'Giảm nghèo thông tin': Bước đi quan trọng trên lộ trình giảm nghèo bền vững

Nghèo thông tin: Rào cản vô hình trong hành trình thoát nghèo

Trong tiến trình phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, công tác giảm nghèo luôn được xác định là một trong những nhiệm vụ trọng tâm, xuyên suốt và mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc. Qua nhiều giai đoạn, Việt Nam đã đạt được những thành tựu quan trọng trong giảm nghèo, tỷ lệ hộ nghèo không ngừng giảm, đời sống vật chất và tinh thần của người dân từng bước được cải thiện.

Tuy nhiên, thực tiễn cũng cho thấy, giảm nghèo bền vững vẫn là một thách thức lớn, nhất là ở vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số và các khu vực còn nhiều khó khăn. Trong bối cảnh đó, cùng với cách tiếp cận giảm nghèo đa chiều, một vấn đề ngày càng được nhấn mạnh và khẳng định vai trò then chốt, đó là giảm nghèo thông tin.

Thực tế cho thấy, nghèo về thông tin không chỉ là nguyên nhân cản trở quá trình thoát nghèo, mà còn là yếu tố làm gia tăng nguy cơ tái nghèo. Vì vậy, có thể khẳng định rằng, giảm nghèo bền vững cần bắt đầu từ việc giảm nghèo thông tin.

Theo báo cáo của World Bank, nghèo thông tin là tình trạng người dân, đặc biệt là hộ nghèo, hộ cận nghèo, thiếu khả năng tiếp cận thông tin chính thống, kiến thức khoa học - kỹ thuật, chính sách hỗ trợ của Nhà nước cũng như các cơ hội phát triển kinh tế - xã hội. Đây là dạng nghèo “vô hình”, khó nhận diện nhưng tác động lâu dài và sâu sắc đến đời sống người dân.

Trên thực tế, không ít hộ nghèo dù được hỗ trợ vốn, con giống hoặc phương tiện sản xuất nhưng vẫn không thể vươn lên bền vững do thiếu thông tin hướng dẫn, không nắm rõ kỹ thuật sản xuất, không hiểu đầy đủ chính sách hỗ trợ hoặc không biết cách tiếp cận thị trường. Thậm chí, có những trường hợp người dân không biết mình thuộc đối tượng được thụ hưởng chính sách, dẫn đến bỏ lỡ cơ hội cải thiện cuộc sống.

Nghèo thông tin cũng khiến người dân dễ bị tác động bởi tin giả, thông tin sai lệch, dẫn đến tâm lý trông chờ, ỷ lại hoặc lựa chọn những phương thức sản xuất không phù hợp, kém hiệu quả. Đây chính là nguyên nhân khiến công tác giảm nghèo ở một số nơi chưa thực sự bền vững.

Theo ông Nguyễn Trần Lâm, chuyên gia tư vấn của Quỹ Nông nghiệp Liên hợp quốc (IFAD), công tác giảm nghèo của Việt Nam trong hơn hai thập kỷ qua đã đạt được những kết quả nổi bật không chỉ ở khía cạnh thu nhập mà còn về truyền tải tri thức và cải thiện khả năng tiếp cận thông tin của người dân.

Ông Lâm cho rằng, trong nỗ lực giảm nghèo, mức độ tiếp cận thông tin của người dân đã được mở rộng rõ rệt. Không chỉ nông dân tại đồng bằng, mà cả người dân tộc thiểu số, hộ nghèo ở vùng sâu, vùng xa đều được tiếp cận kiến thức, kỹ thuật và chính sách hỗ trợ thông qua các kênh thông tin đa dạng. Điều này giúp họ hiểu rõ hơn các chính sách của Đảng và Nhà nước, biết cách áp dụng khoa học – kỹ thuật trong sản xuất, và chủ động hơn trong việc nâng cao thu nhập.

Thông tin giúp thay đổi tư duy và hành động thoát nghèo

Nhận thức rõ vai trò của thông tin, trong Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn hiện nay, giảm nghèo thông tin được xác định là một trong những nội dung trọng tâm. Không chỉ dừng lại ở việc hỗ trợ vật chất, Nhà nước chú trọng đến việc nâng cao khả năng tiếp cận thông tin cho người dân, giúp họ hiểu đúng, hiểu đủ và biết cách vận dụng thông tin vào thực tiễn đời sống.

Giảm nghèo thông tin được triển khai thông qua nhiều giải pháp đồng bộ như: tăng cường hệ thống thông tin cơ sở; phát huy vai trò của báo chí, truyền thông; đổi mới hình thức tuyên truyền, phổ biến chính sách; tổ chức tập huấn, hướng dẫn kỹ năng; ứng dụng công nghệ thông tin để đưa thông tin đến gần hơn với người dân, đặc biệt là ở vùng khó khăn.

Mục tiêu cuối cùng của giảm nghèo thông tin không chỉ là “cho người dân biết”, mà quan trọng hơn là giúp người dân hiểu, tin và chủ động hành động, từ đó từng bước thay đổi tư duy, cách làm ăn và nâng cao năng lực tự thoát nghèo.

Thực tế triển khai tại nhiều địa phương cho thấy, khi công tác giảm nghèo thông tin được thực hiện bài bản, hiệu quả giảm nghèo được nâng lên rõ rệt.

