FDI bắt tay DN Việt: Cách Samsung, Toyota kết nối chuỗi cung ứng bản địa

Trong những năm gần đây, sự tham gia ngày càng sâu rộng của các tập đoàn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) đã trở thành động lực quan trọng cho nền kinh tế Việt Nam. Tuy nhiên, đằng sau những con số vốn đầu tư ấn tượng, tỷ lệ nội địa hóa vẫn còn khiêm tốn, khiến Việt Nam chưa khai thác hết tiềm năng từ dòng vốn ngoại.

Tỷ lệ nội địa hóa thấp và những rào cản

Trong 8 tháng đầu năm 2025, dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) vào Việt Nam tiếp tục duy trì xu hướng tăng trưởng tích cực. Theo thống kê mới nhất, tổng vốn FDI đăng ký đạt 26,14 tỷ USD, tăng 27,3% so với cùng kỳ năm trước, cho thấy Việt Nam tiếp tục là điểm đến hấp dẫn của các nhà đầu tư quốc tế.

Đáng chú ý, vốn FDI thực hiện đạt khoảng 15,40 tỷ USD, tăng 8,8% và là mức cao nhất trong 5 năm qua cho giai đoạn này. Việt Nam đã thu hút 86 quốc gia và vùng lãnh thổ đầu tư, trải rộng trên 18/21 ngành kinh tế quốc dân, trong đó công nghiệp chế biến, chế tạo chiếm tới 56,6%.

Những con số này phản ánh sự ổn định của môi trường đầu tư trong nước, cho thấy Việt Nam vẫn là điểm đến hấp dẫn của các tập đoàn đa quốc gia, đồng thời mở ra cơ hội để các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ Việt Nam đẩy mạnh kết nối và tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Tuy nhiên, theo bà Trần Thanh Hòa – Trưởng ban Kết nối giao thương của Liên minh Hỗ trợ Công nghiệp Việt Nam (VISA), tỷ lệ nội địa hóa của nền công nghiệp Việt Nam lại chưa tương xứng.

Hiện có tới 88% doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ thuộc nhóm vừa và nhỏ, chỉ 10% doanh nghiệp ứng dụng tự động hóa, và khoảng 20% đạt được chứng chỉ ISO hoặc các tiêu chuẩn kỹ thuật quốc tế. Thực tế chỉ khoảng 10% nhu cầu linh kiện, phụ tùng trong nước được đáp ứng, trong khi tỷ lệ nội địa hóa chung dao động 15-20%. Đặc biệt, ngành lắp ráp ô tô – một ngành công nghiệp trọng điểm – vẫn ở mức thấp, chỉ 5 - 20%.

Theo khảo sát mà VISA tiến hành với 300 doanh nghiệp cung ứng CNHT và 40 nhà mua hàng FDI, phần lớn đến từ Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan và Trung Quốc, nhiều rào cản khiến doanh nghiệp Việt chưa thể tham gia sâu vào chuỗi cung ứng. Giá cả chưa đủ sức cạnh tranh khiến các tập đoàn FDI tiếp tục nhập khẩu từ Trung Quốc và Đài Loan.

Bên cạnh đó, sự chênh lệch về tiêu chuẩn chất lượng, hạn chế về tài chính và công nghệ, thiếu cơ sở dữ liệu kết nối cung – cầu, cũng như thói quen lâu năm của nhà đầu tư ngoại trong việc nhập khẩu là những trở ngại lớn.

Cơ hội từ dịch chuyển chuỗi cung ứng toàn cầu

Dù vậy, theo bà Hòa, bối cảnh hội nhập và sự dịch chuyển chuỗi cung ứng toàn cầu lại mở ra nhiều cơ hội mới cho Việt Nam. Sau đại dịch COVID-19, chiến lược “China + 1” thúc đẩy các tập đoàn đa quốc gia tìm kiếm điểm đến thay thế hoặc bổ sung ngoài Trung Quốc. Việt Nam, với vị trí địa chính trị thuận lợi, lực lượng lao động trẻ và chính sách ưu đãi, đang nổi lên như một lựa chọn hấp dẫn.

Các tập đoàn FDI có xu hướng cắt giảm chi phí logistics, tối ưu chuỗi cung ứng gần thị trường và gia tăng tỷ lệ nội địa hóa. Điều này đồng nghĩa doanh nghiệp CNHT Việt Nam, nếu đáp ứng được yêu cầu, sẽ có cơ hội chen chân vào các chuỗi giá trị toàn cầu.

Đặc biệt, Chính phủ Việt Nam đã ban hành nhiều chính sách hỗ trợ CNHT như Nghị định 111/2015/NĐ-CP về phát triển công nghiệp hỗ trợ, Quyết định 68/2017/NĐ-CP và mới nhất là Nghị định 205/2025/NĐ-CP nhằm bổ sung ưu đãi, khuyến khích. Đây được coi là “cú hích” để doanh nghiệp trong nước mạnh dạn đầu tư, nâng cao năng lực và tìm kiếm cơ hội kết nối với FDI.

