Phát triển tài chính cá nhân, gia đình và vai trò của nhà hoạch định tài chính cá nhân

Tài chính cá nhân, gia đình trong kỷ nguyên mới

Qua gần 40 năm đổi mới, đất nước ta đã có thế và lực mới, cao hơn, vững vàng bước vào kỷ nguyên mới – kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. Tiến tới Đại hội lần thứ XIV của Đảng, một trong nhiều định hướng với tầm nhìn chiến lược cho sự phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc, Tổng Bí thư Tô Lâm đã có bài viết “Phát triển kinh tế tư nhân - đòn bẩy cho một Việt Nam thịnh vượng”, trong đó người đứng đầu Đảng ta khẳng định: “kinh tế tư nhân cũng cần xác định rõ hơn về sứ mạng và tầm nhìn của mình. Kinh tế tư nhân phải là lực lượng tiên phong trong kỷ nguyên mới”; “khu vực kinh tế tư nhân trở thành một trong những trụ cột quan trọng hàng đầu của nền kinh tế và ngày càng thể hiện là động lực quan trọng nhất để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế quốc gia”.

Nhưng kinh tế tư nhân là ai? Đó không chỉ là các tập đoàn lớn, các doanh nghiệp tư nhân thành công trên thị trường. Đó còn là gần 1 triệu doanh nghiệp tư nhân với quy mô vừa, nhỏ và siêu nhỏ hoạt động trong nhiều lĩnh vực sản xuất, thương mại, dịch vụ…; khoảng 5 triệu hộ kinh doanh cá thể; và rộng hơn nữa – chính là từng cá nhân, hộ gia đình đang biết tiết kiệm, đầu tư, quản lý đồng tiền của mình một cách thông minh.

Kinh tế tư nhân chính là người dân làm kinh tế vì sự phát triển của bản thân, gia đình và đất nước dựa trên nguồn vốn tài chính của cá nhân, gia đình và vốn vay từ nhiều nguồn. Vì vậy, khi nói đến phát triển kinh tế tư nhân, không thể không tính đến yếu tố phát triển tài chính cá nhân, gia đình mà cốt lõi là hoạch định tài chính cá nhân, gia đình. Trong nền kinh tế nói chung, kinh tế tư nhân nói riêng, vai trò của tài chính cá nhân, gia đình - xét cả ở góc độ vi mô và vĩ mô - ngày càng trở nên thiết yếu.

Ở góc độ vi mô, tài chính cá nhân chính là huyết mạch nuôi dưỡng tế bào xã hội, là công cụ để mỗi cá nhân, gia đình quản lý đời sống kinh tế của mình một cách chủ động và hiệu quả. Khi cá nhân, gia đình biết lập ngân sách, tiết kiệm, đầu tư và tiêu dùng thông minh, họ có thể đảm bảo an toàn tài chính cho bản thân và gia đình, đầu tư cho y tế, giáo dục và không ngừng nâng cao chất lượng cuộc sống.

Ở cấp độ vĩ mô, tài chính cá nhân, gia đình là một trong ba trụ cột của hệ thống tài chính quốc gia (bên cạnh trụ cột tài chính công, tài chính doanh nghiệp), là tổng hợp tài chính của hàng triệu cá nhân, gia đình sẽ tạo nên “những dòng chảy nhỏ đổ về biển lớn” là nền kinh tế quốc dân. Khi người dân biết tiết kiệm và đầu tư hợp lý, thị trường tài chính sẽ được tiếp thêm dòng vốn quan trọng. Trong kinh tế xanh, tài chính cá nhân định hướng vào tiêu dùng bền vững, đầu tư vào năng lượng tái tạo, tiết kiệm xanh. Trong kinh tế tuần hoàn, việc tái chế, mua sắm thông minh của cá nhân, gia đình giúp tối ưu tài chính, giảm lãng phí, đồng thời góp phần bảo vệ môi trường...

Tóm lại, một nền kinh tế mạnh không chỉ cần chính sách vĩ mô tốt, doanh nghiệp lớn, mà còn cần mỗi cá nhân, gia đình có năng lực tài chính vững vàng. Chính từ những dòng tài chính nhỏ, thông minh và có trách nhiệm của từng cá nhân, gia đình chúng ta mới có thể hình thành được dòng chảy kinh tế quốc gia mạnh mẽ và bền vững.

