Trong hai năm gần đây, quyết tâm phát triển kinh tế, cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh, phát triển kinh tế tư nhân của Đảng và nhà nước đã thể hiện rất rõ ràng và mạnh mẽ. Các nỗ lực cải cách nói trên đã được những kết quả rất đáng ghi nhận.
Theo Báo cáo Năng lực cạnh tranh toàn cầu 2017-2018, nước ta năm nay đã tăng 5 bậc trên bảng xếp hạng, từ vị trí 60/138 lên vị trí 55/137 quốc gia. Theo Báo cáo kinh doanh năm 2018 của Ngân hàng thế giới vừa công bố, môi trường kinh doanh của Việt Nam có sự cải thiện đáng kể, lên vị trí 68/190 nền kinh tế, tăng 14 bậc so với năm ngoái (vị trí 82). Đây là mức tăng bậc nhiều nhất trong thập niên qua.
Tác động tích cực của cải cách đến cộng đồng doanh nghiệp phần nào thể hiện thông qua việc cả nước có 153.307 doanh nghiệp thành lập mới và quay trở lại hoạt động với số vốn đăng ký là 1.295.911 tỷ đồng và số vốn đăng ký tăng thêm của các doanh nghiệp thay đổi tăng vốn là 1.869.322 tỷ đồng; tăng 15,2% về số lượng doanh nghiệp và 45,4% về vốn đăng ký.
Bên cạnh mặt tích cực, doanh nghiệp vẫn còn đang gặp nhiều khó khăn, rào cản trong đầu tư, kinh doanh. Trong khi số lượng doanh nghiệp thành lập mới tăng nhanh, số doanh nghiệp phải tạm dừng kinh doanh hoặc đóng cửa ở mức cao. Một trong những nguyên nhân cơ bản của khó khăn đối với doanh nghiệp là do chi phí kinh doanh ở nước ta hiện đang ở mức cao và về cơ bản chưa được cắt giảm đáng kể.
Chi phí kinh doanh của doanh nghiệp có thể được phân chia làm 3 loại cơ bản như sau: chi phí sản xuất, chi phí tuân thủ pháp luật và chi phí không chính thức.
Một là, chi phí sản xuất là các loại chi phí trực tiếp để tạo ra sản phẩm, dịch vụ và bán, cung cấp dịch vụ, hàng hóa đến tay người tiêu dùng. Chi phí này thường bao gồm, chi phí đầu tư nhà máy, thiết bị, công nghệ, mua nguyên liệu đầu vào, bao gói sản phẩm, marketing, mở đại lý, logistics, chi phí vốn…
Hai là, chi phí tuân thủ pháp luật là chi phí giao dịch của doanh nghiệp trong quá trình thực hiện, tuân thủ yêu cầu pháp luật. Chi phí này thường bao gồm: (i) chi phí về thời gian trong thực hiện thủ tục hành chính, như nộp báo cáo, xin cấp giấy phép, thực hiện các thủ tục hành chính. Trong trường hợp doanh nghiệp thuê tư vấn để thực hiện thủ tục hành chính thì chi phí này chính là phí thuê tư vấn. (ii) chi phí về phí, lệ phí mà doanh nghiệp phải nộp cho cơ quan nhà nước khi thực hiện các thủ tục hành chính; và thuế phải nộp. (iii) Chi phí đầu tư là khoản đầu tư mà doanh nghiệp phải bỏ ra để nâng cấp cơ sở vật chất, hạ tầng kinh doanh để đáp ứng yêu cầu của quy định pháp luật.
Ba là, chi phí không chính thức là thuật ngữ dùng để chỉ loại chi phí mà doanh nghiệp tự nguyện hoặc bị ép buộc chi trả cho cơ quan, cá nhân có liên quan trong quá trình kinh doanh, đặc biệt khi thực hiện các thủ tục hành chính hoặc khi giao dịch với cơ quan nhà nước. Khác với hai loại chi phí trên, chi phí này không trực tiếp phát sinh từ nhu cầu sản xuất hay nằm trong yêu cầu của quy định pháp luật.
