‘Mua đường thoát’ thuế: Big Tech thỏa thuận riêng tỷ USD với TT Trump

Trong vài ngày gần đây, Nhà Trắng đã xác nhận rằng hai nhà sản xuất chip Mỹ – Nvidia và Advanced Micro Devices (AMD) – sẽ được phép bán chip tiên tiến sang Trung Quốc, đổi lại chính phủ Mỹ sẽ nhận 15% doanh thu của họ tại thị trường châu Á này.

Trong khi đó, CEO Apple Tim Cook cũng vừa công bố kế hoạch nâng cam kết đầu tư tại Mỹ lên 600 tỷ USD trong vòng 4 năm tới. Động thái này được xem như nỗ lực nhằm giúp Apple thoát khỏi “tầm ngắm” thuế quan của Trump – và dường như đã có hiệu quả tạm thời.

Giới phân tích cho rằng các thỏa thuận này cho thấy mức độ cấp thiết đối với những tập đoàn lớn nhất thế giới trong việc tìm kiếm “lối thoát” khỏi thuế quan.

“Làn sóng ký kết các thỏa thuận là nỗ lực nhằm được đối xử nhẹ tay hơn với thuế quan”, Paolo Pescatore, nhà phân tích công nghệ tại PP Foresight, chia sẻ qua email với CNBC.

“Dưới một hình thức nào đó, tất cả các công ty Big Tech đều chịu tác động tiêu cực từ thuế quan. Họ không thể cứ chi thêm hàng triệu USD cho các khoản phí, vốn đã làm lợi nhuận bị bào mòn, như các báo cáo tài chính quý vừa qua đã cho thấy”, ông nói.

Pescatore nhấn mạnh, việc Apple đi đầu với kế hoạch tăng tốc đầu tư tại Mỹ nhiều khả năng sẽ tạo ra “hiệu ứng domino” trong toàn ngành.

Apple từ lâu đã được coi là một trong những công ty Big Tech dễ tổn thương nhất trước căng thẳng thương mại Mỹ - Trung.

Đầu tháng này, ông Trump tuyên bố kế hoạch áp thuế 100% đối với hàng nhập khẩu bán dẫn và chip, ngoại trừ những công ty “xây dựng tại Mỹ.”

Apple – vốn phụ thuộc vào hàng trăm loại chip khác nhau cho sản phẩm của mình và đã phải chịu 800 triệu USD chi phí thuế quan chỉ trong quý 2/2025 – nằm trong số ít các công ty được miễn trừ khỏi gói thuế quan mới.

Ma trận lợi ích và rủi ro

Trong khi đó, thỏa thuận giữa Nvidia và AMD với chính quyền Trump đã làm dấy lên tranh cãi gay gắt về tác động đối với hoạt động kinh doanh của các tập đoàn chip, cũng như liệu chính phủ Mỹ có thể tìm kiếm các thỏa thuận tương tự với những công ty khác hay không.

Một số chiến lược gia gọi thỏa thuận này là một kiểu “tống tiền”, trong khi những người khác cho rằng nó có thể vi hiến, chẳng khác nào một loại thuế đánh vào xuất khẩu.

Người phát ngôn Nhà Trắng Karoline Leavitt cho biết hôm thứ Ba (12/8) rằng tính hợp pháp và cơ chế của mức “thuế xuất khẩu 15%” áp lên doanh thu chip tại Trung Quốc của Nvidia và AMD “vẫn đang được làm rõ.” Bà cũng úp mở rằng các thỏa thuận tương tự có thể được mở rộng cho nhiều công ty khác trong tương lai.

Ray Wang, nhà sáng lập kiêm Chủ tịch Constellation Research, gọi thỏa thuận Nvidia – AMD trả 15% doanh thu chip ở Trung Quốc cho chính phủ Mỹ là “kỳ quái”.

Phát biểu trên CNBC “Squawk Box” hôm thứ Hai, Wang nói: “Điều thực sự kỳ lạ là vẫn chưa rõ liệu các con chip này có thực sự là vấn đề an ninh quốc gia hay không.

Nếu câu trả lời là không, thì cũng được thôi, chính phủ chỉ đang cắt phần trăm từ đó. Cả Jensen Huang của Nvidia và Lisa Su của AMD đều chấp nhận, coi đây là cách để đưa chip vào Trung Quốc, và có thể sẽ có lợi ích nào đó từ việc này”.

Những thoả thuận này của các Big Tech tạo ra ma trận lợi ích và rủi ro. Với Apple, lợi ích sẽ là tăng “lá chắn chính sách” cho hãng, chính quyền sẽ khó đánh thuế/áp kiểm soát mạnh tay khi Apple đang bơm vốn và tạo việc làm.

