Hỗ trợ điện thoại thông minh: Mở 'cánh cửa số' cho hộ nghèo

Thu hẹp khoảng cách số để thoát nghèo

Trong khi chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, việc tiếp cận công nghệ không còn là câu chuyện tiện ích đơn thuần, mà đã trở thành một điều kiện quan trọng quyết định khả năng hòa nhập, thụ hưởng chính sách và cơ hội phát triển của mỗi người dân.

Với các nhóm yếu thế như hộ nghèo, hộ cận nghèo hay gia đình chính sách, khoảng cách số nếu không được thu hẹp sẽ tiếp tục kéo dài và làm trầm trọng thêm tình trạng nghèo đa chiều.

Theo Thông tư 14/2022/TT-BTTTT của Bộ Thông tin và Truyền thông (cũ, nay sáp nhập vào Bộ Khoa học & Công nghệ), từ ngày 12/12/2022, hộ nghèo và hộ cận nghèo trên cả nước được hỗ trợ trang bị điện thoại thông minh trong khuôn khổ Chương trình cung cấp dịch vụ viễn thông công ích đến năm 2025.

Từ thực tiễn đó, những năm gần đây, nhiều địa phương trên cả nước đã triển khai các chương trình hỗ trợ điện thoại thông minh cho hộ nghèo, hộ cận nghèo, coi đây là một giải pháp mang tính nền tảng để “giảm nghèo thông tin”, mở ra cánh cửa tiếp cận tri thức, dịch vụ công và cơ hội cải thiện sinh kế.

Theo các quy định, hộ nghèo và hộ cận nghèo nếu có nhu cầu và đủ điều kiện sẽ được hỗ trợ để tiếp cận điện thoại thông minh. Hình thức hỗ trợ có thể là cấp thiết bị, hỗ trợ chi phí mua thiết bị, hoặc kết hợp giữa thiết bị và dịch vụ viễn thông như sim, gói cước truy cập internet. Việc xác định đối tượng thụ hưởng được thực hiện trên cơ sở danh sách hộ nghèo, hộ cận nghèo đã được địa phương rà soát, phê duyệt theo quy định.

Điểm đáng chú ý của chính sách này là mục tiêu không dừng lại ở việc giúp người dân “có điện thoại”, mà hướng đến việc tạo điều kiện để người dân tiếp cận không gian số – nơi ngày càng tập trung các dịch vụ thiết yếu của đời sống hiện đại. Khi nhiều thủ tục hành chính được đưa lên môi trường trực tuyến, nhiều địa phương triển khai ứng dụng phản ánh hiện trường, cảnh báo thiên tai, học tập và khám chữa bệnh từ xa, thì việc thiếu thiết bị thông minh đồng nghĩa với việc người dân bị đứng ngoài dòng chảy phát triển.

Thực tế cho thấy, nghèo thông tin thường là nguyên nhân sâu xa dẫn đến nghèo thu nhập. Người không tiếp cận được thông tin thị trường sẽ khó nâng cao hiệu quả sản xuất; người không nắm bắt kịp thời chính sách sẽ bỏ lỡ cơ hội hỗ trợ; trẻ em không có điều kiện học tập trực tuyến sẽ chịu thiệt thòi trong tiếp cận tri thức. Vì vậy, hỗ trợ điện thoại thông minh được xem là giải pháp mang tính nền tảng, giúp người dân có “điểm khởi đầu” để tham gia vào quá trình chuyển đổi số.

Từ góc độ quản lý nhà nước, chính sách này cũng góp phần nâng cao hiệu quả cung cấp dịch vụ công. Khi người dân có thiết bị truy cập internet, tỷ lệ sử dụng dịch vụ công trực tuyến tăng lên, giảm áp lực cho bộ phận tiếp nhận hồ sơ trực tiếp, tiết kiệm thời gian và chi phí cho cả người dân lẫn cơ quan công quyền. Đây là lợi ích kép, vừa mang tính an sinh xã hội, vừa phục vụ mục tiêu hiện đại hóa nền hành chính.

Từ chính sách đến thực tiễn

Tại TP. Huế, chương trình hỗ trợ điện thoại thông minh cho hộ nghèo, hộ cận nghèo và gia đình chính sách được triển khai từ năm 2023, với mục tiêu đảm bảo 100% các hộ có nhu cầu đều được tiếp cận thiết bị thông minh trong giai đoạn 2023–2025. Nguồn kinh phí thực hiện được huy động từ nhiều kênh, bao gồm ngân sách địa phương, chương trình viễn thông công ích và nguồn lực xã hội hóa.

Điểm nổi bật trong cách làm của Huế là sự kết hợp giữa trao thiết bị và hỗ trợ kỹ năng sử dụng. Tại nhiều xã, phường, khi người dân nhận điện thoại thông minh, cán bộ kỹ thuật và các tổ công nghệ số cộng đồng trực tiếp hỗ trợ cài đặt, kích hoạt sim, hướng dẫn sử dụng các ứng dụng cơ bản như Hue-S, Zalo, dịch vụ công trực tuyến, cũng như các ứng dụng cảnh báo thiên tai.

Tại xã Vinh Thanh cũ (nay là xã Phú Vinh), đầu năm 2025, hàng chục hộ nghèo đã được nhận điện thoại thông minh do doanh nghiệp công nghệ tài trợ, kèm theo sim và gói cước hỗ trợ từ doanh nghiệp viễn thông. Ngay tại buổi trao tặng, người dân được hướng dẫn sử dụng thiết bị để có thể tiếp cận thông tin ngay lập tức.

