Nikkei Asia: ‘Trung Quốc không thực sự là một quốc gia giàu có’

Tổng thống Mỹ Donald Trump ngày 17/9 quyết định áp thuế quan bổ sung 10% lên các mặt hàng Trung Quốc có tổng kim ngạch nhập khẩu 200 tỷ USD vào Mỹ mỗi năm. Ông cũng tuyên bố mức thuế bổ sung này sẽ tăng lên 25% vào đầu năm 2019.

Ngay lập tức, Trung Quốc đáp trả Mỹ bằng công bố áp thuế thêm với 60 tỷ USD hàng hóa nhập khẩu từ Mỹ.

Động thái của 2 bên đánh dấu một bước leo thang quan trọng trong cuộc chiến thương mại giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới. 

Các nhà đầu tư, các chuyên gia kinh tế, các nhà hoạch định chính sách ở nhiều quốc gia trên thế giới đang theo sát những diễn biến của cuộc chiến giữa "hổ và voi", trong đó có Việt Nam.

Trong bối cảnh đó, VietnamFinance trân trọng gửi tới độc giả bài viết của Nikkei Asia Review, ghi nhận ý kiến của nhiều chuyên gia về một bên tham chiến là Trung Quốc.

‘Trung Quốc không thực sự là một quốc gia giàu có’

Trong thập kỷ qua, sự bùng nổ Internet ở Trung Quốc đã tạo ra một danh sách dài các tỷ phú. Colin Huang, người sáng lập Pinduoduo là một trong số đó. Giá trị tài sản ròng của ông đang ở mức 9,89 tỷ đô la sau đợt chào bán công khai ban đầu trị giá 1,6 tỷ USD tại Mỹ vào tháng 7 vừa qua.

Tuy nhiên, tầng lớp giàu có này không làm gì để giúp đỡ những người nghèo nhất đất nước. Ngược lại, nhiều người loay hoay tìm kiếm việc làm trong khi nền kinh tế đang bị tác động không nhỏ bởi cuộc chiến thương mại với Mỹ ngày càng leo thang.

Chỉ số Gini của Trung Quốc đã phần nào nói lên câu chuyện mất cân bằng xã hội.

Chỉ số đo lường sự giàu có và phân phối thu nhập đã được cải thiện từ năm 2008, tuy nhiên, trong vòng hai năm trở lại đây, chỉ số này có xu hướng gia tăng. Chỉ số trên mức 0,4 được coi như một dấu hiệu về sự bất bình đẳng ở mức nguy hiểm, kèm theo đó là nguy cơ bất ổn xã hội và chính trị. Theo số liệu của Cục thống kê Trung Quốc, chỉ số Gini của Trung Quốc là 0,467 vào năm ngoái, tăng so với mức 0,462 năm 2015.

Nhiều học giả và các tổ chức độc lập tin rằng con số thực tế cao hơn con số chính phủ cung cấp.

Nếu xem xét kỹ các số liệu bạn có thể sẽ thấy một bức tranh đáng lo ngại hơn. Theo số liệu thống kê của Đại học Bắc Kinh năm 2016, 1% dân số Trung Quốc chiếm 1/3 tổng tài sản , trong khi đó, 25% dân số ở tầng lớp thấp chiếm dưới 1%.

Tổng mức chi tiêu của người dân Trung Quốc là hơn 115 tỷ USD trong năm ngoái, trong đó, hơn 130 triệu đô la dành cho du lịch ở nước ngoài, hơn 300 triệu người tiêu dùng – khoảng 1/3 trên tổng số người tiêu dùng săn đồ giá rẻ trên Pinduoduo.

Nhiều người dân Trung Quốc sống trong các ngôi làng hẻo lánh và các thành phố nhỏ đã bị quên lãng khỏi sự chuyển đổi kinh tế với tốc độ chóng mặt mà lợi ích mang lại chủ yếu là cho tầng lớp thượng lưu.

Tốc độ phát triển kinh tế của Trung Quốc đã giúp hàng triệu người thoát nghèo, tuy nhiên, sự chuyển đổi từ sản xuất thông thường sang ngành công nghiệp giá trị gia tăng đang một lần nữa nới rộng khoảng cách thu nhập. Các công ty công nghệ thưởng cho các CEO và kỹ sư của họ một khoản khổng lồ nhưng các nhân viên bình thường chỉ nhận được một phần vô cùng nhỏ. Những người này là nhân viên phân phối cho các trang web thương mại điện tử và tài xế.

