Tiếp tục kiến nghị xử lý tài chính hàng ngàn tỷ đồng tại các dự án BOT, BT

Đó là thông tin về kết quả kiểm toán 8 dự án BOT (Xây dựng- vận hành - chuyển giao)  trong năm 2018, tại báo cáo vừa được Kiểm toán Nhà nước phát hành.

Báo cáo nêu rõ, hầu hết các dự án thực hiện chỉ định nhà đầu tư, chỉ định nhà thầu thi công, xác định sai, tăng tổng mức đầu tư. Như, dự án đầu tư xây dựng công trình cầu Việt Trì - Ba Vì nối Quốc lộ 32 với Quốc lộ 32C theo hình thức hợp đồng BOT 20,17 tỷ đồng. Dự án nâng cấp, mở rộng ĐT830 và ĐT824 từ cầu An Thạnh đến thị trấn Đức Hòa, tỉnh Long An theo hình thức hợp đồng BOT 10,6 tỷ đồng. Dự án cải tạo, nâng cấp Quốc lộ 18 đoạn Bắc Ninh - Uông Bí theo hình thức hợp đồng BOT 98,7 tỷ đồng,…

Sai phạm còn thể hiện ở khâu phê duyệt dự án có sử dụng vốn hỗ trợ từ nguồn trái phiếu Chính phủ không đúng nội dung được sử dụng theo Nghị quyết số 65/2013/QH13 ngày 15/11/2013 của Quốc hội. Sử dụng doanh thu từ trạm thu phí bổ sung vốn chủ sở hữu nhà đầu tư trong giai đoạn thi công dự án chưa hợp lý như dự án tuyến cao tốc Bắc Giang - thành phố Lạng Sơn đoạn Km45+100 - Km108+500, kết hợp tăng cường mặt đường QL1 đoạn Km1+800 - Km106+500, tỉnh Bắc Giang và tỉnh Lạng Sơn theo hình thức hợp đồng BOT.

Chưa quy định khung giá vé đối với dự án đầu tư của công trình đường, cầu đường bộ, hầm đường bộ; nghiệm thu, thanh toán sai... là những vi phạm tiếp theo được phát hiện qua kiểm toán.

Kết quả kiểm toán các dự án BOT trong năm 2018 đã giảm trừ chi phí đầu tư thực hiện 836,4 tỷ đồng, gồm: sai khối lượng 115,4 tỷ đồng; sai đơn giá 228,2 tỷ đồng, sai khác 492,8 tỷ đồng, theo báo cáo.

Qua kiểm toán, Kiểm toán nhà nước đã kiến nghị giảm thời gian thu phí hoàn vốn của 7/8 dự án là 16,2 năm so với phương án tài chính ban đầu và giảm giá trị đầu tư 1.059 tỷ đồng, trong đó có dự án tỷ lệ xử lý lớn. Như dự án cải tạo, nâng cấp quốc lộ 18 đoạn Bắc Ninh - Uông Bí gía trị xử lý tài chính bằng 11% giá trị được kiểm toán.

Năm 2017 trở về trước, Kiểm toán Nhà nước đã kiến nghị giảm 227,4 năm của 67 dự án, báo cáo thông tin thêm.

Chuyển sang kết quả kiểm toán 7 dự án BT (xây dựng - chuyển giao) Tổng kiểm toán Hồ Đức Phớc nêu rõ dự án BT thực chất là sử dụng nguồn lực ngân sách nhà nước thuộc nhiệm vụ chi ngân sách của các cấp chính quyền nhưng không quy định phải là dự án cần thiết, thực sự cấp bách là chưa phù hợp với các quy định hiện hành. 

Hầu hết các dự án chỉ định thầu, làm giảm tính cạnh tranh, đề xuất dự án không thông qua hội đồng nhân dân, lựa chọn nhà đầu tư thiếu năng lực tài chính, thiết kế dự toán không được cơ quan nhà nước có thẩm quyền thẩm định, phê duyệt là nguyên nhân gây thất thoát ngân sách lớn; thương thảo, ký hợp đồng chưa đảm bảo quy định, điều khoản hợp đồng thiếu chặt chẽ, kết quả kiểm toán cho thấy.