Ngoài ba loại chi phí nói trên, còn có chi phí khác đó là chi phí cơ hội. Chi phí cơ hội là thiệt hại cho doanh nghiệp phát sinh từ việc chậm trễ hoặc không tiên liệu được kết quả khi thực hiện các thủ tục hành chính hoặc yêu cầu của pháp luật.
Việc đánh giá, điều tra, khảo sát một cách toàn diện, đầy đủ về chi phí không chính thức là nhiệm vụ khó khăn và không khả thi. Một phần lý do là chi phí không chính thức bị pháp luật nghiêm cấm do đó các bên có liên quan đều không mong muốn cung cấp thông tin này.
Ngoài ra, mức độ, quy mô, tần suất của chi phí không chính thức rất khác biệt và đa dạng, tùy từng hoàn cảnh, đối tượng và thời điểm khác nhau. Tuy nhiên, những thông tin gần đây trong một số nghiên cứu, điều tra về chi phí không chính thức cho thấy đây là vấn đề nghiêm trọng, đòi hỏi phải được giải quyết một cách cơ bản ở nước ta.
Theo kết quả khảo sát doanh nghiệp trong Báo cáo chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh năm 2017 của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam thì có đến 59% doanh nghiệp phản hồi cho rằng đã phải trả chi phí không chính thức, trong số này có đến 9,8% doanh nghiệp cho rằng đã phải trả tới hơn 10% doanh thu cho các khoản chi phí không chính thức. Mặc dù, hiện tượng này có giảm so với năm trước, nhưng mức độ chi trả chi phí không chính thức như nêu trên là nghiêm trọng và lớn.
Ngoài ra, các chuyên gia cũng ước tính chi phí không chính thức mà doanh nghiệp phải chịu là rất lớn trong một số lĩnh vực cụ thể. Ví dụ, đó là chi phí không chính thức mà các chủ hàng xuất khẩu của Việt Nam phải gánh chịu có thể lên tới 250 triệu USD vào năm 2020. Con số này được tính toán dựa trên chi để làm thủ tục hải quan nhanh chóng và chi bồi dưỡng chặng vận tải nội địa.
Mức độ phổ biến của chi phí không chính thức, thậm chí còn được nêu thành một thứ văn hóa, đó là "văn hóa phong bì". Tác động của chi phí không chính thức là lớn và rõ ràng.
Thứ nhất, đó là một gánh nặng cho doanh nghiệp, làm gia tăng chi phí sản xuất kinh doanh, dẫn đến gia tăng giá thành sản phẩm dịch vụ và giảm năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp.
Thứ hai, chi phí không chính thức còn làm phát sinh thêm chi phí khác, ví dụ như là để hợp pháp hóa chi phí không chính thức; dẫn đến hiện tượng gian dối trong kinh doanh, như buôn bán hóa đơn, báo cáo tài chính, thuế không trung thực…
Thứ ba, chi phí không chính thức góp phần làm méo mó cạnh tranh, suy giảm lòng tin của doanh nghiệp vào nỗ lực cải cách của Chính phủ, không thúc đẩy sáng tạo, kinh doanh chân chính, hủy hoại liêm chính trong kinh doanh. Ngoài ra có thể còn nhiều tác động tiêu cực khác, như kinh tế ngầm, kinh tế phi chính thức, tham nhũng.
Bằng chứng thực tế từ kết quả điều tra PCI của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam cho thấy phần nào nguyên nhân và điểm làm phát sinh chi phí không chính thức.
Nguyên nhân cơ bản là chất lượng yếu kém của hệ thống thể chế, quy định pháp luật. Hệ thống quy định pháp luật, thủ tục hành chính không rõ ràng, không hợp lý, phức tạp và không tiên liệu được đã tạo thành cơ hội cho cơ quan, cán bộ liên quan nhũng nhiễu doanh nghiệp và đòi hỏi chi phí không chính thức.
