Làm 'sống lại' hay dừng triển khai dự án đường sắt 7.600 tỷ đồng?

Dù đã được bố trí hàng nghìn tỷ đồng vốn trái phiếu Chính phủ, nhưng sau 15 năm khởi công, dự án đường sắt Yên Viên-Phả Lại-Hạ Long-Cái Lân vẫn đang “mắc kẹt” và thi công dang dở.

Các tỉnh thành Hải Dương, Quảng Ninh-nơi dự án đi qua-đã có nhiều lần đề nghị sớm khôi phục lại dự án và hoàn thành trong thời gian sớm nhất, hoặc nếu dừng thì hoàn trả lại mặt bằng để nhân dân ổn định cuộc sống.

Nghìn tỷ đắp chiếu, dân ngắc ngoải vì dự án

Dự án tuyến đường sắt Yên Viên-Phả Lại-Hạ Long-Cái Lân được Thủ tướng Chính phủ cho phép đầu tư tại văn bản số 75/CP-CN ngày 9/1/2004 với tổng chiều dài 131km trong đó có 43km xây dựng mới và 88km cải tạo, nâng cấp đường cũ; điểm đầu dự án từ tim ga Yên Viên và điểm cuối là bãi xếp dỡ của cảng Cái Lân. Dự án được khởi công vào năm 2005 và chia thành 4 tiểu dự án thành phần, vận hành độc lập.

Tổng mức đầu tư dự án là 7.665 tỷ đồng từ nguồn vốn trái phiếu Chính phủ. Khi dự án hoàn thành, tàu không phải chạy ngược từ ga Yên Viên (Hà Nội) lên Kép (Bắc Giang) để tới Hạ Long (Quảng Ninh) với hành trình 7 giờ 30 phút như hiện nay. Tuyến đường sắt mới sẽ rút ngắn thời gian chạy tàu từ Yên Viên tới Hạ Long còn 1,5-2 tiếng với tàu khách, 3-4 tiếng với tàu hàng.

Dự kiến hoàn thành năm 2011 nhưng trên thực tế, dự án vẫn dang dở và bị tạm đình hoãn theo chủ trương cắt giảm đầu tư công tại Nghị quyết số 11/2011/NQ-CP của Chính phủ. Cho đến nay, nhiều hạng mục của dự án như vật tư, thiết bị có giá trị hàng trăm tỷ đồng phải đắp chiếu nhiều năm nhưng không thể thanh lý để thu hồi vốn ngân sách vì dự án chưa kết thúc.

Trong văn bản gửi Bộ Giao thông Vận tải, cử tri tỉnh Quảng Ninh bày tỏ ý kiến do dự án triển khai dở dang, chậm tiến độ nhiều năm gây lãng phí tài nguyên đất đai, ảnh hưởng đến phát triển kinh tế-xã hội chung của tỉnh và phát sinh nhiều vướng mắc, bất cập cho đời sống người dân trong vùng quy hoạch dự án, gây khiếu kiện kéo dài.

Nhiều năm qua, người dân không được xây dựng, sửa chữa, chuyển nhượng nhà ở, đất đai, nhưng cũng không được đền bù và di dời. Theo thống kê trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh có 3.616 hộ dân bị ảnh hưởng do dự án đi qua. Đến thời điểm hiện nay, Bộ Giao thông vận tải đã cấp chi trả cho công tác giải phóng mặt bằng là 106,28 tỷ đồng, số tiền còn lại cần chi trả khoảng 145 tỷ đồng.

Cử tri tỉnh Hải Dương cũng đã có phản ánh tới Bộ Giao thông vận tải về dự án đường sắt Phả Lại-Hạ Long đã triển khai 15 năm nhưng đang dừng thi công, gây nhiều hệ luỵ do chia cắt hệ thống đường giao thông, kênh mương nội đồng, chia rộng ô thửa lớn thành thửa nhỏ…

Cử tri tỉnh Hải Dương đề nghị sớm khôi phục lại dự án và hoàn thành trong thời gian sớm nhất, hoặc nếu dừng thì hoàn trả lại mặt bằng để nhân dân ổn định cuộc sống.