Bà Trần Thị Hòa (xã Phú Vinh) chia sẻ: “Trước đây tôi chỉ dùng cái điện thoại nút bấm. Khi có điện thoại thông minh, tôi được cán bộ hướng dẫn cách mở ứng dụng, xem thông báo của xã, tra cứu giá cá trước khi bán. Bây giờ tôi cảm thấy mình không còn bị lạc hậu nữa. Con tôi còn chỉ cho cách học nấu ăn trên mạng, rất tiện”.

Sau hơn hai năm triển khai, chương trình không chỉ mang lại giá trị vật chất trước mắt, mà còn tác động rõ rệt đến khả năng tiếp cận thông tin, học tập và sinh kế của người dân. Trước đây, nhiều hộ chỉ sử dụng điện thoại nút bấm, không thể nhận thông báo từ chính quyền qua ứng dụng số, cũng không tiếp cận được các kênh cảnh báo sớm về thiên tai. Khi được trang bị smartphone, việc kết nối thông tin trở nên nhanh chóng, kịp thời hơn, đặc biệt với các vùng thường xuyên chịu ảnh hưởng của mưa bão.

Tại Quảng Ninh, nhiều chương trình hỗ trợ điện thoại thông minh cho hộ nghèo, hộ cận nghèo được triển khai với sự tham gia tích cực của các doanh nghiệp viễn thông. Tại huyện miền núi Bình Liêu, hàng trăm điện thoại thông minh đã được trao tặng cho các hộ nghèo, cận nghèo, kèm theo hỗ trợ đổi sim 4G và hướng dẫn sử dụng các ứng dụng số.

Chương trình hướng đến mục tiêu giúp người dân vùng sâu, vùng xa tiếp cận internet, thực hiện thủ tục hành chính trực tuyến và sử dụng các nền tảng số phục vụ đời sống. Việc cài đặt và hướng dẫn sử dụng các ứng dụng định danh điện tử, dịch vụ công trực tuyến được chú trọng, giúp người dân từng bước làm quen với môi trường số.

Theo đánh giá của địa phương, khi người dân có điện thoại thông minh và được hướng dẫn sử dụng, hiệu quả tương tác giữa chính quyền và người dân được nâng cao, số lượt đi lại làm thủ tục trực tiếp giảm, góp phần cải thiện chất lượng phục vụ của cơ quan hành chính.

Tại tỉnh miền núi Bắc Kạn, hỗ trợ điện thoại thông minh cho hộ nghèo được xem là một phần trong lộ trình chuyển đổi số của địa phương. Đối tượng ưu tiên là người trưởng thành trong các hộ nghèo, cận nghèo chưa có smartphone, đặc biệt tại các xã vùng sâu, vùng xa.

Bắc Kạn chú trọng huy động nguồn lực xã hội bên cạnh ngân sách nhà nước, thông qua việc kêu gọi doanh nghiệp, cửa hàng kinh doanh thiết bị di động tham gia tặng máy, giảm giá hoặc hỗ trợ trả góp. Song song với đó, công tác tuyên truyền, tập huấn kỹ năng số được triển khai tại cơ sở, giúp người dân biết cách sử dụng điện thoại để tiếp cận thông tin, học tập và sản xuất.

Theo Ủy ban Nhân dân tỉnh Bắc Kạn, chương trình này nhằm mục đích tạo cơ hội cho người lớn nói chung và các hộ gia đình nói riêng sinh sống tại 8 xã, phường được chọn tham gia chương trình thí điểm chuyển đổi số được tìm hiểu và tiếp cận thông tin, các ứng dụng khoa học và công nghệ, cũng như các dịch vụ công trực tuyến.

Hội đồng Nhân dân TP. Đà Nẵng đã ban hành Nghị quyết quy định chính sách hỗ trợ chi phí mua điện thoại thông minh cho hộ nghèo, hộ cận nghèo. Theo nghị quyết, UBND thành phố hỗ trợ tối đa 2 triệu đồng cho mỗi thiết bị, mỗi hộ từ nguồn ngân sách thành phố, áp dụng đối với các hộ nghèo, hộ cận nghèo theo chuẩn của Đà Nẵng, với điều kiện tất cả thành viên trong hộ chưa sở hữu điện thoại thông minh. Mỗi hộ chỉ được hỗ trợ một lần. Chính sách đã hỗ trợ khoảng 1.800 hộ gia đình chưa có điện thoại thông minh, nhằm bảo đảm nhu cầu thông tin liên lạc và tiếp cận dịch vụ số của người dân.

Theo đánh giá của địa phương, chương trình không chỉ giúp người dân thích ứng với thay đổi công nghệ, mà còn góp phần nâng cao tỷ lệ sử dụng dịch vụ công trực tuyến và hiệu quả quản lý nhà nước.

Thực tiễn tại nhiều địa phương cho thấy, hỗ trợ điện thoại thông minh cho hộ nghèo, hộ cận nghèo là chính sách đúng và trúng, song để phát huy hiệu quả lâu dài, cần đi kèm với hướng dẫn sử dụng và nâng cao kỹ năng số cho người dân. Khi người dân không chỉ “có” thiết bị mà còn “biết dùng” thiết bị một cách an toàn, hiệu quả, công nghệ mới thực sự trở thành công cụ hỗ trợ giảm nghèo bền vững.