Tăng điều kiện đấu thầu: Rào cản cho DN nội, mở đường cho 'ông lớn' ngoại?

“Siết” điều kiện đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư

Bộ Kế hoạch và Đầu tư đang lấy ý kiến góp ý dự thảo Thông tư sửa đổi Thông tư 09/2021/TT-BKHĐT quy định mẫu hồ sơ đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư thực hiện dự án đầu tư theo phương thức đối tác công tư, dự án đầu tư sử dụng đất, dự án thuộc trường hợp phải tổ chức đấu thầu theo quy định của pháp luật quản lý ngành, lĩnh vực.

Phụ lục I-VII của dự thảo Thông tư hướng dẫn biểu mẫu đấu thầu các dự án sử dụng đất hiện đang được Bộ Kế hoạch và Đầu tư soạn thảo và lấy ý kiến của cộng đồng doanh nghiệp, các địa phương và các bộ, ngành có quy định kinh nghiệm đầu tư, xây dựng công trình, dự án tương tự (đối với dự án có cấu phần xây dựng), theo đó nhà đầu tư phải có tổng vốn đầu tư/tổng mức đầu tư tối thiểu trong khoảng 50%-70% tổng vốn đầu tư của dự án đang xét.

Dự thảo Thông tư (từ Phụ lục I đến Phụ lục IX) cũng quy định tỷ lệ hoàn thành phần lớn dự án theo 2 phương án:

Phương án 1, quy định “dự án hoàn thành phần lớn là dự án có tối thiểu 80% số lượng hạng mục công trình được nghiệm thu, đủ điều kiện đưa vào khai thác, sử dụng từng phần theo giai đoạn thi công xây dựng theo quy định của pháp luật về xây dựng”.

Phương án 2 quy định “dự án hoàn thành phần lớn là dự án có tối thiểu 80% giá trị khối lượng công việc của dự án được nghiệm thu.

Lo ngại dự án lớn rơi vào tay nước ngoài

Các nội dung quy định mới như trên đang nhận được sự quan tâm của cộng đồng doanh nghiệp. Theo cộng đồng doanh nghiệp, quy định này nếu được thông qua sẽ gây khó khăn lớn cho các doanh nghiệp tham gia đấu thầu, đặc biệt tại các dự án có quy mô sử dụng đất lớn.

Theo đó, doanh nghiệp muốn tham gia đấu thầu phải có kinh nghiệm thực hiện dự án có quy mô tương đương 50-70% dự án mời thầu. Và theo dự thảo thông tư mới, tỷ lệ hoàn thành, nghiệm thu các hạng mục công trình hoặc giá trị khối lượng công việc của dự án đó phải đạt tối thiểu 80%.

Góp ý vào dự thảo, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho hay, Luật Đấu thầu quy định kinh nghiệm thực hiện các dự án đầu tư kinh doanh tương tự là một trong những tiêu chuẩn để đánh giá hồ sơ dự thầu của nhà đầu tư. Các Phụ lục của Thông tư 09/2021/TT-BKHĐT (và của dự thảo) có quy định các dự án đầu tư kinh doanh tương tự phải có tổng vốn đầu tư/tổng mức đầu tư tối thiểu thông thường trong khoảng 50-70% tổng vốn đầu tư của dự án đang xét hoặc trong khoảng 30-70%, tùy thuộc loại dự án.

VCCI cho rằng việc đặt ra quy định về quy mô vốn tối thiểu của dự án tương tự khi đánh giá kinh nghiệm của nhà đầu tư sẽ làm hạn chế các nhà đầu tư tham gia đấu thầu dự án. Đối với các dự án quy mô nhỏ, quy định này có thể không có nhiều tác động vì thường sẽ có nhiều nhà đầu tư đáp ứng.

Tuy nhiên, đối với những dự án quy mô lớn, việc tìm được các nhà đầu tư có kinh nghiệm dự án tương tự quy mô vốn 50% là điều tương đối khó khăn.

VCCI viện dẫn, trên hệ thống Mạng đấu thầu quốc gia có đăng tải dự án lên đến 80.000 tỷ đồng. Như vậy, theo quy định, nhà đầu tư phải có kinh nghiệm thực hiện dự án từ 40.000 - 56.000 tỷ đồng trở lên thì mới được tham gia thầu. Kết quả là chỉ có một số rất ít doanh nghiệp có thể tham gia đấu thầu, không phù hợp với nguyên tắc bảo đảm tính cạnh tranh tại Điều 6 và Điều 16 của Luật Đấu thầu năm 2023.

