Chỉ cần một mảnh vụn vàng nhỏ li ti cũng đủ khiến bà Elizabeth Mosquera tỉnh dậy từ tờ mờ sáng để đi đãi vàng. Trước đây bà làm đủ thứ nghề từ làm móng tới nhuộm tóc nhưng chỉ kiếm được vài đồng bạc lẻ, hiện giờ địa điểm làm việc của bà là những bãi bùn sâu đến thắt lưng.

“Chỉ cần 1-2 tiếng ở đây, bạn có thể kiếm ngang với một tháng đi làm”, bà Mosquera, 47 tuổi, nói với Wall Street Journal.

Chiến tranh thương mại Mỹ - Trung đã làm chao đảo thị trường tài chính và khiến các nhà đầu tư tìm đến vàng như một nơi trú ẩn an toàn. Giá vàng đã tăng hơn 1/4 trong năm nay.

Điều này tạo nên một cơn sốt vàng. Từ Tây Phi cho đến Amazon, các thợ mỏ đổ về các lòng sông và khoảng rừng trống, nơi những mảnh kim loại qúy ẩn sâu trong lòng đất.

Băng đảng ma túy giao tranh để chiếm "đất vàng"

Tại Colombia, ngành khai thác vàng đang mang lại nguồn thu lớn cho các tổ chức buôn bán ma túy. Vốn đã giàu có nhờ việc buôn cocaine sang Mỹ và châu Âu, nhưng những băng đảng này “muốn có thêm doanh thu vượt trội", ông Luis Álvaro Pardo, giám đốc Cơ quan Khai thác quốc gia Colombia cho biết.

Một ví dụ là băng đảng Gulf Clan gồm 7.000 tay súng. Băng đảng này đang giao tranh với một nhóm phiến quân khác để giành quyền kiểm soát các mỏ vàng ven sông ở miền bắc Colombia và hàng nghìn thợ mỏ đang làm việc tại đây.

Băng Gulf Gang tịch thu 10% sản lượng của các tổ chức khai thác vàng tự phát, theo ông Leonardo Güiza, Giám đốc Đài quan sát Khai thác Colombia.

Giá coca (cây dùng để sản xuất cocaine) thấp cũng khiến nhiều nông dân trồng coca chuyển đến các trại khai thác vàng, theo Tướng William Castaño, người từng đứng đầu đơn vị cảnh sát chống khai thác vàng bất hợp pháp. “Tất nhiên là khai thác vàng có lợi nhuận tốt hơn rất nhiều”, ông William cho hay.

Giá vàng đã tăng hơn 60% kể từ đầu năm 2024 và tăng 570% trong 2 thập kỷ qua. Một kg vàng hiện trị giá hơn 100.000 USD - gấp 4 lần giá trị 1 kg cocaine. Và không giống như cocaine, việc mang theo, vận chuyển vàng không bị xem là bất hợp pháp.

Khai thác vàng trái phép lộng hành

Xuất khẩu vàng của Colombia đã tăng từ 37 tấn vào năm 2015 lên 70 tấn vào năm ngoái, với trị giá khoảng 4,1 tỷ USD. Mỹ là nước nhập khẩu lớn nhất của vàng Columbia.

Khoảng 80% số vàng xuất khẩu được cho là vàng khai thác trái phép và được hợp pháp hóa thông qua giấy tờ giả mạo.

Theo Wall Street Journal, tại các vùng sâu vùng xa, nhiều người dân đăng ký giấy phép để làm thợ mỏ thủ công. Giấy phép này cho phép họ họ khai thác tối đa 420g vàng mỗi năm để bán cho thương lái. Tuy nhiên, nhiều người không khai thác mà cho người khác mượn giấy phép, những người này sau đó dùng máy móc để khai thác lượng vàng lớn hơn gấp bội.

“Vàng khai thác trái phép dễ dàng thâm nhập vào thị trường vì toàn bộ quy trình đều dựa vào thông tin tự khai", ông Carlos Mejía, một chuyên gia về vàng cho biết.