Chân dung nhà hoạch định tài chính cá nhân

Thực tiễn hiện nay cho thấy tài chính cá nhân, gia đình ở Việt Nam đang đối mặt với nhiều bất cập. Phần lớn người dân thiếu kiến thức và kỹ năng quản lý tài chính, dẫn đến các quyết định sai lầm như vay nợ quá mức, đầu tư “mù quáng”, hoặc tham gia vào các “mô hình lừa đảo tài chính”.

Thay vì làm giàu bền vững, không ít người chọn con đường đầu cơ, chụp giật, gây rủi ro cho cả bản thân và thị trường. Từ phía các định chế tài chính, nhiều đơn vị đặt nặng mục tiêu doanh số, dẫn đến tình trạng tư vấn sai lệch, không vì lợi ích khách hàng. Một số tư vấn viên còn lợi dụng lòng tin để bán sản phẩm không phù hợp, gây thiệt hại tài chính và làm xói mòn niềm tin của người dân.

Các vụ lừa đảo lớn như Vạn Thịnh Phát, FLC với hàng chục nghìn người bị hại và thiệt hại hàng chục nghìn tỷ đồng cho thấy hậu quả nặng nề từ sự thiếu hiểu biết tài chính. Thực trạng này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải phổ cập kiến thức tài chính và nâng cao đạo đức nghề nghiệp trong lĩnh vực này. Do đó, nhà hoạch định tài chính cá nhân đóng vai trò rất quan trọng trong hệ thống tài chính.

Những chức năng chủ yếu của nhà hoạch định tài chính cá nhân là giúp khách hàng phân tích tình hình tài chính hiện tại, xác định các mục tiêu tài chính ngắn hạn và dài hạn, từ đó lập kế hoạch đầu tư, tiết kiệm, và quản lý chi tiêu hiệu quả. Bên cạnh đó, họ cũng giúp cá nhân, gia đình lựa chọn các sản phẩm tài chính phù hợp như tín dụng, bảo hiểm, các công cụ đầu tư, giúp họ giảm thiểu rủi ro và tối ưu hóa tài sản.

Chân dung của một nhà hoạch định tài chính cá nhân chuyên nghiệp đòi hỏi phải có kiến thức sâu rộng về tài chính, am hiểu về các công cụ tài chính và thị trường tài chính. Họ cần có khả năng phân tích tình hình tài chính của khách hàng, đồng thời đưa ra các giải pháp tài chính tối ưu, bảo vệ quyền lợi của khách hàng. Ngoài ra, một nhà hoạch định tài chính còn phải có kỹ năng giao tiếp, tư vấn tốt và khả năng lắng nghe để hiểu rõ nhu cầu và hoàn cảnh cụ thể của từng cá nhân. Đặc biệt, nhà hoạch định tài chính phải tuân thủ đạo đức nghề nghiệp, luôn đặt lợi ích của khách hàng lên trên hết.

Từ đó, vai trò của nhà hoạch định tài chính cá nhân được thể hiện trên 3 khía cạnh rất quan trọng. Thứ nhất là đồng hành cùng khách hàng. Không giống như các tư vấn viên từ ngân hàng hay công ty bảo hiểm thường hướng đến mục tiêu người bán hàng. Nhà hoạch định tài chính cá nhân tập trung vào việc giúp khách hàng của mình đưa ra quyết định tài chính phù hợp với mục tiêu và điều kiện của họ.

Thứ hai, thúc đẩy các định chế tài chính hoạt động hiệu quả và minh bạch, thông qua việc hỗ trợ các cá nhân, gia đình lựa chọn các sản phẩm, dịch vụ tài chính tốt nhất, nhà hoạch định tài chính cá nhân cũng góp phần thúc đẩy thị trường chọn lọc và phát triển các định chế tài chính hoạt động hiệu quả và minh bạch, nâng cao các tiêu chuẩn cung cấp sản phẩm dịch vụ trên thị trường.

Thứ ba, hỗ trợ chức năng giám sát thị trường, góp phần tư vấn, phản biện chính sách. Nhà hoạch định tài chính cá nhân cũng có trách nhiệm giám sát tính minh bạch của các sản phẩm tài chính mà khách hàng đang đầu tư, đảm bảo rằng những sản phẩm này phù hợp với các quy định pháp lý và không có dấu hiệu lừa đảo hoặc bất hợp pháp. Thông qua đó, nhà hoạch định tài chính cá nhân đóng góp tích cực vào việc giám sát thị trường.

