến, cuộc đua này không dành cho những nền kinh tế thiếu tầm nhìn dài hạn và năng lực huy động nguồn lực", ông nói.

Những yêu cầu khắt khe cho một “thành phố vi mô”

Một nhà máy bán dẫn hiện đại được ví như “một thành phố siêu chuyên biệt” với đầy đủ hệ thống năng lượng, nước, khí, hóa chất, giao thông nội bộ và thậm chí là các cơ chế bảo vệ môi trường như một đô thị thu nhỏ.

Về cấu trúc và thiết kế, trung tâm của FAB là hệ thống phòng sạch đạt chuẩn ISO Class 10 hoặc 100, kiểm soát số hạt bụi nhỏ hơn 0,5 micron ở mức gần như tuyệt đối. Để bảo vệ các công đoạn khắc cực tím (EUV) siêu nhạy, nền móng phải có hệ thống chống rung, sàn nổi hoặc kết cấu tách biệt. Thiết kế mô-đun cho phép mở rộng và nâng cấp, đồng thời đảm bảo ổn định địa chấn ở những khu vực có nguy cơ động đất.

Về năng lượng và hạ tầng, một FAB tiêu thụ khoảng 100 – 200 MW điện – tương đương lượng điện của 50.000 hộ gia đình. Hệ thống phải có nguồn cấp kép, UPS, máy phát dự phòng, và cơ chế ổn định điện áp tuyệt đối, bởi chỉ một dao động nhỏ cũng có thể phá hỏng cả lô sản phẩm trị giá hàng triệu USD.

Mỗi con chip đi qua hàng trăm công đoạn làm sạch bằng nước siêu tinh khiết tới mức ppt (phần nghìn tỷ tạp chất). Do đó, hệ thống xử lý gồm lọc nhiều tầng, thẩm thấu ngược, khử ion, diệt khuẩn UV. Cùng với đó, các quy trình xử lý nước thải độc hại, axit, kim loại, dung môi phải đạt chuẩn môi trường quốc tế.

Hàng trăm loại hóa chất và khí đặc thù như silane, amoniac, clo được quản lý trong hệ thống đường ống riêng, tích hợp cảm biến rò rỉ, tủ an toàn, van khóa khẩn cấp. Khí thải phải qua hệ thống scrubber, đốt hoặc trung hòa trước khi xả.

Nhiệt độ được duy trì ở mức 22±2°C, độ ẩm ở 30–50% RH, kiểm soát bằng hàng loạt bộ lọc HEPA/ULPA và hệ thống dòng khí tầng (laminar flow). Không gian sản xuất phải thay đổi không khí hàng trăm lần mỗi giờ để đảm bảo vô trùng gần như tuyệt đối.

Yêu cầu tự động hóa và logistics nội bộ, hệ thống AMHS (Overhead Hoist Transport) vận chuyển wafer 24/7 trong các hộp kín theo lộ trình định sẵn, kết nối với phần mềm quản lý sản xuất để theo dõi thời gian thực. Đây là “mạch máu” vận hành FAB, giúp tối ưu hóa năng suất và hạn chế rủi ro con người.

Hạ tầng là xương sống, con người là trái tim của FAB

Nếu hạ tầng là “xương sống”, thì con người chính là “trái tim” của FAB. Một dây chuyền bán dẫn cần đội ngũ kỹ sư chuyên sâu về quy trình, thiết bị, tích hợp, cơ điện, cùng lực lượng kỹ thuật viên được đào tạo liên tục để theo kịp tốc độ tiến bộ. Công tác an toàn, từ xử lý hóa chất đến ứng phó khẩn cấp, cũng phải đạt chuẩn quốc tế.

Theo ông Hossain, thành công của một dự án FAB phụ thuộc vào sự hỗ trợ mạnh mẽ từ chính phủ, nguồn nhân lực tay nghề cao, chuỗi cung ứng ổn định và cơ sở hạ tầng linh hoạt, mở rộng được. Điều này lý giải vì sao Singapore, Hàn Quốc hay Đài Loan đã xây dựng hệ sinh thái công nghiệp – học thuật – nghiên cứu khép kín, trở thành trung tâm sản xuất chip toàn cầu.

Ngoài yếu tố kinh tế, các FAB hiện đại còn được thiết kế gắn với mục tiêu phát triển bền vững: tái chế và tuần hoàn nước, sử dụng năng lượng tái tạo, giảm phát thải carbon, tiến tới Zero Liquid Discharge (ZLD). Đây là yêu cầu không thể thiếu trong kỷ nguyên ESG.

Trong tương lai, các nhà máy bán dẫn sẽ ngày càng thông minh hơn nhờ trí tuệ nhân tạo (AI). Công nghệ in thạch bản EUV thế hệ mới cho phép sản xuất chip nhỏ và mạnh mẽ hơn. Bên cạnh đó, các kỹ thuật đóng gói tiên tiến như CoWoS hay Foveros sẽ giúp kết nối nhiều lớp chip lại với nhau, tạo ra cấu trúc 3D nhỏ gọn nhưng hiệu năng vượt trội.

Mô hình “Smart FAB” – tức nhà máy thông minh với bản sao số (digital twin) và hệ thống bảo trì dự đoán – sẽ trở thành chuẩn mực, giúp tiết kiệm chi phí, tăng hiệu quả sản xuất và linh hoạt ứng phó khi thị trường thay đổi.

Với cơ sở hạ tầng chính xác hơn cả phòng phẫu thuật, chi phí hàng chục tỷ USD và quy mô tựa một thành phố thu nhỏ, nhà máy bán dẫn là minh chứng cho năng lực công nghệ đỉnh cao của nhân loại. "Đó không chỉ là nơi sản xuất chip, mà còn là “cột trụ” định hình tương lai của nền kinh tế số toàn cầu. Trong cuộc đua khốc liệt này, quốc gia nào xây dựng được hệ sinh thái FAB hoàn chỉnh sẽ nắm trong tay lợi thế chiến lược vượt trội", ông Hossain khẳng định.