Mỹ ‘khóa chặt lỗ hổng’ xuất khẩu bán dẫn, kìm hãm tham vọng của Bắc Kinh

Mỹ vừa đưa ra một động thái quan trọng có thể làm thay đổi cục diện ngành công nghiệp bán dẫn toàn cầu: hủy bỏ đặc quyền miễn trừ xuất khẩu vốn cho phép ba tập đoàn bán dẫn lớn nhất thế giới – TSMC (Đài Loan, Trung Quốc), SK Hynix và Samsung (Hàn Quốc) – chuyển giao thiết bị và công nghệ sản xuất chip tiên tiến tới các nhà máy tại Trung Quốc.

Đây là bước đi mới nhất trong chiến lược của Washington nhằm hạn chế tham vọng bán dẫn của Bắc Kinh, đồng thời gia tăng sức ép buộc các công ty công nghệ hàng đầu thế giới phải dịch chuyển chuỗi cung ứng ra khỏi Trung Quốc.

Loạt ông lớn bán dẫn mất đặc quyền

Ngày 28/8, TSMC xác nhận với CNBC rằng đặc quyền Validated End User (VEU) – một cơ chế cho phép tập đoàn này xuất khẩu nhanh thiết bị bán dẫn có nguồn gốc Mỹ sang nhà máy ở Nam Kinh (Nanjing, Trung Quốc) – sẽ chính thức bị thu hồi vào 31/12 tới.

VEU từng được cấp cho TSMC ngay sau khi Bộ Thương mại Mỹ áp đặt các hạn chế đầu tiên với việc bán công cụ sản xuất chip có nguồn gốc Mỹ cho Trung Quốc vào năm 2022. Nhờ cơ chế này, TSMC có thể duy trì hoạt động ổn định tại nhà máy Nam Kinh mà không phải xin cấp phép xuất khẩu cho từng lô hàng.

Tuy nhiên, theo chính sách mới, mọi thiết bị sản xuất chip có nguồn gốc Mỹ chuyển đến nhà máy Nam Kinh sẽ bắt buộc phải có giấy phép xuất khẩu riêng.

“Chúng tôi đang đánh giá tình hình và thực hiện các biện pháp phù hợp, bao gồm trao đổi với chính phủ Mỹ. Tuy nhiên, TSMC vẫn cam kết bảo đảm hoạt động của nhà máy Nam Kinh không bị gián đoạn”, TSMC cho biết.

Không chỉ TSMC, hai nhà sản xuất chip nhớ hàng đầu thế giới là SK Hynix và Samsung cũng bị tước đặc quyền VEU, theo thông báo đăng trên Công báo Liên bang Mỹ hôm 23/8.

Cả hai công ty này hiện đang vận hành nhiều cơ sở sản xuất chip nhớ tại Trung Quốc, đóng vai trò quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Cục Công nghiệp và An ninh (BIS) thuộc Bộ Thương mại Mỹ nhấn mạnh rằng quyết định này nhằm “khóa chặt lỗ hổng thời Biden” trong chính sách xuất khẩu bán dẫn.

Theo BIS, Washington vẫn có thể chấp thuận giấy phép xuất khẩu để các công ty này vận hành nhà máy hiện tại tại Trung Quốc, nhưng sẽ không cho phép mở rộng công suất hoặc nâng cấp công nghệ.

Ông Jeffrey Kessler, Thứ trưởng Bộ Thương mại Mỹ phụ trách công nghiệp và an ninh, khẳng định: “Chính quyền Trump cam kết đóng các lỗ hổng kiểm soát xuất khẩu – đặc biệt là những lỗ hổng khiến doanh nghiệp Mỹ chịu bất lợi cạnh tranh. Quyết định hôm nay là một bước quan trọng để hiện thực hóa cam kết đó.”

Nóng bỏng cuộc chiến chip Mỹ - Trung

Theo ông Brady Wang, Giám đốc nghiên cứu tại Counterpoint Research, động thái này phản ánh nỗ lực mạnh mẽ hơn của Washington nhằm siết chặt kiểm soát xuất khẩu thiết bị và công nghệ sản xuất chip sang Trung Quốc.

“Mỹ muốn củng cố quyền lực đối với hoạt động sản xuất bán dẫn ở Trung Quốc, qua đó bảo đảm Bắc Kinh không thể mở rộng khả năng chế tạo chip tiên tiến”, ông Wang phân tích.

