Giám đốc quốc gia WB tại Việt Nam: ‘Điện khí hóa nông thôn của Việt Nam là một kì tích’

Tại “Hội nghị cấp cao lần thứ 2 -  Nhóm Đối tác Năng lượng Việt Nam (VEPG) về Tương lai Ngành Năng lượng Bền vững cho Việt Nam”, ông Ousmane Dione đã có những đánh giá về việc phát triển năng lượng của Việt Nam trong thời gian qua và những thách thức cần giải quyết trong giai đoạn tới.

Theo ông, Việt Nam là một câu chuyện thành công trên toàn cầu về phát triển ngành năng lượng trong một vài thập kỷ vừa qua. Hai khía cạnh cần được nhấn mạnh trong câu chuyện thành công này là điện khí hoá nông thôn và cải cách ngành.

Về điện khí hoá nông thôn, tỷ lệ tiếp cận điện của Việt Nam đã tăng từ 14% vào năm 1993 lên tới trên 99% vào năm 2018. Trong vòng 25 năm, hơn 14 triệu hộ gia đình hay 60 triệu người dân đã được hoà lưới điện quốc gia. “Đây quả thật là một kỳ tích”, ông nói.

Ông Ousmane Dione cho biết yêu cầu về tài chính cần thiết cho ngành năng lượng là vô cùng lớn. Chỉ tính từ năm 2010, ngành điện đã đầu tư 80 tỷ USD vào phát điện, truyền tải và phân phối. Từ nay đến năm 2030, ngành sẽ cần huy động khoảng 150 tỷ USD nữa.

Tuy nhiên, tiêu thụ điện của Việt Nam vẫn còn khá thấp so với tiêu chuẩn quốc tế. Ví dụ, tiêu thụ điện theo đầu người hiện nay vào khoảng 1.700 KWh một năm – con số này chỉ bằng 1/3 so với Trung Quốc và bằng 1/5 so với Úc. Nền kinh tế sẽ tiếp tục tăng trưởng mạnh mẽ và người dân ngày một khấm khá hơn, nhu cầu điện năng sẽ tăng mỗi năm khoảng 8% trong thập niên tới.

Ông cũng nhận xét giá điện của Việt Nam vẫn còn thấp dưới mức thu hồi vốn và Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) hiện không nhận trợ cấp trực tiếp từ Chính phủ. Do đó, ông nhấn mạnh rằng EVN và ngành điện đã và đang sử dụng có hiệu lực và hiệu quả đồng vốn ODA.

Về cải cách ngành điện, theo ông Ousmane Dione, khoảng chục năm trước, Chính phủ đã đưa ra một lộ trình rõ ràng để thực thi cạnh tranh và tái cấu trúc ngành. Động lực thực hiện là để chuyển từ cấu trúc thị trường độc quyền theo ngành dọc sang thị trường điện cạnh tranh toàn phần.

“Xin được biểu dương Chính phủ Việt Nam đang tiếp tục những cam kết toàn diện để tiến tới một thị trường điện cạnh tranh. Chúng ta đã đi được một nửa chặng đường và đến năm 2020, thị trường điện bán buôn sẽ bắt đầu được vận hành đầy đủ. Kinh nghiệm với tự do hoá thị trường đến nay rất tích cực, đóng góp vào sự vận hành hiệu quả của EVN trong vai trò một công ty công ích với năng lực vận hành và kỹ thuật tốt, đồng thời cho phép khối tư nhân tham gia vào thị trường phát điện”, ông nói.

Theo Giám đốc Quốc gia WB, thách thức của Việt Nam là tương lai và ngành năng lượng không thể ngủ quên trên những thành quả đạt được trong quá khứ. “Chúng ta đều biết rằng các thách thức tiên quyết mà ngành điện cần phải vượt qua trong hai thập niên tiếp theo là đảm bảo đạt được mục tiêu của ngành trong việc cung cấp điện một cách bền vững, sạch, tin cậy và ở mức có chi trả được cho người dân Việt Nam”.

Hai thách thức chính là: làm thế nào để đáp ứng được nhu cầu năng lượng của tương lai nhưng vẫn đảm bảo đươc các mục tiêu của Chính phủ trong việc giảm phát thải khí nhà kính và các chỉ tiêu về biến đổi khí hậu; và cách thức nào để huy động những nguồn tài chính lớn (ước tính vào khoảng 8 tỷ USD) mỗi năm để đáp ứng cho nhu cầu điện ngày một tăng nhanh.

Theo ông Ousmane Dione, để đối phó với những thách thức này, chiến lược của Ngân hàng Thế giới trong mảng năng lượng tập trung vào hai sáng kiến.

Sáng kiến thứ nhất là về chuyển tiếp năng lượng, WB hỗ trợ Chính phủ xác định và thực hiện các giải pháp tốt về mặt kỹ thuật, tài chính và xã hội để giảm thiểu việc sử dụng than trong tương lai, chủ yếu trong phát điện.

“Đây là một thách thức khó có thể giải quyết nhanh chóng nhưng Chính phủ cần thực hiện song song 4 nhiệm vụ trọng tâm để giảm điện than gồm: mở rộng năng lượng tái tạo (đặc biệt điện gió và điện mặt trời); thúc đẩy khí tự nhiên và khí hoá lỏng LNG; tăng cường các đầu tư về hiệu quả năng lượng; và thúc đẩy mua bán điện trong vùng, đặc biệt với Lào và miền Nam Trung Quốc”, ông cho hay.

Thứ hai là tài chính từ khu vực công và ODA sẽ không thể đủ đáp ứng nhu cầu đầu tư rất lớn của ngành điện. Bởi vậy, thông qua “Sáng kiến Tối đa hoá tài chính cho Phát triển (MFD)”, WB đang hỗ trợ cho Chính phủ để tìm kiếm và thực hiện các giải pháp đem lại nhiều đầu tư tư nhân và tài chính thương mại hơn nữa cho ngành điện.

Sáng kiến MFD đặc biệt phù hợp trong bối cảnh Việt Nam gần đây đã tốt nghiệp IDA và những khó khăn trong vay vốn chính phủ bảo lãnh do chính sách về trần nợ công của Chính phủ.

Ba cột trụ cần giải quyết để huy động được nhiều hơn nữa vốn thương mại và tư nhân trong ngành điện là: phát triển và khởi động chương trình nhà sản xuất điện độc lập (IPP) cạnh tranh trong phát điện thành một phần trong kế hoạch phát triển Tổng sơ đồ điện 8 với khung hợp đồng có thể thu hút cả đầu tư trong nước và quốc tế trên quy mô lớn; chuẩn bị cho các doanh nghiệp nhà nước kinh doanh điện và gas tiếp cận tài chính thương mại thông qua đánh giá tín nhiệm và phát hành trái phiếu chính phủ;

Và hỗ trợ cải cách thị trường ngân hàng và tài chính để cải thiện nguồn lực tài chính nội tệ sẵn có, điều này quan trọng cho cả tài chính dự án và tài chính doanh nghiệp cho các dự án đầu tư năng lượng.

“Chúng tôi sẵn sàng hỗ trợ Chính phủ trong nghị trình các Sáng kiến Chuyển tiếp Năng lượng và Tối đa hoá tài chính cho Phát triển và sẽ điều phối với VEPG trong các vấn đề chính sách quan trọng”, ông Ousmane Dione nói.