Tiền, tiền kỹ thuật số và quan điểm của NHTW các nước

Tiền là một công cụ tài chính với chức năng là phương tiện trao đổi, thước đo giá trị, phương tiện tích lũy và phương tiện thanh toán. Để đáp ứng bốn chức năng này, tiền phải có tính bền lâu, có thể mang theo, có thể chia nhỏ và khó làm giả. Ngân hàng trung ương có quyền duy nhất phát hành tiền giấy (tiền pháp định) và phân phối chúng thông qua các ngân hàng thương mại. Trong khi tiền xu hầu hết được các chính phủ phát hành để bổ sung cho tiền giấy của ngân hàng trung ương, trong nhiều trường hợp, chúng cũng được ngân hàng trung ương phân phối cho công chúng thông qua các ngân hàng thương mại.

Ngoài tiền mặt, ngân hàng trung ương phát hành tiền cho các tổ chức tài chính được chỉ định, chủ yếu là các ngân hàng thương mại, dưới dạng số dư dự trữ hoặc số dư tài khoản vãng lai, tức là tiền gửi dự trữ. Phạm vi tiền hiện nay cũng bao gồm tiền của khu vực tư nhân, vốn ngày càng có tầm quan trọng trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta và các hoạt động của khu vực doanh nghiệp. Tiền quan trọng nhất của khu vực tư nhân là tiền gửi ngân hàng, có thể được sử dụng để thanh toán bằng máy ATM, ngân hàng trực tuyến và/hoặc các thẻ ghi nợ.

Tài khoản ngân hàng cũng có thể được sử dụng để thanh toán cho các công ty thẻ tín dụng bằng cách cho phép họ ghi nợ các khoản thanh toán. Sự phát triển của ví kỹ thuật số và các thiết bị không dùng tiền mặt cho phép thanh toán thông qua các ứng dụng điện thoại thông minh đã giúp quá trình thanh toán bán lẻ nhanh hơn và hiệu quả hơn.

Ngoài tiền ngân hàng trung ương hiện có và tiền khu vực tư nhân, còn có tiền khu vực tư nhân mới xuất hiện dưới dạng mã thông báo kỹ thuật số (hoặc tài sản mã hóa, tiền điện tử, tiền tệ mã hóa hoặc tiền ảo). Các mã thông báo (token) này thường được tạo ra bởi các “thợ đào” (hoặc các nút) độc lập dựa trên công nghệ sổ cái phân tán (DLT), ghi lại các giao dịch giữa hai bên, chia sẻ thông tin giữa những người tham gia mạng và đồng bộ hóa dữ liệu điện tử theo cách có thể truy xuất và không thể sai lệch được.

Bản chất sáng tạo của công nghệ này nằm ở cách các giao dịch (chẳng hạn như thanh toán hoặc chuyển nhượng tiền kỹ thuật số) được xác minh bởi các bên thứ ba (các nút) độc lập, không xác định mà không cần dựa vào người quản lý trung tâm hoặc đăng ký (chẳng hạn như ngân hàng trung ương hoặc ngân hàng thương mại).

Blockchain là một loại sổ cái phân tán trong đó mỗi giao dịch giữa hai bên được chứng minh là đúng bằng cách sử dụng các khóa mã hóa và ví kỹ thuật số; sau đó, số lượng của các giao dịch được ghi lại trên một sổ cái phân tán điện tử mới, và tiếp tục được kết nối thông qua một chuỗi (sử dụng các hàm băm) với các sổ cái phân tán trước đó, rất khó để sổ cái phân tán sử dụng quy trình bằng chứng công việc có thể làm sai lệch dữ liệu.

Token kỹ thuật số khu vực tư nhân đầu tiên và nổi tiếng nhất dựa trên công nghệ blockchain là Bitcoin, được giới thiệu vào năm 2008 bởi Satoshi Nakamoto. Hiện có hơn 2.000 token kỹ thuật số với các tính năng khác nhau đáng kể. Các token này có thước đo giá trị thống nhất tại các quốc gia sử dụng cùng loại token, với các hệ thống cho phép chuyển quyền sở hữu token xuyên biên giới ngay lập tức. Những token đó có thể được trao đổi cho một số hàng hóa và dịch vụ ở các quốc gia này.