Điều tra PCI năm 2017 của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam cho thấy có đến 44,6% doanh nghiệp trả lời đã cho rằng cán bộ sử dụng quy định để nhũng nhiễu doanh nghiệp. 44,9% doanh nghiệp trả lời đã cho rằng phải trả chi phí không chính thức cho cán bộ thanh tra, kiểm tra. 53% doanh nghiệp trả lời đã cho rằng phải trả chi phí không chính thức khi làm thủ tục thông quan. (Xem bảng dưới đây).
Nguyên nhân tiếp theo là thực thi pháp luật không nghiêm, không công bằng, minh bạch hoặc lợi dụng địa vị của cán bộ giao nhiệm vụ để sách nhiễu doanh nghiệp. Ví dụ, kết quả điều tra PCI như nêu trong Bảng trên cho thấy, có đến 18,9% doanh nghiệp trả lời đã cho rằng không sử dụng tòa án vì lo ngại tình trạng chạy án.
Nói cách khác, lo ngại này có thể là lo lắng thực thi pháp luật không nghiêm, không công bằng. Tỷ lệ doanh nghiệp sẵn sàng sử dụng tòa án để giải quyết các tranh chấp ngày càng giảm, chỉ có 36% doanh nghiệp năm 2017 so với 60% năm 2013. Thậm chí, việc tiếp cận thông tin, tài liệu pháp lý của nhà nước cũng là một việc không đơn giản.
Cũng theo kết quả điều tra PCI năm 2017 của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, 70% doanh nghiệp cho rằng phải có "quan hệ" mới có được tài liệu của tỉnh; chỉ 2,44% cho rằng dễ dàng tiếp cận tài liệu quy hoạch.
Cũng có ý kiến cho rằng, nhiều doanh nghiệp tự nguyện chi trả chi phí không chính thức. Tuy nhiên, tôi cho rằng, ngay cả khi doanh nghiệp tự nguyện chi trả chi phí không chính thức thì cũng bắt nguồn từ chi phí không chính thức. Khi mà chi phí không chính thức phổ biến, thì một doanh nghiệp thông thường sẽ lo ngại rằng nếu mình không chi phí thì có thể công việc không hoặc chậm được giải quyết, dẫn đến họ phải chủ động chi phí trước. Hoặc cũng có trường hợp, doanh nghiệp thấy rằng chủ động chi phí trước sẽ có lợi hơn nếu thủ tục được giải quyết kịp thời, ví dụ, tránh được tiền lưu kho, bán hàng kịp thời, tận dụng tốt hơn cơ hội kinh doanh...
Tuy nhiên có bằng chứng thực tế cho thấy rằng, không phải mọi trường hợp cứ có chi phí không chính thức là công việc được giải quyết tốt. Điều tra PCI năm 2017 cũng cho thấy rằng chỉ có 50,3% cho rằng công việc được giải quyết tốt sau khi đưa chi phí.
Từ thực trạng và nguyên nhân nói trên, đã có rất nhiều giải pháp được nhiều cơ quan, doanh nghiệp liên quan kiến nghị, như cải cách thể chế, nâng cao chất lượng quy định pháp luật, bãi bỏ điều kiện kinh doanh, cải cách thủ tục hành chính, đơn giản hóa hồ sơ, giấy tờ; áp dụng công nghệ thông tin giải quyết thủ tục, kêu gọi doanh nghiệp nói không với tham nhũng...
Nhiều giải pháp đã được Chính phủ tiếp thu và triển khai thực hiện. Tuy nhiên, trong bài này tôi nêu thêm 2 giải pháp mà thực hiện quyết liệt sẽ có tác dụng ngay trong cắt giảm chi phí không chính thức.
Thứ nhất, đối với nhà nước cần thực hiện nghiêm kỷ luật, kỷ cương hành chính; giao trách nhiệm cho người đứng đầu bộ phận, cơ quan giải quyết các thủ tục pháp cho doanh nghiệp. Trường hợp, phát hiện nhũng nhiễu, nhận chi phí không chính thức thì ngoài trách nhiệm người trực tiếp có liên quan, xem xét thi hành kỷ luật, cho thôi việc với người đứng đầu bộ phận, cơ quan đó. Có như vậy, thì mới đảm bảo giám sát có hiệu quả trong nội bộ cơ quan trong đấu tranh chống chi phí không chính thức.