Từ thực tiễn hoạt động, VISA đề xuất mô hình “ba nhà” – sự liên kết chặt chẽ giữa Nhà nước, doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp CNHT nội địa. Theo bà Hòa, chỉ khi ba chủ thể này phối hợp đồng bộ, khoảng cách cung – cầu mới có thể được rút ngắn, hình thành các cực công nghiệp hỗ trợ gắn với khu công nghiệp lớn, qua đó giảm chi phí logistics và nâng cao khả năng cạnh tranh.

Trong đó, Nhà nước đóng vai trò kiến tạo chính sách, hoàn thiện khung ưu đãi khuyến khích FDI sử dụng nguyên liệu, linh kiện nội địa, đồng thời tổ chức các sàn giao dịch, diễn đàn, hội chợ CNHT và xây dựng cơ sở dữ liệu doanh nghiệp để tạo điều kiện cho nhà mua hàng dễ dàng tìm đối tác.

Doanh nghiệp FDI cần mở rộng chương trình phát triển nhà cung ứng, chia sẻ tiêu chuẩn kỹ thuật, cam kết đặt hàng thí điểm để doanh nghiệp Việt có cơ hội hoàn thiện sản phẩm và từng bước gia nhập chuỗi cung ứng.

Về phía doanh nghiệp CNHT, điều quan trọng nhất là chủ động đầu tư nâng cấp công nghệ, đạt chuẩn quốc tế, liên kết tạo cụm ngành, và chú trọng vào năng lực marketing, bán hàng để mở rộng thị trường.

Bà Hòa lấy một số ví dụ thực tiễn cho thấy mô hình này hoàn toàn khả thi. Samsung đã nâng số lượng nhà cung cấp Việt Nam từ 50 lên 257, tức tăng hơn 400%. Toyota Việt Nam hiện có 13 nhà cung cấp nội địa, với hơn 1.000 linh kiện được nội địa hóa và xuất khẩu sang hơn 10 quốc gia, mang lại doanh thu gần 1 tỷ USD.

Đây là minh chứng cho thấy, khi FDI và doanh nghiệp trong nước cùng phối hợp, giá trị tạo ra không chỉ nằm ở thị trường nội địa mà còn có thể vươn ra toàn cầu.

Bà Trần Thanh Hòa nhấn mạnh: “Liên kết để cùng phát triển – xây dựng chuỗi cung ứng Việt Nam vững mạnh, hội nhập toàn cầu.” Theo bà, trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu ngày càng khốc liệt, chỉ khi doanh nghiệp CNHT Việt Nam nâng cao năng lực, Nhà nước có chính sách hỗ trợ kịp thời và các tập đoàn FDI cởi mở chia sẻ cơ hội thì Việt Nam mới có thể nâng tỷ lệ nội địa hóa, giảm phụ thuộc nhập khẩu và tiến tới mục tiêu công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

Với tầm nhìn “công nghiệp hùng mạnh năm 2030” và “Việt Nam hùng cường 2045”, Liên minh VISA khẳng định mong muốn tiếp tục đồng hành cùng các hiệp hội, doanh nghiệp mua hàng và doanh nghiệp CNHT để nâng cao tỷ lệ nội địa hóa, tạo ra nền tảng bền vững cho sự phát triển dài hạn của công nghiệp Việt Nam.

VISA hướng đến năm đối tượng hỗ trợ: từ doanh nghiệp đầu chuỗi và giữa chuỗi, doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ (CNHT) trong nước, doanh nghiệp OPM, cho tới các đơn vị có năng lực cốt lõi mong muốn đóng góp cho ngành và cả các hiệp hội, tổ chức nhà mua hàng.

Trên thực tế, trong 5 năm qua, VISA đã phối hợp cùng nhiều địa phương và hiệp hội ngành hàng để triển khai các chương trình nâng cao năng lực và kết nối giao thương.

Tháng 9/2022, VISA phối hợp với VSIP tổ chức khóa đào tạo nâng cao năng lực cho phòng mua hàng với sự tham gia của 236 doanh nghiệp; tháng 3/2023, tại Bình Dương, gần 200 doanh nghiệp được hướng dẫn thực tế về lập biểu mẫu báo cáo quyết toán hải quan; tháng 6/2023, hơn 180 doanh nghiệp ở Long An đã tham gia hội thảo về quản lý báo cáo hải quan cho khối gia công, chế xuất. Sự đồng hành này giúp doanh nghiệp Việt tiếp cận gần hơn với chuẩn mực quốc tế và từng bước hoàn thiện năng lực cạnh tranh.