Bỏ room tín dụng: Nên nhưng chưa phải lúc này

Vào năm 2022, Quốc hội lần đầu tiên chất vấn Thống đốc Ngân hàng Nhà nước (NHNN) Nguyễn Thị Hồng về hạn mức tín dụng (room tín dụng), trong đó có nói về yêu cầu tiến tới bỏ room tín dụng.

Đến nay, câu chuyện “giữ hay bỏ room tín dụng” tiếp tục được đưa ra chất vấn và thảo luận tại nhiều phiên họp. Mặc dù vẫn kiên trì quan điểm chưa thể bỏ công cụ room tín dụng luôn nhưng mới đây, tại hội nghị thường trực Chính phủ với các ngân hàng thương mại, Phó Thống đốc NHNN Phạm Quang Dũng cho biết NHNN đang nghiên cứu lộ trình để dỡ bỏ room tín dụng.

“Mục tiêu là nhằm tạo điều kiện cho các ngân hàng chủ động hơn trong việc cấp vốn cũng như kiểm soát tốt lạm phát và ổn định kinh tế vĩ mô”, đại diện NHNN nói.

Mục tiêu này của NHNN “trùng khớp” với ý kiến của nhiều chuyên gia kinh tế. “Bỏ room tín dụng giống như ‘tháo rào’ cho cả ngân hàng lẫn doanh nghiệp. Khi đó, ngân hàng được phép tự chủ cho vay tùy theo nhu cầu thị trường, năng lực tài chính, và chiến lược phát triển của mình. Trái lại, doanh nghiệp và cá nhân cũng sẽ thuận lợi hơn trong tiếp cận vốn tín dụng”, một chuyên gia kinh tế từng nói.

Tuy nhiên, bài học những năm 2010 vẫn còn đó. Trước khi room tín dụng được triển khai, cung tiền tăng thiếu kiểm soát dẫn đến tình trạng nợ xấu tăng cao, gây áp lực lạm phát cho nền kinh tế. Việc bỏ hay giữ room tín dụng vẫn là vấn đề cần được theo dõi và phân tích kỹ lưỡng, tránh lặp lại những khủng hoảng trong quá khứ.

Tăng trưởng tín dụng trồi sụt

Nhận định về tăng trưởng tín dụng trong 9 tháng năm 2024, PGS. TS Nguyễn Hữu Huân, Đại học Kinh tế TP. HCM cho rằng, tăng trưởng tín dụng đang đi theo hướng trồi sụt. Tín dụng trong tháng 1, tháng 2 tăng trưởng âm nhưng lại “đảo chiều” trong tháng 3. Tương tự trong quý II và III, tăng trưởng tín dụng chậm lại, thậm chí là âm trong hai tháng đầu và tăng đột biến trong tháng cuối cùng của quý.

“Cứ mỗi lần chốt số của quý, tăng trưởng tín dụng lại ‘bật lên’ và bắt đầu giảm trở lại khi qua quý mới. Sắp tới nhiều khả năng tăng trưởng tín dụng trong tháng 10 và tháng 11 cũng sẽ đi ngang hoặc giảm và tăng trở lại trong tháng 12. Kịch bản này lặp đi lặp lại trong 2 năm gần đây. Tăng trưởng tín dụng đâu đó vẫn bị ảnh hưởng bởi yếu tố chạy chỉ tiêu của các ngân hàng để làm sao đạt được mức tăng trưởng mà NHNN đề ra”, ông Huân nói.

Theo báo cáo kết quả kinh doanh 6 tháng đầu năm 2024, tăng trưởng tín dụng giữa các ngân hàng không đồng đều. Có nhiều ngân hàng vượt chỉ tiêu tăng trưởng mà NHNN đề ra và được cấp thêm room tín dụng như ACB, Techcombank, HDBank, LPBank song cũng có ngân hàng tăng trưởng “âm” như ABBank.

Xét theo quy mô và tính chất hoạt động của các ngân hàng, tăng trưởng tín dụng có sự phân hóa rõ rệt. Theo số liệu của Widata, nhóm Big4 gồm Vietcombank, BIDV, VietinBank và Agribank có tốc độ tăng trưởng tín dụng chậm do tập trung vào việc quản lý nợ xấu và kiểm soát rủi ro.

Trái lại, nhóm ngân hàng tư nhân lớn như Techcombank, VPBank hay ACB lại ghi nhận mức tăng trưởng tín dụng trên 10% trong 9 tháng năm 2024. Còn ở nhóm ngân hàng quy mô vừa và nhỏ, tăng trưởng tín dụng chậm, dao động dưới 7% do bị hạn chế cấp tín dụng vì khó khăn trong huy động vốn và tỷ lệ nợ xấu cao.

Nên bỏ, nhưng cần lộ trình phù hợp

Ông Nguyễn Hữu Huân thừa nhận, công cụ room tín dụng đã phát huy những tác dụng nhất định kể từ khi được áp dụng vào năm 2011.