Thứ hai, đối với doanh nghiệp thì ngoài việc nói không với tham nhũng thì cần cố gắng "chính thức hóa" chi phí không chính thức. Điều này có nghĩa là xem xét thuê doanh nghiệp tư vấn chuyên nghiệp để thực hiện thủ tục có liên quan; theo đó, chi phí tư vấn sẽ được chính thức hóa thành chi phí kinh doanh. Giải pháp này cũng chưa thực sự giải quyết được vấn đề vì doanh nghiệp vẫn mất chi phí. Tuy nhiên, có tác dụng rất lớn trong xóa bỏ tác động tiêu cực khác từ chi phí không chính thức.
Tags:
(VNF) - Đề cập tới mối quan hệ giữa hộ kinh doanh và doanh nghiệp, Luật sư Trương Thanh Đức, Giám đốc Công ty luật ANVI cho rằng, hiện nay chúng ta đang yêu cầu các hộ kinh doanh quy mô lớn phải thực hiện sổ sách, kê khai thuế phức tạp như doanh nghiệp. Nếu đã phải làm y hệt như vậy thì chuyển thành doanh nghiệp còn hơn. Do đó, cần sửa luật để tạo ra một mô hình trung gian, tạm gọi là “doanh nghiệp hộ kinh doanh”.
(VNF) - Theo các chuyên gia, muốn đạt tăng trưởng 10%/năm, Việt Nam cần một hệ thống tín dụng tăng tốc chưa từng có, với quy mô tín dụng dự kiến tăng gấp đôi trong 5 năm.
(VNF) - Theo TS Lê Xuân Nghĩa, nói người dân tích trữ vàng gây hại cho nền kinh tế là thiếu cơ sở. Đồng thời, không thể yêu cầu người dân “đừng mua vàng” bằng những khẩu hiệu suông.
(VNF) - TS Nguyễn Đình Cung cho rằng, hiện còn quá nhiều đầu mối doanh nghiệp nhà nước (DNNN), vai trò chưa tương xứng, nói là chủ đạo nhưng chưa cho nhóm này phát triển. Do đó, ông Cung kiến nghị tái cơ cấu, chỉ cần dưới 100 nhưng quy mô tăng gấp 10 – 15 lần.
(VNF) - Kỳ họp thứ 10 - kỳ họp cuối cùng của Quốc hội khóa XV chính thức được khai mạc từ cuối tháng 10. Đây là kỳ họp có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, vừa là bước tổng kết một nhiệm kỳ nhiều đổi mới, dân chủ, trách nhiệm và hiệu quả, vừa là sự chuẩn bị cho chặng đường của nhiệm kỳ Quốc hội khóa XVI với yêu cầu toàn diện và sâu sắc hơn.
(VNF) - Quá trình M&A trong lĩnh vực giáo dục không chỉ là vấn đề tài chính mà còn đòi hỏi sự nhạy bén trong quản trị văn hóa và vận hành. Đây là bài học mà ông Punendu Sharma, Giám đốc đầu tư (CIO) của EQuest Education Group, rút ra sau nhiều năm tham gia các thương vụ M&A tại Việt Nam.
(VNF) - Quỹ đất xanh tại các thành phố lớn đang dần thu hẹp, đặt ra thách thức với các cơ sở giáo dục trong việc xây dựng môi trường học tập lành mạnh. Tạp chí Đầu tư Tài chính - VietnamFinance đã có cuộc trò chuyện với bà Lê Nguyễn Trung Nguyên – Tổng giám đốc Hệ thống Giáo dục Victoria School về cách tiếp cận mô hình xanh, các cân nhắc về chi phí và vận hành, cũng như những khó khăn thực tế khi áp dụng tại môi trường đô thị Việt Nam.
(VNF) - Dự thảo Báo cáo chính trị Đại hội XIV đặt mục tiêu tăng trưởng GDP bình quân 10%/năm giai đoạn 2026–2030 – một tham vọng rất lớn trong bối cảnh mô hình tăng trưởng dựa vào lao động giá rẻ và FDI đã cạn dư địa. Các chuyên gia nhấn mạnh, muốn đạt được mục tiêu này, Việt Nam phải chuyển sang tăng trưởng dựa trên việc tăng năng suất và đổi mới sáng tạo.
