Làm mới động lực cải cách thể chế

Đà phục hồi chưa bền vững

Trong bối cảnh các yếu tố khó khăn vẫn chiếm phần lớn trong bức tranh kinh tế quý I/2024, Việt Nam đã đạt được không ít kết quả kinh tế - xã hội tích cực. Cụ thể, theo Tổng cục Thống kê, tổng sản phẩm trong nước (GDP) đã tăng 5,66% trong quý I, cao hơn mức tăng trong cùng kỳ các năm 2020 - 2023. Đây là tín hiệu tích cực để hi vọng hoàn thành mục tiêu tăng trưởng kinh tế cả năm 2024.

Thừa nhận nền kinh tế có nhiều điểm sáng nhưng TS Trần Thị Hồng Minh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu và Quản lý kinh tế trung ương (CIEM) cho rằng triển vọng kinh tế thế giới còn khá nhiều bất định, kể cả về đà phục hồi tăng trưởng kinh tế và diễn biến giá hàng hóa. “Nhiều nước gia tăng quy định nhằm thúc đẩy các chuỗi giá trị giảm phát thải carbon, qua đó ảnh hưởng đến khả năng thâm nhập của hàng xuất khẩu ở Việt Nam nếu không có những điều chỉnh kịp thời”, bà Minh nêu.

Mặt khác, TS Minh cũng cho hay mặc dù đã tăng lên trên mốc 50 trong 2 tháng đầu năm, chỉ số PMI (nhà quản trị mua hàng) tháng 3/2024 lại giảm xuống 49,9. Sự trồi sụt liên tục của chỉ số này cũng cho thấy một dấu hiệu lo ngại khác về thị trường đầu ra. “Những trao đổi của chúng tôi với cộng đồng doanh nghiệp trong thời gian gần đây cũng cho thấy không ít lo ngại về các quy định của Liên minh châu Âu (EU) liên quan đến cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM), hay quy định chống phá rừng (EUDR)”, bà Minh nêu.

Bà Minh cũng cho biết chi phí của một số hàng hóa, dịch vụ đầu vào chịu áp lực tăng. Trong đó, chỉ số giá vận tải đường hàng không trong quý I/2024 đã tăng tới 29,3% so với quý IV năm 2023 và tăng 85,44% so với quý I/2023. Theo đó, cộng đồng doanh nghiệp đang và sẽ phải đối mặt với nhiều thách thức để duy trì khả năng cạnh tranh.

Thêm nữa, việc thực hiện điều chỉnh lương tối thiểu vùng cho người lao động ở khu vực doanh nghiệp có thể làm tăng chi phí lao động cho doanh nghiệp. Trong khi đó, dù đã có nhiều giải pháp chính sách, năng suất lao động chưa được cải thiện ở mức tương xứng.

Doanh nghiệp chưa hết khó khăn

Số liệu của Tổng cục Thống kê cho thấy, trong quý I/2024, cả nước có 59,9 nghìn doanh nghiệp đăng ký thành lập mới và quay trở lại hoạt động, tăng 5,1% so với cùng kỳ năm trước; tức bình quân một tháng có gần 20 nghìn doanh nghiệp thành lập mới và quay trở lại hoạt động. Ở chiều ngược lại, số doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường là 73,9 nghìn doanh nghiệp, tăng 22,8% so với cùng kỳ năm trước; tức bình quân một tháng có gần 24,7 nghìn doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường.

Như vậy, so sánh giữa số doanh nghiệp đăng ký thành lập mới và quay trở lại hoạt động với số doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường có thể thấy, trong quý I/2024, tổng số doanh nghiệp nước ta giảm khoảng 14.000, bình quân một tháng giảm gần 4.700 doanh nghiệp.