Đặc biệt có hợp đồng ký sai quy định gây thất thoát ngân sách 282,92 tỷ đồng. Đó là dự án giải quyết ngập do triều cường khu vực Tp.HCM có xét đến yếu tố biến đổi khí hậu (giai đoạn 1): nội dung phụ lục hợp đồng BT xác định giá trị quyết toán dự án BT Nhà đầu tư chuyển nhượng cho UBND Tp.HCM không bao gồm thuế giá trị gia tăng, chưa phù hợp với điều 3, điều 5, Luật thuế Giá trị gia tăng, dẫn đến thiếu số thuế giá trị gia tăng đầu ra phải nộp vào ngân sách đến 31/12/2017 là 282,9 tỷ đồng, trong khi doanh nghiệp dự án đã đề xuất và được Cục Thuế Tp.HCM thực hiện thủ tục hoàn thuế giá trị gia tăng 267,7 tỷ đồng.

Kết quả kiểm toán cũng chỉ ra rằng, việc giao đất chỉ định cho nhà đầu tư là trái với quy định của Luật đất đai; việc không quy định cụ thể thời điểm giao đất dẫn đến có dự án được giao đất trước khi thực hiện dự án BT, có dự án được giao đất trong khi thực hiện dự án BT và có dự án BT đã hoàn thành nhưng chưa giao đất 

Việc tạm tính tiền sử dụng đất để xác định giá trị đối ứng khi giao đất cho dự án BT tại thời điểm thực hiện dự án BT dễ dẫn đến thất thoát ngân sách.

Ngoài ra, xác định giá đất theo phương pháp thặng dư tại Thông tư số 145/2007/TT-BTC ngày 6/12/2007 của Bộ Tài chính và số 36/2014/TT-BTNMT ngày 30/6/2014 của Bộ Tài nguyên và môi trường cho phép tính chi phí dự phòng trong chi phí phát triển còn bất hợp lý, không sát hoặc phụ thuộc yếu tố chủ quan dẫn đến giá đất thấp, không sát giá thị trường làm thất thoát lớn tài sản, ngân sách nhà nước. Đây là lỗ hổng lớn nhất làm thất thoát tài sản, ngân sách nhà nước, theo báo cáo kiểm toán.

Chẳng hạn, dự án Khu đô thị mới Xuân Phương: mặc dù hợp đồng BT ký thống nhất tiền sử dụng đất đối ứng với giá trị dự án BT theo nguyên tắc ngang giá, cùng thời điểm ký kết Hợp đồng BT và giá không đổi, nên không có yếu tố dự phòng, nhưng do áp dụng phương pháp thặng dư quy định tại Thông tư số 145/2007/TT-BTC và Thông tư số 36/2014/TT-BTNMT nên vẫn xác định phí phát triển bao gồm cả dự phòng 323,2 tỷ đồng làm giảm tiền sử dụng đất phải nộp tương ứng 323,2 tỷ đồng.

Theo kiểm toán Nhà nước, các dự án BT thực hiện chủ yếu bằng vốn vay, làm tăng chi phí đầu tư dự án, tiềm ẩn nhiều rủi ro trong quá trình thực hiện; tính lãi vay trên phần vốn không phải đi vay vào quyết toán không theo quy định hợp đồng; xác định lãi vay chưa chính xác; sử dụng vốn dự án thanh toán một số chi phí chưa phù hợp quy định.

Kết quả kiểm toán đã kiến nghị xử lý tài chính 2.938 tỷ đồng, trong đó có dự án tỷ lệ xử lý tài chính lên đến 29% giá trị được kiểm toán, đó là dự án đầu tư xây dựng tuyến đường Lê Đức Thọ đến khu đô thị mới Xuân Phương (điểm cuối giao với đường 70) với tổng kiến nghị xử lý tài chính 391,6 tỷ đồng.

Được biết, năm 2017 trở về trước, Kiểm toán nhà nước đã kiến nghị xử lý tài chính 4.515 tỷ đồng tại 30 dự án.