Hoảng sợ vốn Nhân dân tệ: Đồng loạt từ chối, hủy dự án Trung Quốc

Dồn dập dự án tỷ USD

Trung Quốc dồn dập thắng thầu các công trình tỷ USD ở khắp châu Á và cả thế giới, nhưng hàng loạt dự án tỷ USD đã và đang bị hủy bỏ. Nhiều quốc gia đã nhận thấy sự dễ dãi trong đàm phán nguồn vốn Nhân dân tệ và chi phí không hề rẻ như giá bỏ thầu.

Nhiều dự án giao thông lớn do doanh nghiệp Trung Quốc triển khai tưởng chừng bất khả chiến bại nhưng bị nghi ngờ vướng vào những vụ bê bối tham nhũng, chậm trễ, tài chính không minh bạch và rắc rối về điều khoản vay nợ.

Sau chuyến thăm Trung Quốc hồi tháng 8, Thủ tướng Malaysia Mahathir Mohamad đã có xác nhận về việc hủy 3 dự án trị giá 22 tỷ USD giữa Malaysia và Trung Quốc, gồm một dự án đường sắt dài 688km nối bờ biển phía đông của Malaysia với miền nam Thái Lan và Kuala Lumpur (ECRL) và 2 dự án đường ống dẫn khí đốt.

Tham vọng xây ảnh hưởng tại châu Á và châu Âu của Trung Quốc.

Riêng dự án ECRL trị giá 20 tỷ USD được Malaysia Rail Link ký với Công ty xây dựng giao thông vận tải Trung Quốc, có nguồn vốn vay chủ yếu từ Ngân hàng xuất nhập khẩu Trung Quốc. Hai dự án còn lại, phần lớn chi phí đã được thành toán cho nhà thầu nước này nhưng mới có 13% công việc được hoàn thiện.

Đây đều là những dự án lớn về cơ sở hạ tầng ký kết năm 2016 dưới thời cựu Thủ tướng Najib Razak. Song, nhiều ý kiến cho rằng các dự án này thiếu minh bạch và có những điều khoản không có lợi cho Malaysia như vấn đề lãi suất vay hay những thỏa thuận mà ông Mahathir từng cho rằng “không công bằng”.

Trước đó, hồi đầu tháng 7, Malaysia Rail Link đã thông báo ngừng thi công công trình vì nhiều nguyên nhân, trong đó có lý do “lợi ích quốc gia". Dự án vay tiền Trung Quốc nên buộc phải thuê nhà thầu xây dựng từ Bắc Kinh và chi phí đội lên cao hơn gần 50% so với ước tính của chính phủ Malaysia trước đó.

ECRL khởi công tháng 8/2017 và được xem là một trong những hạng mục quan trọng trong Kế hoạch “Một vành đai, một con đường” của Trung Quốc nhằm thiết lập “Con đường Tơ lụa” hiện đại, kết nối hành lang trên bộ tại Đông Nam Á, Pakistan và Trung Á.

Theo SCMP, hồi cuối 2017, Pakistan cũng bất ngờ hủy dự án xây dựng đập thủy điện Diamer-Bhasha trị giá 14 tỷ USD với Trung Quốc để tránh những điều kiện ngặt nghèo, đi ngược lại lợi ích của nước này. Pakistan sau đó tự bỏ ra toàn bộ chi phí để thực hiện dự án.

Các điều kiện mà Trung Quốc, bên cung cấp tài chính cho dự án, đưa ra bao gồm việc nước này sẽ có quyền sở hữu đập Diamer-Bhasha, chi phí vận hành và bảo trì con đập và yêu cầu được quyền xây dựng một con đập khác tại Pakistan trong tương lai.

Trung Quốc rót tiền khắp châu Á

Chỉ vài ngày trước, Nepal cũng tuyên bố hủy dự án thủy điện Budhi Gandaki trị giá 2,5 tỷ USD, một dự án được chỉ định thầu cho một công ty thuộc sở hữu nhà nước của Trung Quốc.

Nỗi sợ tiền Trung Quốc

Cả hai con đập Diamer-Bhasha và Budhi Gandaki đều là những mắt xích quan trọng trong Sáng kiến “Một vành đai và Một con đường” của Trung Quốc. Và nó còn phức tạp và nhạy cảm hơn bởi liên quan tới môi trường, cuộc sống của người dân ở cả thượng và hạ lưu.

