Lấy ý kiến nhân dân về Luật Đất đai: ‘Mấu chốt là vấn đề định giá đất’

Như VietnamFinance đã đưa tin, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã ban hành Nghị quyết về việc tổ chức lấy ý kiến Nhân dân đối với dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi).

Nghị quyết nêu rõ, đối tượng lấy ý kiến là các tầng lớp Nhân dân ở trong nước và người Việt Nam định cư ở nước ngoài. Các cơ quan nhà nước ở Trung ương và địa phương; Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp và các tổ chức chính trị - xã hội thành viên của Mặt trận, tổ chức chính trị xã hội - nghề nghiệp, tổ chức xã hội - nghề nghiệp, tổ chức xã hội. Doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ kinh doanh và các tổ chức kinh tế khác; Các viện nghiên cứu, trường đại học và chuyên gia, nhà khoa học.

Nội dung lấy ý kiến là toàn bộ dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi); các nội dung trọng tâm do Chính phủ xác định phù hợp với từng nhóm đối tượng lấy ý kiến.

Hình thức lấy ý kiến: Góp ý trực tiếp bằng văn bản; Tổ chức hội nghị, hội thảo, tọa đàm; Thông qua Cổng thông tin điện tử của Quốc hội, Chính phủ, Bộ Tài nguyên và Môi trường, các phương tiện thông tin đại chúng, các hình thức ứng dụng công nghệ thông tin, các hình thức phù hợp khác.

Thời gian lấy ý kiến Nhân dân về dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) bắt đầu từ ngày 03/01/2023 và kết thúc vào ngày 15/3/2023.

Theo Nghị quyết, Chính phủ có trách nhiệm xây dựng kế hoạch, xác định nội dung trọng tâm lấy ý kiến và tổ chức lấy ý kiến Nhân dân về dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi); chủ trì tổng hợp ý kiến và xây dựng báo cáo kết quả lấy ý kiến Nhân dân.

Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam chủ trì, phối hợp với các tổ chức thành viên của Mặt trận tổ chức lấy ý kiến đối với nội dung có liên quan trực tiếp đến quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của đoàn viên, hội viên, quyền và trách nhiệm của tổ chức mình.

Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương chủ trì, phối hợp với Hội đồng nhân dân, Đoàn đại biểu Quốc hội, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên của Mặt trận cùng cấp tổ chức lấy ý kiến cơ quan, tổ chức, cá nhân trên địa bàn…

Tuy nhiên, khi thông tin này được công bố, có ý kiến đã tỏ ra lo ngại rằng, nếu chỉ công bố dự thảo trên cổng thông tin điện tử của cơ quan soạn thảo, ai muốn góp ý thì tải về đọc rồi nhập góp ý qua đó thì e là hiệu quả không được bao nhiêu. Để việc xin ý kiến nhân dân mang lại hiệu quả cao nhất cho quá trình hoàn thiện đạo luật vô cùng quan trọng này, Tạp chí Đầu tư Tài chính-VietnamFinance có cuộc trò chuyện cùng Luật sư Nguyễn Thanh Hà, Chủ tịch Công ty Luật SBLAW.

- Là người tham gia góp ý nhiều chính sách quan trọng, theo ông cần có đổi mới gì?

Trên thực tế, việc thực hiện còn nhiều hạn chế, bất cập, chưa thực sự đạt được kết quả như mong muốn. Việc lấy ý kiến chủ yếu được đăng tải trên cổng thông tin điện tử của các cơ quan nhà nước, có những dự thảo đăng tải trên cổng thông tin điện tử nhưng số lượng truy cập thấp và hầu như không có ý kiến góp ý xây dựng luật.

Một trong những nguyên nhân cơ bản dẫn đến hạn chế trong hoạt động lấy ý kiến là do hình thức lấy ý kiến chưa đa dạng, phong phú, chưa thu hút được sự tham gia của người dân, dẫn tới nhiều văn bản khi đã ban hành rồi hay chuẩn bị được ban hành vẫn còn nhận được nhiều ý trái chiều, thậm chí phản ứng gay gắt từ cộng đồng. Do đó, để việc xin ý kiến mang lại hiệu quả cao cần phải:

Thứ nhất, cần xác định rõ vấn đề trọng tâm, các địa bàn và lĩnh vực trọng điểm, đối tượng chịu tác động trực tiếp của từng nhóm chính sách. Cần làm rõ nội hàm “nhân dân” để xác định rõ đối tượng lấy ý kiến góp ý cho dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi), thay vì một đề cương nội dung lấy ý kiến giống nhau, cần lấy ý kiến đông đảo người dân đối với những vấn đề liên quan tới lợi ích của số đông, để tham khảo ý kiến của Nhân dân về những chính sách trong dự thảo Luật.