Thêm vào đó, quy định này rất bất lợi cho các nhà đầu tư Việt Nam khi phải cạnh tranh với nhà đầu tư nước ngoài nhiều kinh nghiệm hơn, dẫn đến nguy cơ nhiều dự án lớn sẽ rơi vào tay doanh nghiệp nước ngoài thay vì doanh nghiệp trong nước.

Trên thực tế, VCCI cho hay, các cơ quan có thẩm quyền mời thầu thường có xu hướng muốn tăng cao điều kiện về kinh nghiệm của các bên tham gia mời thầu. Theo phản ánh của các doanh nghiệp, các cơ quan này thường cố gắng đưa ra điều kiện về quy mô dự án tương tự ở mức cao nhất trong biên độ cho phép tại Thông tư này (thường lên đến 70%).

Do đó, đứng từ góc độ một Thông tư hướng dẫn Luật Đấu thầu, VCCI nhấn mạnh nội dung về quy mô dự án tương tự nên được xây dựng theo hướng đưa ra giới hạn tối đa để tránh các cơ quan mời thầu lạm dụng đưa điều kiện quá cao. Đối với giới hạn tối thiểu thì nên cho phép các cơ quan mời thầu chủ động quyết định, có thể rất thấp nếu họ thấy điều kiện này là không cần thiết.

Từ những lập luận trên, VCCI kiến nghị cân nhắc việc bỏ giới hạn dưới (mức sàn) mà chỉ quy định về giới hạn trên (mức trần) của quy mô dự án tương tự. Theo đó, các cơ quan mời thầu có quyền chủ động đưa ra điều kiện kinh nghiệm về quy mô dự án tương tự nhưng không được vượt quá ngưỡng quy định trong Thông tư này.

Trong trường hợp không bỏ mức giới hạn dưới thì có thể quy định mức này thấp hơn, từ 0% đến 20% tùy loại dự án. Đồng thời giảm mức giới hạn trên xuống, tối đa chỉ là 50% giá trị dự án đang xét, để tăng cơ hội tham gia thầu của nhiều nhà đầu tư hơn.

Chứng minh vốn chủ sở hữu góp dự án trước: Không cần thiết

Trong Thông tư 09/2021-BKHĐT và Dự thảo đều có quy định nhà đầu tư phải có góp vốn chủ sở hữu vào dự án tương tự trước đây, với giá trị tối thiểu thông thường trong khoảng 50-70% yêu cầu về vốn chủ sở hữu của dự án đang xét.

Tuy nhiên, trên thực tế, theo phản ánh của các doanh nghiệp, việc xác định thông tin này khá mất thời gian trên hệ thống kế toán. Các doanh nghiệp thường không thể tự báo cáo mà phải làm thêm các thủ tục như thuê kiểm toán để có bên thứ ba xác nhận. Điều này khiến việc chuẩn bị hồ sơ thầu mất nhiều thời gian và có thể lỡ thời hạn nộp hồ sơ dự thầu.Trong pháp luật về kinh doanh bất động sản cũng có quy định tương tự về đánh giá vốn chủ sở hữu của nhà đầu tư, dao động từ 15-20% tổng mức đầu tư của dự án đang xét, tùy vào diện tích đất của dự án. VCCI nhìn nhận đây là tiêu chí đánh giá năng lực của nhà đầu tư được thực hiện ổn định từ trước đến nay và đảm bảo tính hợp lý, khả thi.

Do vậy, đơn vị này đề nghị cơ quan soạn thảo cân nhắc không quy định việc chứng minh vốn chủ sở hữu đã góp của nhà đầu tư đối với dự án trước đây.

Đồng quan điểm, Hiệp hội BĐS Việt Nam đề nghị điều chỉnh tỷ lệ đối với yếu tố đánh giá tổng vốn đầu tư/tổng mức đầu tư tối thiểu từ 50%-70% xuống mức từ 20%-50% trong phần năng lực kinh nghiệm để không gây khó cho doanh nghiệp.

Tỷ lệ nghiệm thu 80% là không thực tế

Đáng chú ý, trong Dự thảo Thông tư có quy định tỷ lệ hoàn thành, nghiệm thu các hạng mục công trình hoặc giá trị khối lượng công việc của dự án tương tự thực hiện trước đó phải đạt tối thiểu 80%. VCCI cho biết, theo phản ánh của các doanh nghiệp, đối với các dự án lớn thường được thiết kế đầu tư phân kỳ, kéo dài nhiều năm.

