Bức tranh ngành thực phẩm: Lợi nhuận nghìn tỷ USD và hàng triệu lao động vật lộn trong đói nghèo

Theo Oxfam, các tập đoàn bán lẻ nắm giữ phần lớn số tiền mà người tiêu dùng chi trả để mua hàng. Trong khi con số này ngày càng tăng (có thể lên đến 50% trong một số trường hợp), phần chia sẻ lợi ích cho công nhân và nông dân lại giảm (một số trường hợp còn dưới 5%).

“Nông dân và công nhân làm việc trong chuỗi cung ứng 12 sản phẩm thông dụng bán tại siêu thị đang phải vật lộn để sống qua ngày. Đối với một số sản phẩm, như trà Ấn Độ và đỗ xanh Kenya, thu nhập trung bình của người nông dân sản xuất nhỏ hoặc công nhân chỉ giúp chi trả một nửa mức sống cơ bản. Chênh lệch giữa thu nhập đủ sống và thu nhập thực tế còn lớn hơn ở những công việc phụ nữ chiếm phần lớn lực lượng lao động”, báo cáo cho biết.

Cũng theo báo cáo,  năm 2016, trong khi nhiều công nhân và nông dân sản xuất nhỏ sống trong đói nghèo thì 8 chuỗi siêu thị lớn nhất theo mô hình cổ phần đại chúng lại đạt mức doanh thu bán hàng lên đến gần 1.000 tỷ USD, lợi nhuận 22 tỷ USD và các cổ đông chia nhau 15 tỷ USD cổ tức.

“Chỉ cần 10% giá trị cổ tức của 3 siêu thị lớn nhất tại Mỹ trong năm 2016 là đủ để kéo thu nhập của 600.000 công nhân chế biến tôm tại Thái Lan lên mức đủ sống”, báo cáo viết.

Kết quả khảo sát công nhân và nông dân sản xuất nhỏ tại 5 quốc gia của Oxfam phơi bày một thực tế là đa số người lao động phải vật lộn để nuôi sống bản thân và gia đình. Như tại các trang trại nho ở Nam Phi, 90% công nhân nữ được khảo sát cho biết họ không đủ ăn trong tháng trước đó. Còn tại các nông trại hoa quả và rau củ ở Ý, 75% công nhân nữ cho biết chính mình hoặc một thành viên gia đình đã không được ăn đủ bữa trong tháng trước vì không có đủ tiền.

Bà Winnie Byanyima, Giám đốc Điều hành Oxfam quốc tế, chia sẻ: “Chúng tôi lắng nghe câu chuyện của những người nông dân phải hít thuốc trừ sâu độc hại trên cánh đồng và những lao động nữ buộc phải làm xét nghiệm thử thai để được làm việc tại các nhà máy chế biến thủy sản. Những bất công như thế không nên có mặt trên các kệ hàng, đặc biệt là khi ngành thực phẩm thu về hàng tỷ USD với những đãi ngộ hào phóng cho cổ đông và những nhóm siêu giàu”. 

Một điểm đáng chú ý trong báo cáo của Oxfam là việc đánh giá chính sách chuỗi giá trị và thực hành trên dữ liệu công khai của những tập đoàn bán lẻ lớn và ăn nên làm ra nhất tại Anh, Đức, Hà Lan và Mỹ. Theo đó, tất cả 16 tập đoàn bán lẻ đều bị chấm điểm rất thấp về những vấn đề liên quan đến công khai minh bạch trong chuỗi cung ứng, về đối xử với công nhân, nông dân sản xuất nhỏ và phụ nữ.

“Tất cả các nhà bán lẻ đều bị chấm điểm 0 về hỗ trợ nhà cung ứng trong việc đảm bảo trả lương thỏa đáng và chỉ có 4 nhà bán lẻ có điểm trên 0 về trao quyền cho phụ nữ trong chuỗi cung ứng, bằng các cách khác nhau như khích lệ các nhà cung ứng giải quyết bất bình đẳng giới”, Oxfam cho hay.

Tổ chức này và Liên minh Thủy sản Bền vững cũng tìm hiểu cụ thể về các điều kiện làm việc tại một số nhà máy chế biến và xuất khẩu tôm lớn nhất tại Thái Lan và Indonesia. Đây là các đơn vị cung cấp cho những siêu thị lớn nhất tại châu Âu và Mỹ như Ahold Delhaize, Aldi North and South, Lidl và Whole Foods.

Kết quả là công nhân các nhà máy đều miêu tả các điều kiện làm việc không an toàn, mức lương đói kém, chính sách kiểm soát thời gian đi vệ sinh và uống nước ngặt nghèo và bị bạo hành bằng lời nói.

Chẳng hạn như tại Thái Lan, hơn 90% công nhân chế biến hải sản được khảo sát cho biết họ không đủ ăn trong tháng trước. Và khoảng 80% công nhân trong các nhà máy này là phụ nữ đã phải chịu đựng những quy định lao động khắc nghiệt: “Khi ‘đến tháng’, chúng tôi không được thay băng vệ sinh trong suốt ngày làm việc, vì không được phép mang bất cứ thứ gì vào nơi làm việc” - lời chia sẻ của Melati, một trong mười công nhân nhà máy thủy sản được phỏng vấn bởi Liên Minh Thủy Sản Bền vững.

Oxfam kêu gọi các tập đoàn bán lẻ, siêu thị và các chính phủ chấm dứt các điều kiện làm việc không nhân văn, tăng cường công khai minh bạch về nguồn gốc thực phẩm, giải quyết nạn phân biệt đối xử với phụ nữ, và đảm bảo công nhân và nông dân sản xuất thực phẩm được hưởng nhiều hơn từ số tiền mà người tiêu dùng chi trả.

Theo Bà Byanyima, khu vực kinh tế tư nhân có khả năng đưa hàng triệu người thoát khỏi nghèo đói. Nhưng điều mà ngành thực phẩm, cũng giống như rất nhiều các ngành khác, đang đãi ngộ là sự giàu có mà không phải sức lao động của phụ nữ.

“Các tập đoàn bán lẻ đủ sức trả lương công bằng hơn cho người lao động trực tiếp sản xuất ra thực phẩm mà không phải tạo thêm cho người tiêu dùng bất kỳ một gánh nặng nào. Nhiều khi chỉ cần bớt lại 1-2% giá bán– nghĩa là một vài xu trên sản phẩm- cũng là đủ đổi đời cho những người sản xuất ra thực phẩm bày bán trên các kệ siêu thị”, bà nói.