Đối với những vấn đề khó, sâu về chuyên môn, cần tập trung lấy ý kiến các chuyên gia, nhà nghiên cứu để đảm bảo nội dung lấy ý kiến phù hợp với đối tượng lấy ý kiến. Ngoài ra "nếu chỉ đăng tải trên Cổng thông tin điện tử thì người dân khó có thể thấy hết được vấn đề". Tại 63 tỉnh, thành phố cần quan tâm hình thành những báo cáo viên là người có trách nhiệm, có hiểu biết lĩnh vực này.

Các báo cáo viên này sẽ nêu những vấn đề trong dự thảo Luật còn đang có nhiều ý kiến khác nhau, còn vướng, cũng như các phương án xử lý cho từng vấn đề cụ thể, tác động của mỗi phương án đối với người dân, doanh nghiệp… để người dân, doanh nghiệp, các cơ quan, tổ chức, đơn vị có thể nắm rõ, hiểu biết sâu sắc về vấn đề mình cần đóng góp ý kiến.

Thứ hai, cần nêu cao trách nhiệm của người đứng đầu trong tổ chức thực hiện. Các cơ quan của Quốc hội không thể thụ động đợi báo cáo từ phía Chính phủ hay cơ quan chủ trì soạn thảo gửi về mà cần có sự chủ động tham gia và phát huy vai trò giám sát. Cần nghiên cứu kế thừa kinh nghiệm hoạt động lập pháp trước đây, trong đó có việc lấy ý kiến Nhân dân để tổ chức hợp lý, tránh hình thức, phát huy vai trò các cơ quan, xác định rõ đầu mối tổng hợp, tiếp thu.

Ngoài ra, cần đa dạng hóa và phối hợp các kênh tổng hợp ý kiến của Quốc hội và HĐND các cấp, của Chính phủ và chính quyền các cấp, của MTTQ, sử dụng song song các kênh này và đối chiếu lẫn nhau để bảo đảm minh bạch về thông tin. Chú ý phát huy vai trò của các cơ quan báo chí, truyền thông với tính chất là một kênh thông tin phản hồi và cũng là một kênh tổng hợp về việc lấy ý kiến của Nhân dân.

Bên cạnh đó, cần tăng thời gian lấy ý kiến. Luật đất đai là một đạo luật phức tạp, ảnh hưởng rất nhiều đến đời sống của dân và còn có nhiều chính sách rất mới. Vậy nên để đánh giá tác động các chính sách này một cách đầy đủ thì cần lắng nghe, tổng hợp ý kiến của nhân dân một cách đầy đủ nhất thì việc hoàn thiện dự thảo luật mới đạt hiệu quả.

- Trên thực tế, đất đai là vấn đề rất khó, nên nếu chỉ cung cấp dự thảo luật thì đa số nhân dân sẽ không hiểu sâu sắc để có thể góp ý. Thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội (cơ quan chủ trì thẩm tra dự án luật) cho rằng, cần cung cấp các báo cáo có liên quan như: Báo cáo tổng kết thi hành Luật Đất đai năm 2013, Báo cáo đánh giá tác động chính sách của Dự án Luật Đất đai (sửa đổi)… để nhân dân có thêm cơ sở nghiên cứu, cho ý kiến về Dự thảo Luật. Quan điểm của ông thế nào?

Tôi hoàn toàn ủng hộ quan điểm này, việc cung cấp các báo cáo đánh giá tổng kết Luật Đất đai hiện hành, cả mặt được và chưa được cho người dân một cách đầy đủ, hay báo cáo đánh giá tác động của các chính sách mới cũng cần phải được công khai, thông tin cho nhân dân đầy đủ nhất để người dân hiểu hơn về những điểm chưa được trong luật hiện hành từ đó lấy làm cơ sở để đóng góp ý kiến.

Ngoài ra, đối với Dự thảo Luật Đất đai lần này cần hết sức tránh những câu chữ đa nghĩa, khó hiểu để luật có thể dễ dàng đi vào cuộc sống.

Bên cạnh đó, cần cung cấp thêm một công cụ như một phần mềm, để người dân có thể xem xét, so sánh những nội dung sửa đổi bổ sung của luật mới so với luật cũ, từ đó, người dân có thể đóng góp ý kiến được thuận lợi hơn.

- Nhưng việc lấy ý kiến nhân dân đến tận tổ dân phố thì có khả thi không, thưa ông?

Nếu chỉ nghe cơ quan quản lý nhà nước thì chỉ tháo gỡ vướng mắc được trong công tác quản lý nhà nước, mà không thấy được nỗi khổ của nhân dân khi mà luật không sát với thực tế cuộc sống. Đối tượng tác động của Luật đất đai là rất lớn, từ thành thị đến nông thôn. Do đó nhiều người dân ở vùng sâu, vùng xa hay những người lớn tuổi nhiều khi còn hạn chế về mặt công nghệ, không dùng internet nên không vào mạng để tiếp cận tài liệu và gửi góp ý được.