(VNF) - TS Nguyễn Minh Cường cho rằng khi bàn về việc xây dựng trung tâm tài chính, cần đặt vấn đề trong bối cảnh: Liệu đây có phải là bước phát triển tiếp theo sau giai đoạn tự do hóa thương mại? Trung tâm tài chính có thể trở thành xuất phát điểm và động lực để thúc đẩy quá trình tự do hóa tài chính hay không?
(VNF) - Việt Nam đang hoàn thiện thể chế để thúc đẩy thương mại hóa tài sản trí tuệ, coi tri thức và công nghệ là động lực tăng trưởng mới và bền vững. Để làm điều đó, việc tạo hành lang pháp lý rõ ràng sẽ mở 'đường băng' đưa kết quả nghiên cứu và sáng tạo từ phòng thí nghiệm ra thị trường, thúc đẩy nền kinh tế tri thức.
(VNF) - Theo các chuyên gia, hiện tại là giai đoạn "vàng" để doanh nghiệp Việt tận dụng cơ hội từ Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - Liên minh châu Âu (EVFTA). Tuy nhiên, các quy định mới của EU về phát triển bền vững và bảo hộ thương mại đòi hỏi doanh nghiệp phải chủ động thích ứng, nếu không muốn bỏ lỡ lợi thế mà EVFTA mang lại.
(VNF) - Cơ chế Nhà nước đặt hàng doanh nghiệp tham gia vào các dự án lớn không chỉ mở ra cơ hội lớn cho Việt Nam trong việc xây dựng xây dựng đội ngũ doanh nghiệp tư nhân lớn mạnh mà còn mở ra cơ hội để nâng cao năng lực nội sinh cho nền kinh tế.
(VNF) - Theo Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng, trí tuệ nhân tạo (AI) phải đi trong một “hành lang hẹp” giữa hỗn loạn và kiểm soát, giữa tự do và nỗi sợ hãi. Nhiệm vụ của chúng ta là định hướng bằng sự khôn ngoan và trách nhiệm. Một nhà nước mạnh phải bảo vệ những giá trị nhân văn, trong khi một xã hội cởi mở phải khuyến khích sáng tạo và đối thoại.
(VNF) - TS. Nguyễn Đình Cung, nguyên Viện trưởng Viện nghiên cứu và quản lý kinh tế trung ương (CIEM) cho rằng, nếu không có đột phá mạnh mẽ về thể chế và nâng cao năng suất, chất lượng, nền kinh tế Việt Nam sẽ khó thoát khỏi vòng luẩn quẩn tăng trưởng theo chiều rộng.
(VNF) - Bà Đào Thị Thu Thủy, Giám đốc chương trình MBA, Chánh văn phòng Tổ chức Khoa học và Chuyên gia Việt Nam toàn cầu (AVSE Global) khẳng định, khu vực kinh tế tư nhân đóng vai trò trung tâm trong hiện thực hóa mục tiêu tăng trưởng hai con số mà Việt Nam hướng tới trong những thập niên tới, nhờ vàosức mạnh của động lực nội sinh, tính linh hoạt cao, khả năng tạo việc làm lớn và sức cạnh tranh ngày càng gia tăng.
(VNF) - TS. Nguyễn Bá Hùng, Chuyên gia kinh tế trưởng ADB tại Việt Nam, cho rằng Việt Nam cần thay đổi mô hình tăng trưởng, bởi mô hình dựa nhiều vào mở rộng nguồn lực đã bộc lộ hạn chế. Để duy trì tốc độ tăng trưởng cao và bền vững, nền kinh tế cần chuyển dịch sang hướng chú trọng hiệu quả và đổi mới sáng tạo.