Chia sẻ về công tác truyền thông tại cơ sở, chị Dương Thị Họa My, cán bộ phụ trách lĩnh vực văn hóa – Đài Truyền thanh UBND xã Vị Thủy, TP. Cần Thơ (tỉnh Hậu Giang cũ), cho biết: với trách nhiệm được giao trong việc quản lý và vận hành hệ thống loa truyền thanh của xã, chị luôn tuân thủ nghiêm các quy định, bảo đảm hệ thống hoạt động ổn định, hiệu quả. Qua đó, các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách của Nhà nước, đặc biệt là những nội dung liên quan đến công tác giảm nghèo, được chuyển tải kịp thời đến người dân. Mục tiêu mà chị đặt ra là không để bất kỳ người dân nào trên địa bàn rơi vào tình trạng thiếu hụt thông tin.

Tại nhiều vùng nông thôn, miền núi, hệ thống thông tin cơ sở, đặc biệt là đài truyền thanh, đã và đang phát huy vai trò quan trọng trong việc đưa thông tin chính sách, kiến thức sản xuất, mô hình kinh tế hiệu quả đến với người dân. Các nội dung tuyên truyền được xây dựng ngắn gọn, dễ hiểu, phù hợp với trình độ và nhu cầu thực tế, giúp người dân dễ tiếp thu và áp dụng.

Bên cạnh đó, các lớp tập huấn giảm nghèo thông tin được tổ chức trong khuôn khổ Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững đã góp phần trang bị kiến thức, kỹ năng cho cán bộ cơ sở và người dân. Thông qua các buổi tập huấn, người dân không chỉ được phổ biến chính sách, mà còn được trao đổi, giải đáp trực tiếp những vướng mắc trong sản xuất và đời sống. Đây là cách làm hiệu quả để thông tin không còn mang tính áp đặt một chiều, mà trở thành quá trình tương tác, chia sẻ hai chiều.

Một số địa phương còn chú trọng đa dạng hóa hình thức truyền thông, kết hợp giữa truyền thanh, tài liệu in ấn, tuyên truyền trực tiếp và ứng dụng công nghệ số. Nhờ đó, thông tin về giảm nghèo được lan tỏa sâu rộng, đến đúng đối tượng, đúng thời điểm, góp phần nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi của người dân.

Ở góc độ quản lý, ông Trần Minh Hùng, Phó Giám đốc Trung tâm Văn hóa – Thể thao và Truyền thanh xã Vị Thủy, cho biết đơn vị luôn chú trọng lồng ghép nội dung tuyên truyền về giảm nghèo và giải quyết việc làm trong các chương trình phát thanh thường ngày. Những thông tin, hoạt động liên quan đến chính sách hỗ trợ hộ nghèo, tạo việc làm tại địa phương và trong tỉnh được khai thác thường xuyên để phản ánh trong bản tin thời sự hằng ngày.

Bên cạnh đó, Trung tâm còn xây dựng chuyên mục riêng mang tên “Dạy nghề – Việc làm – Giảm nghèo”, phát sóng định kỳ vào mỗi chủ nhật. Mỗi chuyên đề có thời lượng từ 4 đến 7 phút, tập trung giới thiệu các chính sách hỗ trợ hộ nghèo, vai trò của các ngành, đoàn thể và chính quyền địa phương trong công tác giảm nghèo, giải quyết việc làm, cũng như các mô hình hỗ trợ cây giống, con giống cho những hộ còn thiếu tư liệu sản xuất.

Điểm cốt lõi của giảm nghèo thông tin chính là thay đổi tư duy của người nghèo. Khi được tiếp cận đầy đủ thông tin, người dân dần nhận thức rõ hơn về quyền lợi, nghĩa vụ của mình, hiểu rằng thoát nghèo không chỉ trông chờ vào sự hỗ trợ của Nhà nước, mà cần sự chủ động, nỗ lực của bản thân.

Nhiều mô hình sản xuất, kinh doanh hiệu quả đã được người dân học hỏi và nhân rộng thông qua các kênh thông tin chính thống. Từ chỗ làm ăn manh mún, tự phát, người dân từng bước chuyển sang sản xuất theo hướng hàng hóa, áp dụng khoa học - kỹ thuật, liên kết thị trường. Đây chính là nền tảng quan trọng để giảm nghèo bền vững.

Ông Nguyễn Trần Lâm, chuyên gia tư vấn của Quỹ Nông nghiệp Liên hợp quốc (IFAD) lưu ý rằng, để giảm nghèo thông tin thực sự hiệu quả, không chỉ cần cung cấp thông tin, mà còn phải hướng dẫn người dân biết cách chọn lọc, xử lý và sử dụng thông tin một cách có trách nhiệm trong bối cảnh thông tin hiện nay rất đa chiều, đặc biệt là trên mạng xã hội. Việc trang bị kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin sẽ giúp người dân tránh được các thông tin sai lệch, tin giả, từ đó tăng khả năng tự chủ trong đời sống và sản xuất.

Nhìn về tương lai, ông Lâm đề xuất một số định hướng trọng tâm để nâng cao hiệu quả giảm nghèo thông tin: tiếp tục đầu tư vào hạ tầng số và viễn thông, xây dựng hệ sinh thái thông tin chính thống và tin cậy, nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ truyền thông ở cơ sở, và đặc biệt là khuyến khích người dân chủ động tiếp cận, xử lý và chia sẻ thông tin.

Ông cho rằng, trong bối cảnh chuyển đổi số và phát triển kinh tế tri thức, thông tin ngày càng trở thành nguồn lực quan trọng đối với sự phát triển. Đối với người nghèo, thông tin không chỉ là công cụ hỗ trợ, mà còn là chìa khóa mở ra cơ hội tiếp cận tri thức, dịch vụ xã hội và thị trường lao động.