'Tình trạng tranh tối, tranh sáng khiến thị trường nước sạch khó phát triển, tạo ra cạnh tranh không lành mạnh'

Ngày 26/4, Viện Nghiên cứu Chính sách và Phát triển Truyền thông (IPS) đã tổ chức tọa đàm "Dịch vụ cung cấp nước sạch tại Việt Nam: Thị trường và các vấn đề chính sách" với sự tham gia của đại biểu Quốc hội, đại diện cơ quan quản lý nhà nước, chuyên gia, doanh nghiệp và hiệp hội trong lĩnh vực dịch vụ cấp nước sạch.

Trong tiến trình hướng đến mục tiêu mọi người bình đẳng trong tiếp cận nước sạch, Việt Nam đã tiến hành xã hội hóa, kêu gọi tư nhân tham gia cung cấp dịch vụ công thiết yếu này cho xã hội.

Theo tiến sỹ Nguyễn Sĩ Dũng, nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội, dù chủ thể thực hiện cung cấp dịch vụ công là Nhà nước, tư nhân hay các thiết chế xã hội dân sự, trách nhiệm đảm bảo cung cấp thực hiện dịch vụ là của Nhà nước.

Tiến sỹ Nguyễn Sĩ Dũng cũng nhấn mạnh 3 nguyên tắc phải tuân thủ để thiết kế thị trường này là "tính liên tục, quyền tiếp cận bình đẳng của mọi người dân và giá cả phù hợp", nghĩa là nếu chưa có nước sạch thì phải đảm bảo cho người dân có nước; với giá cả phải chăng; và không để xảy ra tình trạng mất nước trong quá trình sử dụng dịch vụ.

Tuy nhiên, soi chiếu với các nguyên tắc trên, cả về khả năng tiếp cận lẫn tính bình đẳng trong tiếp cận dịch vụ nước sạch đều chưa đạt được mục tiêu mong muốn. Điều đó một phần do tiến trình xã hội hóa, xây dựng thị trường dịch vụ công nước sạch chưa thực sự hợp lý, hiệu quả.

Theo ông Nguyễn Quang Đồng, Viện trưởng IPS, tiến trình xã hội hóa dịch vụ công nước sạch đã không đi kèm với việc xây dựng một cấu trúc thị trường cung cấp dịch vụ nước sạch hợp lý, trong khi Nhà nước thiếu nguồn lực đầu tư thì đồng thời thị trường vẫn không thu hút hiệu quả đầu tư của tư nhân.

Ông Đồng cho biết doanh nghiệp tư nhân gặp rủi ro cao khi tham gia thị trường, ví dụ như giá, khối lượng nước được mua dưới công suất. Doanh nghiệp nhà nước cũng khó khăn khi giá nước thấp, không đủ khả năng mở rộng diện tích cấp nước. "Tình trạng "tranh tối, tranh sáng" khiến thị trường khó phát triển, tạo ra rủi ro các nhóm "trục lợi chính sách" cạnh tranh không lành mạnh", ông Đồng quan ngại.

Hiện nay, giá nước sạch được điều tiết bởi nhà nước. Cụ thể, Bộ Tài chính quy định khung giá, phương thức tính giá, lợi nhuận định mức trên cả nước, UBND cấp tỉnh quyết định phê duyệt giá nước sạch tại địa phương mình nhưng không vượt quá khung do Bộ Tài chính quy định.

Vì vậy, giá nước sạch tại địa phương là khác nhau do các yếu tố cấu thành giá bán nước sạch như chi phí vật tư trực tiếp, chi phí nhân công trực tiếp, chi phí sản xuất chung, chi phí quản lý doanh nghiệp... là không giống nhau ở các địa phương.

Tuy nhiên, ông Đồng cho biết hiện nay, phần lớn các doanh nghiệp trong ngành cho rằng mức giá bán lẻ nước, đặc biệt là nước sinh hoạt, thấp. Thêm vào đó, tại nhiều địa phương, mức giá này thường ít được điều chỉnh.

"Trên toàn quốc, nếu như ở thị trường điện trong vòng 10 năm qua có 9 lần điều chỉnh giá điện thì số lần điều chỉnh nước là rất ít. Cá biệt có địa phương như Hà Nội không điều chỉnh khung giá nước trong gần 10 năm qua", ông Đồng nói.

Bên cạnh đó, ông Đồng khuyến nghị cần có đánh giá toàn diện và thiết kế một hệ thống chính sách tổng thể để hoàn chỉnh thị trường kinh doanh nước sạch. Tiến trình này nên gắn liền với việc xây dựng Luật về cấp nước và xử lý nước mà Chính phủ đã yêu cầu và Bộ Xây dựng đang triển khai.

Cũng tại toạ đàm, tiến sỹ Nguyễn Đình Cung, nguyên Viện trưởng Viện Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM), cho rằng thị trường dịch vụ nước sạch còn nhiều vấn đề chưa hoàn chỉnh, từ khâu tổ chức đến khâu điều tiết, vận hành thị trường.

Ông Cung đề xuất nên có một luật riêng cho thị trường nước, điều chỉnh không chỉ vấn đề cấp nước mà cả vấn đề xử lý nước sinh hoạt.

"Tương tự như ngành điện có Luật Điện lực, cần có một văn bản ở cấp độ luật để tạo lập khuôn khổ thống nhất, minh bạch cho thị trường nước sạch", tiến sỹ Nguyễn Đình Cung khuyến nghị.