(VNF) - Trong bối cảnh pháp luật còn chồng chéo, việc phân định rủi ro kinh doanh thông thường và hành vi vi phạm hình sự không hề dễ dàng. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải hoàn thiện thể chế để bảo vệ doanh nghiệp, doanh nhân, đồng thời giữ nghiêm kỷ cương pháp luật. Tạp chí Đầu tư Tài chính đã có cuộc trao đổi với luật sư Nguyễn Thanh Hà, Chủ tịch SB Law, về vấn đề này.
(VNF) - Theo nữ tỷ phú Nguyễn Thị Phương Thảo, chuyện "giải cứu" HoSE cho thấy khu vực tư nhân hoàn toàn có đủ năng lực thúc đẩy các lĩnh vực công nghệ then chốt.
(VNF) - Ngô Bình An, sinh năm 2009 tại Cà Mau, hiện là một trong những gương mặt trẻ được quan tâm trong lĩnh vực an ninh mạng tại Việt Nam.
(VNF) - Từ câu chuyện của VEAM, có thể thấy Nhà nước cần đứng ra tạo điều kiện hơn nữa cho các doanh nghiệp tư nhân phát triển ngành ô tô - xe máy Việt Nam.
(VNF) - Theo ông Hồ Đức Thắng - Viện trưởng Viện Công nghệ số và Chuyển đổi số Quốc gia, việc đưa AI vào giảng dạy ngay từ bậc tiểu học là bước đi táo bạo, song để “đi nhanh mà chắc”, cần một lộ trình thận trọng, khả thi và đặt an toàn cũng như chất lượng giáo dục lên hàng đầu.
(VNF) - Bà Natalie Nguyễn – Chuyên gia hơn 20 năm kinh nghiệm trong ngành bán dẫn quốc tế cho rằng Việt Nam đang đứng trước một “cửa sổ cơ hội” hiếm hoi để chen chân vào bản đồ bán dẫn thế giới, nếu có chiến lược đúng và hành động kịp thời.
(VNF) - Ông Chu Thúc Đạt - Phó Cục trưởng Cục Đổi mới sáng tạo nhận định: "Đổi mới sáng tạo không thể chỉ dừng lại ở nghiên cứu hàn lâm mà phải được thương mại hóa, tạo ra giá trị thực tiễn. Chuyển giao công nghệ trở thành chiếc cầu nối giúp đưa ý tưởng và kết quả nghiên cứu ra thị trường, giải quyết các bài toán của quốc gia, ngành và địa phương, đồng thời mở ra dòng chảy giá trị mới cho doanh nghiệp".
(VNF) - Theo TS. Lương Minh Huân - Viện trưởng Viện Phát triển doanh nghiệp VCCI, để xây dựng nền công nghiệp tự chủ và hùng cường, doanh nghiệp Việt Nam cần chủ động nâng cao năng lực, đồng thời có sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước, hiệp hội và các tổ chức hỗ trợ trong việc mở rộng khả năng tham gia vào chuỗi cung ứng nội địa và toàn cầu.
(VNF) - AI và công nghệ được xem là “ánh sáng” của thời đại mới, mở ra cơ hội giúp Việt Nam bứt phá. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, song hành với khát vọng đi nhanh, đất nước phải bảo đảm an sinh xã hội, đầu tư cho con người và thu hẹp khoảng cách công nghệ, nếu không sẽ tạo ra những bất bình đẳng mới.
(VNF) - Đề cập tới mối quan hệ giữa hộ kinh doanh và doanh nghiệp, Luật sư Trương Thanh Đức, Giám đốc Công ty luật ANVI cho rằng, hiện nay chúng ta đang yêu cầu các hộ kinh doanh quy mô lớn phải thực hiện sổ sách, kê khai thuế phức tạp như doanh nghiệp. Nếu đã phải làm y hệt như vậy thì chuyển thành doanh nghiệp còn hơn. Do đó, cần sửa luật để tạo ra một mô hình trung gian, tạm gọi là “doanh nghiệp hộ kinh doanh”.
(VNF) - Sau gần 3 năm thi công, tuyến cao tốc Quảng Ngãi - Hoài Nhơn đang bước vào giai đoạn nước rút cuối cùng sẵn sàng cho lễ khánh thành dự kiến diễn ra vào ngày 19/12 tới đây.