“Sự bùng nổ trong ngành công nghiệp dịch vụ dựa trên nền tảng là internet của Trung Quốc được xây dựng bằng việc khai thác lao động giá rẻ”, Ling Minhua, trợ lý giáo sư tại Đại học Hồng Kông cho biết.

Ling cho biết thêm, có nhiều công nhân nhà máy đã chuyển sang lĩnh vực dịch vụ trực tuyến. Tuy nhiên, công việc này khiến cho họ căng thẳng về tinh thần và thể chất và được hưởng ít phúc lợi hơn.

Top 3 ứng dụng giao thực phẩm hàng đầu của ba công ty công nghệ khổng lồ là Tecent Holdings, Alibaba và Baidu đã thuê tổng cộng hơn 1 triệu lái xe vào cuối năm 2017, theo số liệu của công ty nghiên cứu DCCI. Didi Chuxing, ứng dụng đặt xe lớn nhất Trung Quốc đã có khoảng hơn 21 triệu tài xế.

Chen Jinhui dành hơn 10 giờ mỗi ngày trên chiếc xe tay ga của mình để giao thức ăn cho Meituan Dianping – nền tảng phân phối bữa ăn theo yêu cầu lớn nhất của Trung Quốc. Ông kiếm được khoảng 7.000 CNY mỗi tháng, nhiều hơn mức thu nhập trước đây khi là một công nhân nhà máy, nhưng ông vẫn không cảm thấy hạnh phúc.

“Công việc này có nhiều áp lực hơn. Chúng tôi không thể đến trễ một phút”, Nikkei Asian Review dẫn lời Chen Jinhui trong lúc đang ăn bánh mì tại cửa hàng. Anh ta thú nhận rằng thường phải vượt đèn đỏ hoặc lái xe ngược chiều để đến được các điểm đến trong thời gian yêu cầu.

Nếu làm đổ thức ăn hoặc giao hàng muộn, người giao hàng sẽ phải trả tiền cho bữa ăn đó. Nhưng điều làm chàng trai này thất vọng nhất là không có cơ hội thăng tiến bởi lẽ anh đã không học được những kỹ năng mới trong công việc, anh không thể làm được gì khác ở một công ty công nghệ.

“Tôi muốn kiếm được 5.000 CNY bằng việc cài đặt hệ thống máy tính,” anh nói.

Andy Xie, một nhà kinh tế độc lập ở Thượng Hải và là cựu giám đốc nhóm kinh tế châu Á – Thái Bình Dương của Morgan Stanley tranh luận về bản chất của các dịch vụ trên nền tảng internet này. “Họ chỉ thay đổi định dạng chứ không đổi mới công nghệ cốt lõi”, ông nói. “Đối với tôi, thanh toán di động không khác biệt về bản chất so với thanh toán bằng thẻ thông thường”.

Công nghệ được cho là để tiết kiệm lao động và giúp xây dựng nền kinh tế có quy mô nhất định, nhưng các dịch vụ đang hoạt động dựa trên sức lao động của các công nhân bậc thấp. Và mặc dù giá trị thị trường cao, lợi nhuận khó có thể đạt được: Meituan thua lỗ 19 tỷ CNY vào năm 2017, trong khi đó, Didi cũng thua lỗ 4 tỷ CNY trong nửa đầu 2018.

Ông Xie đưa ra cảnh báo rằng nhân lực tuyến đầu sẽ bị ảnh hưởng đầu tiên nếu bong bóng internet sụp đổ.

Tuy nhiên, họ là những người may mắn so với những người di cư trong ngành công nghiệp sản xuất truyền thống hoặc những người đang cố gắng kiếm sống ở nông thôn. Thu nhập trung bình 1 người dân ở quê bằng 1/3 thu nhập của người dân đô thị năm 2017, với thu nhập trung bình hàng năm là 13.432 CNY.

Bắc Kinh quyết tâm đấu tranh với tình trạng nghèo dưới chuẩn cho phép. Chủ tịch nước Tập Cận Bình đã tuyên bố năm 2015 rằng Trung Quốc sẽ xóa nghèo vào năm 2020. Điều đó có nghĩa là không có bất kỳ công dân Trung Quốc nào chi tiêu dưới 2.300 nhân dân tệ/năm. Nhưng, tính đến cuối năm 2017, khoảng 30 triệu người vẫn ở dưới mức này.