Hoàn thiện khung pháp lý là vấn đề cấp bách

Đứng trước thực tiễn thị trường, và góp phần thực hiện những chủ trương chính sách của Đảng, Nhà nước ta, tôi cho rằng những điều sau đây cần làm ngay nhằm góp phần phát triển thị trường tài chính bền vững.

Thứ nhất, đổi mới tư duy, nhận thức về vai trò tài chính cá nhân, gia đình và vai trò của Nhà hoạch định tài chính cá nhân. Tại Dự thảo các văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng (Tài liệu sử dụng tại Đại hội Chi bộ, Đảng bộ cơ sở), trong phần về nhiệm vụ và giải pháp, đã chỉ rõ, cần phải: “Phát triển toàn diện con người Việt Nam về đạo đức, nhân cách, trí tuệ, năng lực sáng tạo, thẩm mỹ, thể lực, kỹ năng sống, kỹ năng nghề nghiệp và quản lý tài chính cá nhân, hộ gia đình”. Lần đầu tiên trong các văn kiện Đại hội, Đảng ta đã đề cập đến nội dung “quản lý tài chính cá nhân, hộ gia đình” như một nội dung quan trọng, một kỹ năng sống thiết yếu cần phát triển toàn diện cho con người Việt Nam. Đây là một chủ trương rất đúng, thể hiện tầm nhìn sâu rộng của Đảng ta trong việc nâng cao năng lực kinh tế của mỗi người dân, gia đình – nền tảng bền vững cho sự phát triển quốc gia trong kỷ nguyên mới.

Thứ hai, việc hoàn thiện khung pháp lý cho nghề hoạch định tài chính cá nhân là yêu cầu tất yếu và cấp bách hiện nay. Cần nhanh chóng xây dựng quy định pháp lý về hành nghề hoạch định tài chính cá nhân, bao gồm: các điều kiện hành nghề như yêu cầu chứng chỉ và tiêu chuẩn năng lực, đạo đức nghề nghiệp; quyền và trách nhiệm của nhà hoạch định tài chính cũng cần được xác định rõ; các tiêu chuẩn đạo đức nhằm đảm bảo sự trung thực, độc lập, khách quan và bảo mật thông tin khách hàng.

Được biết, Hiệp hội tư vấn tài chính Việt Nam cũng đã có một quá trình nghiên cứu, xây dựng bộ tiêu chuẩn này, và cũng đã tiếp nhận được ý kiến ủng hộ của nhiều cơ quan hữu quan, đề nghị sớm ban hành bộ tiêu chuẩn đáp ứng nhu cầu rất cấp thiếp của thị trường.

Thứ ba, theo Chiến lược tài chính toàn diện quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 149 ngày 22/1/2020. Tính đến nay, Chiến lược này đã bước vào năm cuối cùng của giai đoạn triển khai. Do đó, cần thiết tiến hành tổng kết, đánh giá toàn diện kết quả thực hiện trong thời gian qua, đồng thời xây dựng các định hướng phù hợp cho giai đoạn tiếp theo.

Quyết định 149 cho thấy, trong thời gian qua, tài chính toàn diện tại Việt Nam chủ yếu được triển khai theo hướng nâng cao khả năng tiếp cận dịch vụ tài chính; cụ thể là mở rộng mạng lưới và kênh cung cấp dịch vụ nhằm đảm bảo mọi người dân đều có cơ hội tiếp cận.

Tuy nhiên, nếu người dân không có đủ kiến thức tài chính hoặc không được hỗ trợ bởi các nhà hoạch định tài chính cá nhân chuyên nghiệp, họ có thể đưa ra các quyết định tài chính thiếu hợp lý. Khi đó, việc tiếp cận dịch vụ tài chính dễ dàng lại tiềm ẩn nguy cơ gây ra những rủi ro mới, chẳng hạn như vay nợ quá mức, lựa chọn sản phẩm đầu tư không phù hợp với năng lực tài chính và mục tiêu cá nhân, dẫn đến những sai lầm và tổn thất.

Vì vậy, trong giai đoạn tiếp theo, Chiến lược tài chính toàn diện cần được nâng lên một tầng nấc cao hơn: không chỉ bảo đảm người dân có thể tiếp cận dịch vụ tài chính, mà còn phải giúp họ sử dụng các dịch vụ đó một cách an toàn, hiệu quả. Để đạt được điều này, cần khẳng định và phát huy vai trò quan trọng của đội ngũ nhà hoạch định tài chính cá nhân trong hệ sinh thái tài chính toàn diện quốc gia.