Trước đó, trong năm 2016, nhiều quốc gia khác cũng đồng loạt hủy bỏ dự án hợp tác với Trung Quốc.

Cụ thể, Bangladesh hủy bỏ dự án cảng nước sâu Sonadia do Trung Quốc đề xuất với lý do thiếu tính khả thi thương mại, nhưng lại để Nhật Bản phát triển cảng Matarbari cách đó chỉ 25 km.

Thái Lan hủy bỏ một dự án đường sắt 870km ký với Trung Quốc do bất đồng về vấn đề tài chính, rồi quyết định tự đầu tư.

Indonesia cũng yêu cầu các nhà đầu tư Trung Quốc tạm dừng một dự án đường sắt vì không đủ giấy tờ.

Gần đây, Philippines cũng hủy dự án sòng bạc 1,5 tỷ USD vốn từ Trung Quốc chỉ vài phút sau lễ động thổ, vì cho rằng khoản tiền thuê không hợp lý khiến Manila gặp bất lợi.

Trên thế giới, tình trạng tương tự cũng xảy ra. Năm 2014, Mexico chấp nhận đền 1,3 tỷ USD cho Trung Quốc để hủy hợp đồng thi công đường sắt cao tốc đầu tiên. Mỹ hủy hợp đồng xây dựng đường sắt cao tốc xuyên Mỹ 12 tỷ USD vì không tin tưởng chất lượng "Made in China". Anh ngừng phê chuẩn dự án xây dựng nhà máy điện hạt nhân Hinkley Point do lo ngại về vấn đề an ninh quốc gia khi dự án có nguồn đầu tư từ Trung Quốc.

Nhiều dự án liên quan tới Sáng kiến “Một vành đai, Một con đường” đã và đang gây lo ngại trong công chúng tại khu vực châu Á. Người dân lo trở thành con nợ của Trung Quốc, lo về chất lượng cũng như giá thành và các điều khoản kéo nhà thầu Trung Quốc sang thi công,...

Sri Lanka là nước sớm phải trả giá cho các dự án liên quan đến Trung Quốc. Năm 2017, chính phủ Sri Lanka khi buộc phải giao một cảng của Trung Quốc xây dựng tại Sri Lanka cho người Trung Quốc sau khi không thể trả được nợ.

Pakistan đang phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng nợ toàn diện. IMF cảnh báo Pakistan rằng họ không đủ khả năng hoàn trả các khoản nợ Trung Quốc, giống như trường hợp Montenegro với nợ nước ngoài hơn 80% GDP và một loạt các dự án dở dang không có tiền hoàn thiện.

Trong khi đó, tại Lào, tuyến đường sắt xuyên quốc gia này do Trung Quốc xây dựng và có giá trị bằng một nửa GDP Lào. Khoản nợ Trung Quốc của cả Lào và Campuchia được đánh giá là rất lớn.

Gần đây, một số nước đẩy mạnh hợp tác với Ấn Độ, Nhật Bản và Mỹ, tìm kiếm nguồn vốn từ các quốc gia này để tạo sự cân bằng trong khu vực. Tuy nhiên, về dài hạn, kế hoạch “Một vành đai Một con đường” dự báo tiếp tục được đẩy mạnh trong bối cảnh các nước nghèo tại châu Á vẫn đang cần tiền, nhu cầu đầu tư vào cơ sở hạ tầng lên tới hàng chục ngàn tỷ USD.

Tại Nepal, mặc dù dự án thủy điện tỷ USD bị hủy bỏ nhưng phe đối lập tại nước này cho biết họ sẽ giao lại dự án cho phía Trung Quốc nếu giành chiến thắng trong cuộc bầu cử bắt đầu hôm 26/11.

Gần đây, nước Mỹ của ông Donald Trump công bố kế hoạch "Tầm nhìn Kinh tế Ấn Độ - Thái Bình Dương" với cam kết đầu tư 113 triệu USD ở khu vực này. Tuy nhiên, con số đó quá bé so với sáng kiến của Trung Quốc.