“Trước khi áp room tín dụng, tăng trưởng tín dụng bình quân cả hệ thống giai đoạn 2007 – 2010 rơi vào khoảng 36%/năm, cá biệt có năm tăng 53,8%/năm. Việc áp room tín dụng là nhằm để hạn chế tình trạng tăng trưởng nóng, tiềm ẩn rủi ro mất an toàn hệ thống. Qua quá trình triển khai, tăng trưởng tín dụng toàn hệ thống đã giảm xuống còn khoảng 12 – 14%/năm, góp phần ổn định thị trường tiền tệ. Đồng thời, cũng kiểm soát và duy trì lạm phát ổn định theo mục tiêu đề ra”, ông Huân cho hay.

Tuy nhiên, trong thời gian áp dụng, room tín dụng cũng đã bộc lộ một số bất cập, đơn cử như cung – cầu tín dụng nhiều khi không “gặp nhau”. Chẳng hạn như năm 2022, nền kinh tế có nhu cầu tín dụng cao nhưng hệ thống ngân hàng lại không thể cho vay thêm vì “cạn” room.

PGS. TS Nguyễn Hữu Huân cũng đồng tình với kiến nghị nên bỏ room tín dụng song hiện tại chưa phải lúc và cần phải có thời gian và lộ trình rõ ràng.

“Ở thời điểm hiện tại, việc điều hành chính sách tiền tệ bằng các công cụ thị trường gồm thị trường mở, tỷ lệ dự trữ bắt buộc, cửa sổ chiết khấu ở Việt Nam chưa thực sự phù hợp. Đối với công cụ thị trường mở, thời gian qua, NHNN điều tiết thị trường qua thị trường mở chủ yếu để kiểm soát bơm, hút tiền vào thị trường. Trong khi, công cụ tỷ lệ dự trữ bắt buộc chưa được đề cập đến trong nhiều năm qua. Trước khi sử dụng các công cụ này, cần phải có tính toán cẩn thận và cụ thể và chỉ sử dụng hoàn toàn công cụ thị trường khi chúng đảm bảo điều tiết theo mục tiêu của NHNN”, ông Huân cho hay.

Theo kiến nghị của ông Huân, trước mắt, NHNN nên sử dụng song song cả room tín dụng và công cụ thị trường nhưng ưu tiên các công cụ thị trường. Tuy nhiên, vẫn cần phải đảm bảo room tín dụng được điều chỉnh linh hoạt theo tín hiệu của thị trường thay vì cố định một con số từ đầu đến cuối năm.

“NHNN cần tránh cứng nhắc trong điều hành tín dụng, không để room tín dụng hoạch định chưa sát với nhu cầu thực tế, không để cung – cầu tín dụng trong nền kinh tế bị lệch pha. Từ đó giúp hệ thống ngân hàng vừa phát triển bền vững vừa đảm bảo sự ổn định kinh tế vĩ mô”, PGS. TS Nguyễn Hữu Huân nói.

Thực tế, từ đầu năm đến nay, NHNN cũng đã có nhiều điều chỉnh linh hoạt trong điều hành tín dụng. Năm 2024 là năm đầu tiên NHNN phân bổ hết chỉ tiêu tăng trưởng tín dụng cho các tổ chức tín dụng ngay từ đầu năm, với tổng mức tăng của toàn hệ thống nằm trong mục tiêu 15% thay vì nhiều lần như trước. Mục đích của thay đổi này là nhằm thúc đẩy các ngân hàng chủ động giải ngân cho vay và hỗ trợ tăng trưởng.

Tiếp đến tháng 8/2024, NHNN cũng cho phép các ngân hàng có tốc độ tăng trưởng tín dụng năm 2024 đạt từ 80% chỉ tiêu thông báo từ đầu năm chủ động điều chỉnh tăng thêm dư nợ, không cần đề nghị cơ quan quản lý...

“Để bỏ hoàn toàn room tín dụng, chúng ta cần có sự chuẩn bị kỹ lưỡng và dài hơi. Một khi các công cụ thị trường phát huy được hiệu quả vốn có, vai trò của room tín dụng sẽ không còn được thể hiện rõ, đấy sẽ là thời điểm thích hợp nhất để bỏ công cụ hành chính như room tín dụng”, ông Huân cho hay.

Chuyên gia Trần Ngọc Báu: Doanh nghiệp vẫn phụ thuộc lớn vào ngân hàng. Do đó, nhà điều hành nên tập trung nguồn lực để phát triển thị trường cổ phiếu, thị trường trái phiếu,… để các doanh nghiệp tách dần sự phụ thuộc vào tín dụng ngân hàng, giảm tải rủi ro hệ thống từ những biến cố tín dụng. Phải mất 3 – 5 năm mới có thể đạt được mục tiêu này khi niềm tin vào vào thị trường cổ phiếu và trái phiếu của đại đa số người dân và doanh nghiệp là rất thấp.