Một trong những tính năng hấp dẫn của các token kỹ thuật số là sự tương đồng của chúng với tiền mặt, vì các giao dịch ngang hàng có thể được thực hiện ngay lập tức và có sẵn 24 giờ một ngày, 365 ngày một năm. Tất cả các giao dịch đều ẩn danh - giống như tiền mặt, mặc dù có thể truy xuất được về mặt kỹ thuật. Trong khi đó, không giống như tiền mặt, các token kỹ thuật số là tiền kỹ thuật số, do đó, lãi suất dương hoặc âm có thể được áp dụng.

Mặc dù tính năng chịu lãi suất này làm cho token kỹ thuật số vượt trội hơn tiền mặt, nhưng một đặc điểm khác biệt của tiền mặt so với token kỹ thuật số là tương đối dễ dàng xác minh các giao dịch ngang hàng. Điều này một phần là do tiền mặt được thiết kế bởi ngân hàng trung ương (hoặc chính phủ trong trường hợp là tiền kim loại) theo cách không dễ bị làm giả, và một phần là do người nhận tiền mặt (chẳng hạn như ngân hàng thương mại, cửa hàng và cá nhân) chỉ cần kiểm tra cẩn thận xem tiền mặt nhận được có phải là tiền thật hay không, trong khi token kỹ thuật số yêu cầu các phương pháp xác minh phức tạp hơn.

Theo CoinMarketCap, quy mô vốn hóa thị trường của các đồng tiền kỹ thuật số ước tính đạt khoảng 113 tỷ đô la vào cuối tháng 1 năm 2019, trong đó Bitcoin chiếm khoảng 54% tổng số. Quy mô của token kỹ thuật số vẫn nhỏ hơn nhiều so với tiền của ngân hàng trung ương và tiền của khu vực tư nhân vì việc sử dụng chúng làm công cụ thanh toán vẫn còn hạn chế.

Hơn nữa, việc tạo tiền không được phép bởi các nhà phát triển và trao đổi token kỹ thuật số (vì giấy phép hoạt động ngân hàng là cần thiết và cho đến nay chưa có cơ quan tài chính nào cấp). Do đó, chúng ít tạo ra mối đe dọa cho cả ngân hàng trung ương và ngân hàng thương mại phát hành tiền truyền thống.

Hầu hết các ngân hàng trung ương và các cơ quan quản lý trên toàn thế giới cho đến nay không coi các token kỹ thuật số tư nhân này là tiền và đã kêu gọi công chúng thận trọng hơn trong việc sử dụng hoặc đầu tư vào chúng vì giá trị của chúng biến động cực lớn và việc sử dụng chúng làm phương tiện bị hạn chế trao đổi. Ngoài ra, người tiêu dùng và nhà đầu tư không được bảo vệ tốt vì khung pháp lý hầu như không tồn tại.

Tuy nhiên, DLT có tiềm năng áp dụng cho nhiều lĩnh vực khác nhau, không chỉ cho các hệ thống thanh toán và quyết toán, mà còn để thúc đẩy tài trợ thương mại, bảo hiểm và các dịch vụ fintech khác; theo dõi các nhà sản xuất các sản phẩm và hàng hóa công nghiệp/nông nghiệp; và quyền sở hữu bất động sản và kim loại quý. Khi công nghệ ngày càng phát triển, và nhiều token kỹ thuật số mới được tạo ra với các tính năng đa dạng, DLT có thể chinh phục các vấn đề kỹ thuật và pháp lý trong tương lai; khả năng mở rộng; tiêu thụ năng lượng đáng kể; sự biến động đáng kể về giá trị; tính dễ bị tấn công mạng; và các hoạt động bất hợp pháp và rửa tiền tiềm ẩn.

Sự xuất hiện của các token kỹ thuật số khu vực tư nhân được phát hành cho công chúng đã thúc đẩy cuộc tranh luận gay gắt về việc liệu chúng có thể trở thành tiền trong tương lai hay không. Ngoài ra, một cuộc tranh luận “nóng” về việc ngân hàng trung ương có nên phát hành token kỹ thuật số của riêng mình hay không.

Ý tưởng về việc các ngân hàng trung ương phát hành token kỹ thuật số - ngày nay được gọi là đề xuất tiền tệ kỹ thuật số của ngân hàng trung ương (CBDC) - có thể được phân loại thành “CBDC bán lẻ” (phát hành cho công chúng) và “CBDC bán buôn” (phát hành cho các tổ chức tài chính có tiền gửi dự trữ ở ngân hàng trung ương). CBDC có thể là một nghĩa vụ nợ phải trả lãi suất mới đối với các ngân hàng trung ương.