Ngày 1/7 tới, chính phủ Columbia sẽ triển khai một hệ thống mới nhằm ngăn chặn các thợ mỏ bất hợp pháp làm giả giấy tờ.

Tại sông Nechí ở Tây Bắc Columbia, có khoảng 100 tàu đang nạo vét trái phép trầm tích để tìm vàng. Thủy ngân độc hại được sử dụng để tách quặng khỏi phù sa.

Cuộc săn tìm vàng khiến nhiều bờ sông ở Columbia nham nhở những hố sâu, cảnh tượng giống như bề mặt Mặt Trăng.

Những chiếc tàu nạo vét trái phép là đối thủ cạnh tranh trực tiếp của các công ty khai thác được cấp phép như Mineros SA. Công ty này có khu nhượng quyền rộng 123.000 mẫu đất, và thuê 1.050 nhân công tại đây.

“Họ đi trước chúng tôi một bước và xâm nhập vào các khu vực mà chúng tôi đã có kế hoạch khai thác”, ông David Londoño, giám đốc điều hành Mineros nói về các nhóm khai thác trái phép.

Vàng giúp đổi đời

Nhiều người dân khắp Columbia đổ xô đến các bờ sông và khu rừng trống, đeo ủng cao su và dùng chảo, xẻng, và thanh gỗ để xới tung bùn đất tìm vàng. Mong ước mỗi ngày của họ là tìm được một miếng “castellano”. Một castellano nặng gần bằng một đồng nickel của Mỹ và có giá trị khoảng 500 USD.

Bà Mosquera tìm được ít hơn thế rất nhiều. Nhiều ngày liền, bà tỉ mỉ lắc đều chiếc chảo gỗ lớn trong bùn cùng chồng và 2 con trai. Thành quả của bà là vài hạt li ti mà thợ mỏ gọi là “tomín”, mỗi hạt trị giá khoảng 62 USD. Bà Mosquera cho rằng một ngày làm việc như vậy rất xứng đáng.

“Chúng tôi thấy vui. Nhờ ơn Chúa, chúng tôi đã kiếm đủ tiền để trang trải nhu cầu thiết yếu và trả nợ”, bà chia sẻ.

Với số tiền kiếm được, bà Mosquera đã mua được 700 viên gạch để xây nhà. Bà cần thêm tiền cho 600 viên nữa.

Những hạt vàng bà tìm được rất nhỏ nên rất dễ lọt mất. “Đôi khi mọi việc xảy ra quá nhanh đến mức bạn vô tình ném mất một hạt”, bà Mosquera cười nói.

Giống với bà Mosquera, ông Rigoberto Henao, 40 tuổi cho biết đào vàng là cách duy nhất để ông nuôi sống gia đình và cho 4 đứa con đi học. “Dưới lớp bùn đó chẳng có gì khác, chỉ có vàng”, ông nói.

Ông Jose Daniel Arrieta, 62 tuổi, đang điều hành một khu khai thác vàng. Ông đang cố xin giấy phép để vận hành một mỏ lớn hơn.

“Cơ quan chức năng yêu cầu hết giấy tờ này đến giấy tờ khác. Mọi chuyện trở nên rắc rối”, ông nói.

Theo chuyên gia, các tổ chức như của ông Arrieta không đáp ứng được tiêu chuẩn môi trường và tìm cách xin giấy phép nhanh để tránh bị cảnh sát đột kích.

Hoạt động khai thác vàng của ông Arrieta thành công đến mức ông sở hữu 2 chiếc máy xúc, mỗi chiếc có giá từ 100.000 USD trở lên. Mới đây, ông đã chỉ đạo công nhân đào một hố mới, rút cạn nước và di chuyển hàng tấn bùn đất để chuẩn bị tìm vàng.

“Chúng tôi không biết dưới đó có gì, nhưng hy vọng là có thể tìm được 4, 5 hay 6 cân vàng. Rồi chúng tôi sẽ kết thúc công việc ở đây và chuyển sang một địa điểm khác”, ông Arrieta nói.