Mục tiêu của ông Tập Cận Bình ngày càng khó đạt được khi nguy cơ thất nghiệp hàng loạt trong lĩnh vực sản xuất ngày càng cao do ảnh hưởng của cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung. Năm 2017, khoảng hơn 30% trong số 287 triệu người di cư Trung Quốc làm việc trong lĩnh vực xuất khẩu.

Hậu quả của cuộc chiến thương mại có thể không lường trước được. JPMorgan ước tính Trung Quốc sẽ mất 700.000 việc làm nếu Mỹ áp mức thuế 25% lên 200 tỷ USD hàng hóa.

Có thể đưa ra giả định rằng Trung Quốc sẽ giảm giá tiền tệ 5% và đánh thuế vào hàng hóa của Mỹ; Trung Quốc có thể mất 3 triệu việc làm nếu không đáp trả Mỹ.

Li Shi, giáo sư kinh tế Đại học Sư phạm Bắc Kinh cho biết, khoảng cách giữa thành phố và nông thôn đã thu hẹp nhờ vào thu nhập thêm của người di cư. Nếu người lao động không thể tăng thu nhập của họ, hoặc họ mất việc làm thì sự phân hóa đô thị - nông thôn sẽ ngày càng rộng ra và hệ số Gini sẽ tăng.

“Tình huống nguy hiểm nhất là người giàu cứ giàu lên còn người nghèo lại càng nghèo đi”, theo ông Li. Điều này sẽ gây ra sự bất mãn trong xã hội.

Theo thông tin của tổ chức Lao động Trung Quốc – một tổ chức của người lao động có trụ sở tại Hồng Kông, quốc gia này đang chứng kiến sự gia tăng tranh chấp lao động. Trong 8 tháng đầu tiên, tổ chức đã ghi nhận 1.194 vụ biểu tình trong khi con số của năm 2017 chỉ là 1.257.

Cam kết hỗ trợ tài chính khoảng 60 tỷ USD của Bắc Kinh cho các nước châu Phi đã gây ra một phản ứng dữ dội trên truyền thông xã hội đầu tháng này. Các nhà phê bình chỉ trích rằng số tiền này đáng lẽ nên được sử dụng trong nước để cải thiện sinh kế khi tốc độ tăng trưởng kinh tế chững lại.

“Trung Quốc không thực sự là một quốc gia giàu có”, Willy Lam, một nhà bình luận chính trị và là giáo sư thỉnh giảng Đại học Hồng Kông cho biết.

Nhiều người ở tầng lớp đáy của xã hội cảm thấy mức sống của họ ngày càng trở nên thấp do chi phí nhà ở và y tế tăng cao, ông nói. “Rõ ràng, sự bất ổn xã hội sẽ tăng lên. Chính quyền không thể giải quyết vấn đề bằng cách sử dụng bộ máy cảnh sát để duy trì sự ổn định.

Chính phủ dường như cũng cảm nhận được sự thay đổi trong chính trị. Sau một cuộc họp của Bộ Chính trị, cơ quan ra quyết định của Đảng cộng sản hồi tháng 7 vừa qua, một tuyên bố được đưa ra bởi các phương tiện truyền thông nhà nước rằng Bộ chính trị cam kết ổn định nền kinh tế khi đối mặt với “những thách thức mới”. Đây là việc được đặt lên hàng đầu trong số các lĩnh vực tài chính, ngoại thương, đầu tư, đầu tư nước ngoài.

Bên cạnh những rủi ro xã hội, khoảng cách thu nhập sẽ cản trở nỗ lực của Bắc Kinh xây dựng một nền kinh tế thị trường, làm cho Trung Quốc dễ bị tổn thương hơn trong cuộc chiến thương mại do sự phụ thuộc quá lớn vào xuất khẩu và đầu tư.

Chen Xingdong, Giám đốc kinh tế Trung Quốc tại BNO Paribas cho biết, những người tiêu dùng Trung Quốc đã cắt giảm chi tiêu khi họ cảm thấy sự bất ổn kinh tế. “Vấn đề của Trung Quốc là mức thu nhập trung bình thấp,” ông nói.

Các nhà kinh tế cho biết, nhà nước Trung Quốc có thể thực hiện các bước để ngăn chặn thất nghiệp hàng loạt. “Nhưng vấn đề là liệu các biện pháp có đủ và mang lại hiệu quả hay không.” Hiện tại, cuộc sống của người dân bấp bênh hơn bao giờ hết.