Điều thú vị là Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) đã bắt đầu xem xét bản chất sáng tạo tiềm năng của tiền kỹ thuật số và đã hỗ trợ các đề xuất của CBDC. Ví dụ, Christine Lagarde, cựu giám đốc điều hành của IMF, đã thúc giục các ngân hàng trung ương vào tháng 11 năm 2018 xem xét CBDC, vì chúng có thể đáp ứng các mục tiêu chính sách công, bao gồm tài chính toàn diện, an ninh và/hoặc bảo vệ người tiêu dùng và quyền riêng tư trong thanh toán (Lagarde 2018). Các ý tưởng về CBDC được thảo luận trên khắp thế giới có thể được chia thành các đề xuất dựa trên DLT và những đề xuất không dựa trên DLT.

Các đề xuất về CBDC có thể được phân biệt rõ hơn giữa CBDC bán lẻ và CBDC bán buôn. Phân loại tất cả các đề xuất CBDC thành bốn loại sau: (1) CBDC bán lẻ dựa trên tài khoản không có DLT; (2) CBDC bán lẻ dựa trên giá trị không có DLT; (3) CBDC bán lẻ dựa trên DLT; và (4) CBDC bán buôn dựa trên DLT. Hai đề xuất đầu tiên hiện đang được Riksbank của Thụy Điển xem xét. Tất cả các CBDC này đều là tiền tệ kỹ thuật số.

Tuy nhiên cho đến nay, tiền của ngân hàng trung ương đã được cung cấp đầy đủ. Tiền của khu vực tư nhân (chủ yếu là tiền gửi ngân hàng) đang phát triển và lớn hơn nhiều so với tiền của ngân hàng trung ương. Trong khi đó, các token kỹ thuật số, chẳng hạn như Bitcoin, có thể được coi là tiền mới của khu vực tư nhân.

Trong khi việc sử dụng token kỹ thuật số làm công cụ thanh toán thay thế vẫn còn hạn chế, sự xuất hiện của chúng đã được chú ý nhiều hơn vì DLT cơ sở có thể cho phép xác minh phân cấp các giao dịch mà vẫn duy trì các tính năng hấp dẫn tương tự như tiền mặt. Một số ngân hàng trung ương và ngân hàng thương mại đã bày tỏ sự không hài lòng về sự xuất hiện của tiền kỹ thuật số và sự phổ biến của chúng, một phần vì tính biến động cao của chúng.

Mối quan tâm của họ cũng có thể phản ánh khả năng suy giảm người sử dụng tiền mặt và tiền gửi ngân hàng sang các công ty fintech phát triển tiền kỹ thuật số. Tuy nhiên, quy mô tiền của khu vực tư nhân mới xuất hiện vẫn còn hạn chế, vì vậy sẽ tốn nhiều thời gian trước khi những đồng tiền kỹ thuật số như vậy trở thành mối đe dọa đối với các ngân hàng thương mại và ngân hàng trung ương.

Mặc dù đã có một số ngân hàng trung ương đang xem xét ứng dụng tiềm năng của DLT và phát hành tiền kỹ thuật số của riêng họ cho công chúng hoặc các tổ chức tài chính theo đề xuất CBDC. Tuy nhiên, cho đến nay, không có ngân hàng trung ương nào tìm thấy lợi thế mạnh mẽ của việc phát hành tiền kỹ thuật số của riêng họ vì các hạn chế về công nghệ.

Một động thái riêng biệt đáng chú ý là trường hợp của ngân hàng Riksbank của Thụy Điển, ngân hàng đang xem xét việc phát hành tài khoản tiền gửi hoặc công cụ thanh toán trả trước cho công chúng trước tình hình sử dụng tiền mặt ngày càng giảm - giống như tất cả các ngân hàng trung ương phát hành tiền gửi cho các tổ chức tài chính.

Trong khi sự biến chuyển này thu hút được sự chú ý của một số ngân hàng trung ương, những ngân hàng khác lại tỏ ra không mấy quan tâm đến các sáng kiến tương tự do tiềm năng chuyển tiền gửi bán lẻ từ các ngân hàng thương mại sang ngân hàng trung ương. Do công nghệ đang tiến bộ nhanh chóng trong lĩnh vực thanh toán và quyết toán, cũng như DLT, có thể các ngân hàng trung ương sẽ quan tâm hơn đến các đề xuất CBDC bán lẻ và bán buôn dựa trên DLT và xem xét thực hiện sớm.