Ví dụ, các dự án khu đô thị thường được thiết kế theo hình thức cuốn chiếu. Nhà đầu tư xây dựng từng phân khu, đưa vào vận hành và sử dụng trong khi vẫn tiếp tục xây dựng tại các phân khu tiếp theo. Kể cả trong trường hợp thi công và kinh doanh đúng tiến độ, một dự án như vậy cũng có thể kéo dài nhiều, thậm chí hàng chục năm mới có thể hoàn thành. Đó là chưa kể trong trường hợp gặp những biến động bất khả kháng, nằm ngoài dự liệu của nhà đầu tư có thể khiến một số hạng mục, nội dung của dự án bị trì hoãn kéo dài.

Do đó, VCCI đề nghị cơ quan soạn thảo không quy định tỷ lệ hoàn thành phần lớn mà để cơ quan nhà nước có thẩm quyền tự điều chỉnh tỷ lệ này theo quy mô của dự án tương tự như quy định của Thông tư số 09/2021 của BKHĐT hoặc điều chỉnh quy định theo hướng giảm mức tối thiểu giá trị dự án đã hoàn thành phần lớn từ 80% xuống còn 50%.Đồng quan điểm, ông Lê Hoàng Châu, Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản TP. HCM (HoREA), cũng cho rằng quy định về con số định lượng tỷ lệ nghiệm thu 80% như dự thảo là quá cao so với quy định về yêu cầu “dự án hoàn thành phần lớn” đối với dự án có cấu phần xây dựng của Thông tư số 09/2021/TT-BKHĐT ngày 16/11/2021 đã quy định.

Chủ tịch HoREA lo ngại quy định này sẽ làm sụt giảm tính cạnh tranh của môi trường đầu tư, tạo “lợi thế tuyệt đối” cho một số rất ít các nhà đầu tư rất lớn trong nước, nhất là các nhà đầu tư lớn nước ngoài, vì chỉ có một số rất ít Tập đoàn kinh tế rất lớn trong nước hoặc các nhà đầu tư lớn của nước ngoài mới có thể đáp ứng được yêu cầu này.

Vị Chủ tịch nhận thấy quy định này cũng sẽ tác động tiêu cực đến môi trường đầu tư, tạo “sân chơi” không công bằng vì đa số nhà đầu tư trong nước sẽ “bị loại ngay từ vòng gửi xe”, không đủ điều kiện để tham gia đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư thực hiện dự án đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP), dự án đầu tư có sử dụng đất, dự án thuộc trường hợp phải tổ chức đấu thầu theo quy định của pháp luật quản lý ngành, lĩnh vực.

Do vậy, Chủ tịch HoREA đề nghị sửa đổi theo hướng dự án hoàn thành là dự án có toàn bộ hạng mục công trình được nghiệm thu, đủ điều kiện đưa vào khai thác, sử dụng theo quy định của pháp luật về xây dựng.

Còn dự án hoàn thành phần lớn là dự án đã hoàn thành hoặc hoàn thành một phần hạng mục công trình được nghiệm thu, theo giai đoạn thi công xây dựng có giá trị tương đương, thông thường trong khoảng 50%-70% tổng mức đầu tư của dự án đang xét theo quy định của pháp luật về xây dựng.

Góp ý vào dự thảo, Hiệp hội Bất động sản Việt Nam cũng đồng quan điểm giữ nguyên quy định hoàn thành phần lớn theo Thông tư 09/2021/TT-BKHĐT, do quy định này trên thực tiễn đã được áp dụng ổn định hoặc hoàn thành phần lớn sẽ đạt mức từ trên 50% hạng mục công trình hoặc giá trị khối lượng công việc dự án.

Bởi với tiêu chí nêu trên thì chỉ có các doanh nghiệp nước ngoài hoặc 1-2 doanh nghiệp Việt Nam tham gia đấu thầu các dự án này. Quy định này đã hạn chế các nhà đầu tư Việt Nam có năng lực mặc dù họ không đầu tư những dự án có quy mô rất lớn; không phù hợp với quy định của nguyên tắc đảm bảo tính cạnh tranh tại Điều 6 và Điều 16 của Luật Đấu thầu năm 2023.