Hiện TSMC có hai cơ sở sản xuất chip tại Trung Quốc – một ở Thượng Hải và một ở Nam Kinh, trong đó nhà máy Nam Kinh được coi là hiện đại hơn. Các nhà máy này sử dụng phần lớn thiết bị từ những nhà cung cấp Mỹ như Applied Materials và KLA Corp.

Tuy nhiên, theo ông Wang, nhà máy Nam Kinh chỉ chiếm dưới 3% tổng doanh thu toàn cầu và tỷ trọng nhỏ trong công suất sản xuất của TSMC. Do đó, tác động tài chính trực tiếp đến TSMC được dự báo là “không quá lớn”.

Điều khiến nhiều người bất ngờ là quyết định siết chặt VEU diễn ra ngay sau khi chính quyền Trump thông báo nới lỏng một số hạn chế đối với chip AI.

Tháng trước, Washington cho phép Nvidia và AMD nối lại hoạt động xuất khẩu một số dòng chip AI dành riêng cho thị trường Trung Quốc, vốn từng bị cấm. Thậm chí, chính quyền còn bãi bỏ “quy tắc khuếch tán AI” thời Biden – một quy định có thể mở rộng kiểm soát với các chip AI tiên tiến.

Theo lý giải từ giới chức Mỹ, việc nới lỏng các hạn chế chip AI nhằm duy trì quyền dẫn đầu toàn cầu trong công nghệ trí tuệ nhân tạo của Mỹ, bao gồm cả tại Trung Quốc.

Tuy nhiên, trong lĩnh vực bán dẫn truyền thống và sản xuất chip nhớ, Washington lại duy trì lập trường cứng rắn. Việc hủy bỏ VEU cho thấy Mỹ không sẵn sàng cho phép Trung Quốc tiếp cận hoặc mở rộng công nghệ sản xuất chip tiên tiến.

“Chính sách mới cho thấy Washington vẫn kiên định trong việc ngăn chặn Trung Quốc nâng cao năng lực sản xuất chip nội địa và đào tạo nhân lực kỹ thuật cao. Ở góc độ rộng hơn, mục tiêu ngầm có thể là hạn chế các công ty mở rộng chuỗi cung ứng tại Trung Quốc – đặc biệt trong những lĩnh vực chiến lược như bán dẫn”, ông Ray Wang, Giám đốc nghiên cứu bán dẫn tại Futurum Group, nhận định.

Ngược lại, chính quyền Trump đang nỗ lực kéo chuỗi cung ứng bán dẫn trở lại Mỹ, bao gồm cả việc đe dọa áp thuế để buộc các công ty phải đầu tư nhiều hơn vào sản xuất trong nước.

Trong năm nay, cả TSMC, SK Hynix và Samsung đều đã công bố các khoản đầu tư mới vào cơ sở sản xuất chip tại Mỹ, nhằm đáp ứng yêu cầu ngày càng chặt chẽ của Washington.

Theo các chuyên gia, tín hiệu dài hạn mới là yếu tố quan trọng: Mỹ sẽ tiếp tục gia tăng sức ép để hạn chế Trung Quốc trong lĩnh vực bán dẫn, đồng thời buộc các tập đoàn công nghệ hàng đầu thế giới phải đa dạng hóa chuỗi cung ứng và dịch chuyển sản xuất sang những thị trường “an toàn” hơn như Mỹ, Nhật Bản hoặc Ấn Độ.

Bước đi mới nhất của Washington có thể chưa ngay lập tức làm thay đổi cục diện tài chính của các tập đoàn bán dẫn, nhưng lại mang ý nghĩa chiến lược lớn trong cuộc cạnh tranh công nghệ Mỹ-Trung.

Bằng việc siết chặt kiểm soát thiết bị và công nghệ sản xuất chip, Mỹ đang gửi đi thông điệp rõ ràng: Trung Quốc sẽ khó có thể bứt phá trong lĩnh vực bán dẫn nếu thiếu sự hợp tác từ các tập đoàn và công nghệ phương Tây.

Trong bối cảnh bán dẫn ngày càng trở thành “trái tim” của mọi ngành công nghiệp công nghệ cao, từ AI, 5G đến quốc phòng, các động thái này cho thấy cuộc chiến chip sẽ tiếp tục là mặt trận nóng bỏng trong quan hệ Mỹ-Trung trong nhiều năm tới.