Thứ tư, cần thiết triển khai một Chương trình quốc gia về nâng cao dân trí tài chính, quản lý, hoạch định tài chính cá nhân. Từ năm 1957, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nói: “Bây giờ ta phải học tập lý luận kinh tế tài chính, phải học tập cách tổ chức kinh tế tài chính cho khéo. Chủ nghĩa Mác căn bản là kinh tế. Không học kinh tế, không tiến bộ được. Trong chiến tranh ta dốc vào quân sự thì hòa bình, ta phải dốc vào kinh tế tài chính”(1). Cho đến nay thì lời dạy này của Bác lại càng cần thiết và cấp thiết hơn nữa.

Thứ năm, xây dựng chân dung Nhà hoạch định tài chính cá nhân cần phù hợp với chuẩn mực quốc tế. Được biết, thời gian qua, Hiệp hội tư vấn tài chính Việt Nam (VFCA) đã tiến hành một loạt các hoạt động như các Hội thảo, tọa đàm, tổ chức diễn đàn, tuyên truyền quảng bá qua các phương tiện thông tin đại chúng về nâng cao dân trí tài chính và quản lý, hoạch định tài chính cá nhân; thành lập Hội đồng chuẩn hóa hoạch định tài chính cá nhân.

Ngoài ra, VFCA đã công bố dự thảo tiêu chuẩn hành nghề dựa trên tiêu chuẩn của FPSB, phát triển chương trình giáo dục theo tiêu chuẩn FPSB; thiết lập và công nhận các khóa học hoạch định tài chính cá nhân đáp ứng chương trình giảng dạy của FPSB, thông qua các tổ chức đào tạo chuyên nghiệp và hướng tới thông qua các trường đại học, học viện…

Bên cạnh đó, điều chỉnh từ các chương trình hiện có (như khóa học của FIDT được VFCA chứng nhận) để phù hợp với yêu cầu của FPSB. VFCA cũng đã đồng hành cùng nhiều tổ chức giáo dục, đặc biệt là các trường đại học trong cả nước để thúc đẩy các chương trình đào tạo chính quy về tư vấn, hoạch định tài chính cá nhân. Học viện Ngân hàng cũng là học viện đầu tiên trong cả nước triển khai chính thức ngành học này.

Cũng theo thông tin mới đây, Việt Nam đang trong giai đoạn 1 của quá trình được FPSB (Financial Planning Standards Board) xem xét cấp phép. Mong rằng, VFCA cùng với các tổ chức, cơ quan hữu quan nỗ lực hơn nữa trong việc xây dựng tiêu chuẩn Nhà hoạch định tài chính cá nhân đáp ứng yêu cầu thực tiễn và phù hợp chuẩn mực quốc tế.

Tài chính cá nhân, gia đình đóng vai trò ngày càng quan trọng trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam phát triển theo hướng hiện đại, hội nhập quốc tế và đặt trọng tâm vào sự thịnh vượng của người dân. Trong hệ sinh thái đó, Nhà hoạch định tài chính cá nhân giữ vai trò then chốt trong việc hỗ trợ cá nhân, gia đình xây dựng tư duy tài chính đúng đắn, đưa ra các quyết định tài chính phù hợp, từ tiết kiệm, chi tiêu, đầu tư đến bảo vệ tài sản và hoạch định kế hoạch tài chính dài hạn. Sự đồng hành của các Nhà hoạch định tài chính không chỉ giúp từng cá nhân, gia đình nâng cao năng lực tài chính, góp phần nâng cao chất lượng sống, mà còn thúc đẩy sự phát triển bền vững và bao trùm của nền kinh tế quốc gia.

Tuy nhiên, để nghề hoạch định tài chính cá nhân thực sự phát triển và phát huy hiệu quả trong thực tiễn, cần sớm có các giải pháp đồng bộ nhằm hoàn thiện khung pháp lý, nâng cao tiêu chuẩn nghề nghiệp, xây dựng cơ chế giám sát phù hợp và tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động hành nghề. Điều này đòi hỏi sự vào cuộc tích cực và phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý nhà nước, tổ chức tài chính, hiệp hội nghề nghiệp và cộng đồng xã hội.

Việc định vị đúng vai trò và đầu tư phát triển đội ngũ Nhà hoạch định tài chính cá nhân sẽ là bước đi chiến lược, góp phần nâng cao năng lực tài chính cho người dân, đồng thời tạo nền tảng vững chắc cho một hệ thống tài chính toàn diện, công bằng và bền vững.