Ông Mạc Quốc Anh, Phó chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội doanh nghiệp nhỏ và vừa TP. Hà Nội, cho biết một kết quả khảo sát gần đây của hiệp hội này cho thấy các doanh nghiệp đang phải đối mặt với nhiều khó khăn trong quá trình phục hồi. Trong đó những khó khăn chủ yếu doanh nghiệp đang gặp phải đó là: thiếu đơn hàng, khó tiếp cận vốn, thiếu nguồn nhân lực chất lượng cao cũng như các vướng mắc trong việc thực hiện các thủ tục hành chính…

Trong bối cảnh dự báo cộng đồng doanh nghiệp nói riêng và nền kinh tế nói chung sẽ vẫn phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức trong thời gian tới, các chuyên gia cho rằng cần có những giải pháp hiệu quả để làm mới các động lực tăng trưởng truyền thống và khơi thông các động lực tăng trưởng mới, như yêu cầu được Thủ tướng Chính phủ đặt ra tại Nghị quyết số 01/NQ-CP về nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và dự toán ngân sách nhà nước năm 2024.

Theo TS Trần Thị Hồng Minh, thể chế không chỉ là nguồn lực mà còn là "chìa khóa" quan trọng để mở cánh cửa tăng trưởng cho Việt Nam. Dựa trên phân tích của Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD), việc loại bỏ hoàn toàn các rào cản thương mại và đầu tư có thể giúp GDP bình quân đầu người của Việt Nam tăng thêm 1% sau một năm và 7,3% sau một thập kỷ cải cách.

Bà Minh cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tận dụng các nội lực khác của nền kinh tế, liên quan đến dân số vượt 100 triệu người, tầng lớp thu nhập trung bình dự kiến sẽ đạt hơn 50 triệu người vào năm 2050, và thế hệ “Gen Z” đang ngày càng mở rộng cùng với nguồn tài nguyên dữ liệu đầy tiềm năng.

Làm mới động lực cải cách thể chế

TS Trần Thị Hồng Minh cho rằng trong 3 năm qua, Quốc hội, Chính phủ đã quyết liệt đồng hành, tháo gỡ không ít rào cản về mặt thể chế nhằm giảm chi phí không cần thiết cho hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Theo đó, chuyển đổi số, chuyển đổi xanh không còn được nhìn nhận một cách rời rạc, mà có sự gắn kết tương hỗ nhau và đều ưu tiên thực hiện khẩn trương, ngay trong quá trình phục hồi tăng trưởng kinh tế. Nhờ đó, Việt Nam đang được cộng đồng quốc tế đánh giá cao về tư duy cải cách.

“Tuy vậy, Việt Nam cần quyết liệt hơn để cải cách thể chế giúp phát huy hiệu quả hơn nội lực của nền kinh tế. Nội lực ấy không chỉ giới hạn ở lượng tiền, vàng và các tài sản khác mà người dân Việt Nam đang nắm giữ. Thể chế chính là một nguồn lực, thậm chí là chìa khóa quan trọng”, bà Minh nêu, nhấn mạnh Chính phủ cần cân nhắc một số định hướng chính sách nhằm làm mới động lực cải cách thể chế; đơn giản hóa các điều kiện kinh doanh và thủ tục hành chính; hoàn thiện thể chế liên kết vùng, nhằm tạo động lực cho liên kết giữa các địa phương và doanh nghiệp ở các địa phương theo tư duy chuỗi giá trị để cùng hợp tác, cùng thắng”.

Ngoài ra, cần sớm rà soát, hoàn thiện khung chính sách cho các mô hình kinh tế mới (kinh tế số, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, kinh tế ban đêm, kinh tế sáng tạo) để tạo không gian kinh tế lớn hơn cho cộng đồng doanh nghiệp; tập trung tháo gỡ các khó khăn về tiếp cận các thị trường xuất khẩu.

Đặc biệt, TS Minh đề nghị hoàn thiện và triển khai hiệu quả khung chính sách cải thiện năng suất lao động, gắn với thúc đẩy đổi mới sáng tạo; thúc đẩy chuyển giao công nghệ từ doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài đối với khu vực doanh nghiệp trong nước

"Trong năm 2024, một trong những nhiệm vụ của Chính phủ là phải lấy lại đà tăng trưởng cao, sau một năm 2023 không đạt tăng trưởng kỳ vọng, để đảm bảo đạt chỉ tiêu của cả giai đoạn 2021-2025. Vì thế, mọi rào cản thể chế có thể làm ảnh hưởng đến mục tiêu lấy lại đà tăng trưởng sẽ cần phải được xử lý dứt điểm". Đậu Anh Tuấn - Phó Tổng thư ký VCCI