Nhưng thực tế những đối tượng đó lại đang có vướng mắc rất nhiều những vấn đề về đất đai. Do đó, nên lấy ý kiến nhân dân tại tổ dân phố, đồng thời, phải tập huấn cho một đội ngũ nòng cốt để đưa các vấn đề quan trọng đến người dân và lắng nghe ý kiến của nhân dân về Dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi).

- Qua thảo luận tại Kỳ họp thứ tư, Quốc hội khóa XV, ông thấy những vấn đề nào liên quan trực tiếp đến quyền lợi của dân mà phương án sửa đổi, bổ sung vẫn cần được tiếp tục bàn thảo?

Vẫn còn rất nhiều vấn đề cần được nêu ra để hoàn thiện, nhưng mấu chốt nhất là vấn đề giá đất. Việc xác định giá đất khi đền bù, thu hồi , giải phóng mặt bằng… hiện nay vẫn còn tình trạng hai giá vậy nên mới xảy ra nhiều tình trạng khiếu kiện. Nhiều trường hợp các gia đình gương mẫu chuyển đi trước thì nhận đền bù giá thấp, còn những người chây ì thì lại được đến bù giá cao dẫn đến sự bất bình đẳng.

Ngoài ra việc xác định giá đất khi bồi thường, thu hồi cho sát thị trường cũng là vấn đề rất khó. Vì giá nhà đất có thể thay đổi chóng mặt trong thời gian ngắn. Vậy nên việc quy định xác định giá đất theo giá thị trường như thế nào cũng là việc hết sức quan trọng.

Bên cạnh đó, còn vấn đề tái định cư, yêu cầu chỗ ở mới phải tốt hơn chỗ ở cũ là chủ trương đúng, nhưng tốt hơn là thế nào thì phải làm rõ, hơn về diện tích hay điều kiện sống, hay môi trường... Rồi yêu cầu phải có khu tái định cư xong mới giải phóng mặt bằng để có đất đấu giá, thì có phải nơi nào chính quyền cũng có đủ lực để thực hiện không.

- Ông có góp ý như thế nào để hoàn thiện những vấn đề như thế này, thưa ông?

Trước tiên, cơ quan nhà nước có thẩm quyền cần xem xét, sửa đổi quy định về cơ chế xác định giá đất theo hướng giảm tối đa sự can thiệp của cơ quan nhà nước vào quá trình xác định giá đất.

Đất đai do Nhà nước đại diện quản lý, do vậy, Nhà nước không thể trực tiếp thực hiện việc định giá đất mà cần chuyển giao việc xác định giá đất từ UBND cấp tỉnh sang hệ thống các tổ chức tư vấn xác định giá đất độc lập, chuyên nghiệp để đảm bảo việc định giá đất thực sự khách quan, chính xác, phù hợp với các quy luật của thị trường.

Nhà nước không trực tiếp thực hiện việc xác định giá đất mà thực hiện chức năng quản lý nhà nước đối với hoạt động định giá đất. Các tổ chức tư vấn xác định giá đất phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về hoạt động định giá.  

Cơ sở để thực hiện xây dựng bảng giá đất là khung giá do Chính phủ ban hành. Thực tế cho thấy, khung giá đất hiện nay thấp hơn giá đất phổ biến trên thị trường rất nhiều, dễ thấy nhất là tại các thành phố tồn tại đất ở đô thị đặc biệt như Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh.

Do vậy, để bảng giá đất đảm bảo nguyên tắc phù hợp với thị trường, khung giá đất cần phải được cập nhật thường xuyên hơn thay vì mỗi 5 năm Chính phủ ban hành Nghị định quy định về khung giá đất.

Bên cạnh đó, cần xây dựng hệ thống quy định pháp luật về việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống thông tin dữ liệu đất đai. Các thông tin đất đai trong cơ sở dữ liệu phải thường xuyên được cập nhật, đồng thời cơ quan có thẩm quyền tại các địa phương phải theo dõi sát thị trường bất động sản tại địa phương mình quản lý.

Trong dự thảo lần này cần bổ sung quy định về các tiêu chí cụ thể đối với các khu tái định cư làm cơ sở đánh giá chất lượng khu tái định cư: hệ thống đường giao thông; hệ thống cấp, thoát nước, độ bền của kết cấu nhà ở; các công trình, tiện ích mang tính chất công cộng phục vụ cho khu dân cư (trường học, bệnh viện, chợ, công viên...).

Pháp luật cũng cần quy định các chế tài xử lý đối với các chủ đầu tư thực hiện việc đầu tư xây dựng các khu tái định cư kém chất lượng, không đồng bộ, thiếu trách nhiệm gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống của người dân.

-Trân trọng cảm ơn ông!