Sớm tìm lối thoát cho dự án

Sốt ruột trước khối “sắt vụn” trăm tỷ của dự án đường sắt dang dở phải đắp chiếu và hoen gỉ, xuống cấp trầm trọng, thời gian qua, Bộ Giao thông vận tải đã đề xuất Thủ tướng phương án sử dụng số ray, ghi, tà vẹt, các loại phụ kiện liên kết đã mua sắm của dự án này vào các dự án cải tạo, nâng cấp tuyến đường sắt Hà Nội-Thành phố Hồ Chí Minh.

Tuy nhiên, liên Bộ Tài chính, Kế hoạch và Đầu tư cho rằng theo quy định của Luật Quản lý, sử dụng tài sản công thì hàng nghìn tấn vật tư, thiết bị thừa này là tài sản công và chỉ được thanh lý sau khi dự án kết thúc. Vì thế, khối vật tư, thiết bị này vẫn vạ vật nằm chờ xuống cấp từng ngày.

Theo tính toán trước đó của Bộ Giao thông Vận tải, để dự án có thể tiếp tục, cần thêm 6.000 tỷ đồng bên cạnh 4.556,4 tỷ đồng vốn trái phiếu Chính phủ đã được bố trí. Như vậy, để hoàn thành dự án, tổng mức đầu tư đã "đội" lên thành 10.556 tỷ đồng so với 7.665 tỷ được phê duyệt năm 2004. Lý do tăng là thay đổi về giá nguyên vật liệu, nhân công, kinh phí giải phóng mặt bằng...

Mới đây, Phó Thủ tướng Chính phủ Trịnh Đình Dũng đã yêu cầu Bộ Giao thông Vận tải nghiên cứu tiếp thu ý kiến của Bộ Tài chính, đồng thời khẩn trương báo cáo cấp có thẩm quyền quyết định phương án tiếp tục triển khai hay dừng hoặc kết thúc dự án trên.

Ông Nguyễn Ngọc Đông, Thứ trưởng Bộ Giao thông vận tải cho biết, dự án này đã ngừng triển khai từ năm 2011. Tới năm 2015, dự án được đánh giá lại, tính toán nhu cầu vốn cần bổ sung để tiếp tục triển khai. Bộ cũng đã đề xuất vốn cho dự án trong kế hoạch vốn trung hạn giai đoạn 2016-2020, nhưng do không cân đối được vốn nên dự án vẫn chưa thể khởi động trở lại.

“Chính phủ vừa yêu cầu đánh giá lại dự án nên Bộ đang giao cho Viện chiến lược Bộ Giao thông Vận tải và Ban quản lý dự án đường sắt nghiên cứu tính toán tổng nhu cầu vốn để Chính phủ xem xét khả năng cân đối vốn, báo cáo Quốc hội xem xét tại kỳ họp cuối năm nay. Nếu kịp có thể giao cho kế hoạch vốn trung hạn giai đoạn 2021-2025 để triển khai dự án trở lại,” ông Đông cho biết.

Trả lời câu hỏi dự án đã ngừng trệ khá lâu, hiệu quả cũng giảm sút do tính kết nối không cao, bị cạnh tranh với đường bộ cao tốc cùng tuyến, theo ông Đông, dự án đường sắt Yên Viên-Hạ Long-Cái Lân phù hợp chung với quy hoạch mạng lưới đường sắt toàn quốc cũng như nhu cầu vận tải.

Về triển khai cụ thể, ông Đông cho biết các cơ quan thuộc Bộ sẽ tính toán kỹ về khối lượng còn lại phải triển khai, ước tính kinh phí, có thể phân kỳ làm từng đoạn để đẩy nhanh kết nối tới cảng Cái Lân. Hiện, tuyến đường sắt này đã hoàn thiện đoạn 5km từ Hạ Long-Cái Lân nhưng phải sử dụng tuyến đường sắt cũ để kết nối.

“Tuyến đường sắt này sẽ phải cạnh tranh khá gay gắt với đường bộ song song cùng tuyến, tuy nhiên, đối tượng phục vụ chủ yếu là hàng hoá, kết nối vận chuyển hàng vào cảng biển Cái Lân. Nếu so về chi phí, vận chuyển tàu hàng sẽ rẻ hơn nhiều so với vận chuyển hàng hoá bằng xe container trên đường bộ,” Thứ trưởng Đông đánh giá.