Nó cũng giúp Táo khuyết củng cố chuỗi cung ứng nội địa (kính, packaging, nam châm, một phần bán dẫn), giảm rủi ro địa chính trị trong trung và dài hạn. Đồng thời, tăng câu chuyện giá trị thương hiệu “sản xuất tại Mỹ/đổi mới tại Mỹ”.

Nhưng rủi ro với Apple cũng không hề nhỏ khi hãng phải chi phí vốn cục lớn dẫn tới áp lực tỷ suất sinh lời nếu biên lợi nhuận phần cứng suy giảm. Các rủi ro thi công như nhà máy bán dẫn/linh kiện độ phức tạp cao, nguy cơ chậm tiến độ, vượt dự toán, trong khi chính sách có thể đổi chiều (đời tổng thống mới) dẫn tới lợi ích bảo hộ suy giảm.

Với Nvidia và AMD, lợi ích trước mắt thấy rõ là việc khôi phục doanh thu tại thị trường lớn, giảm tỷ lệ khách hàng rời bỏ sang chip nội địa Trung Quốc. Mặt khác, các hãng chip này cũng giảm được hàng tồn kho, vốn gây thiệt hại lớn với những dòng chip dành riêng cho thị trường Trung Quốc và tận dụng năng lực sản xuất/đơn hàng đã xếp hàng. Khoảng phú 15% cũng được cho là một chi phí biến đổi linh hoạt, dễ hạch toán theo hợp đồng.

Tuy vậy, Nvidia và AMD cũng đối mặt không ít rủi ro, thách thức khi tạo ra tiền lệ chính sách: mở “cửa” để chính phủ yêu cầu chia sẻ với lĩnh vực hay các đời tổng thống khác. Tính hợp hiến của thoả thuận bị đưa ra tranh luận, nếu bị kiện hoặc thay đổi định hướng, kế hoạch bán hàng lại đứt gãy.

Ngoài ra, mặt hàng chip nhạy cảm với an ninh quốc gia. Nếu đúng là sản phẩm có giá trị quân sự, phí 15% không giải quyết được rủi ro cốt lõi dẫn đến nguy cơ siết lại.

Lo ngại của giới đầu tư

Dù ban đầu các nhà đầu tư hoan nghênh thỏa thuận này như một tín hiệu tích cực, giúp Nvidia và AMD tiếp tục tiếp cận thị trường Trung Quốc, nhưng theo Wang, trong ngành vẫn còn nhiều mối bận tâm.

“Với tư cách là nhà đầu tư, bạn sẽ lo lắng vì tự hỏi: Liệu đây có phải là một quyết định tùy tiện của chính phủ hay không? Có phải mỗi đời tổng thống đều có thể đóng vai ‘người phán xử’ trong những thỏa thuận như thế này?”, Wang đặt câu hỏi.

“Vậy nên, tôi nghĩ đây mới là điều đáng lo ngại. Và chúng ta vẫn còn nhiều vòng đàm phán thuế quan, thương mại Mỹ - Trung phía trước”, Wang nhấn mạnh.

Nhìn về tương lai, Dan Niles – nhà sáng lập kiêm giám đốc quỹ Niles Investment Management – cho rằng câu hỏi lớn với giới đầu tư là liệu cách tiếp cận “can thiệp trực tiếp” của chính quyền Trump là tích cực hay tiêu cực đối với các công ty Mỹ.

“Tôi nghĩ với mỗi công ty, tác động sẽ khác nhau. Điều quan trọng hơn là liệu có sự ổn định chính sách hay không. Bạn có một chính sách trong một tuần, rồi sang tuần sau lại thay đổi hoàn toàn. Đó mới là điều khiến tôi lo lắng hơn cả”, Niles phát biểu trên CNBC “Closing Bell: Overtime” hôm thứ Hai.

Apple chọn con đường xây nền dài hạn để đổi lấy ổn định chính sách. Trong khi đó, Nvidia và AMD chọn mua quyền tiếp cận thị trường ngay lập tức bằng phí biến đổi. Hai chiến lược đều hợp lý trong bối cảnh riêng. Điểm mấu chốt cho doanh nghiệp khác là: cân đối thời gian hoàn vốn – ổn định chính sách – độ nhạy chuỗi cung ứng, và chủ động “thiết kế” rủi ro thông qua cấu trúc sản phẩm, hợp đồng và danh mục đầu tư nội địa.