'Sai phạm về thẩm định giá gây thiệt hại trăm, nghìn tỷ nhưng xử phạt cao nhất chỉ 260 triệu đồng'

Những sai phạm trong hoạt động thẩm định giá thường gây thiệt hại rất lớn về kinh tế nhưng việc các đối tượng chỉ bị xử lý về hành chính mà không bị xử lý về hình sự hoặc chỉ bị xử lý vai trò là đồng phạm giúp sức cho các đối tượng khác trong vụ án hình sự thì dường như chưa đủ sức răn đe, chưa tương xứng với hậu quả nghiêm trọng mà hành vi thẩm định sai giá trị tài sản gây ra cho xã hội.

Lùm xùm gần đây nhất là câu chuyện liên quan đến việc sản xuất và “thổi giá” kit xét nghiệm Covid-19 của Công ty Cổ phần Công nghệ Việt Á - đã bị khởi tố hình sự vì vi phạm quy định về đấu thầu, gây hậu quả nghiêm trọng trong việc cung ứng kit xét nghiệm Covid-19 cho Trung tâm kiểm soát bệnh tật (CDC) Hải Dương và các đơn vị, địa phương liên quan. Theo lời khai ban đầu, Tổng giám đốc Việt Á móc ngoặc với các bên nâng khống giá kit xét nghiệm lên khoảng 45%.

Hay như trước đó hồi tháng 11/2021, cơ quan điều tra khởi tố, tạm giam 8 bị can, trong đó có bà Nguyễn Thị Loan, Chủ tịch hội đồng quản trị Công ty Cổ phần Y dược phẩm Vimedimex, về tội vi phạm quy định về hoạt động bán đấu giá tài sản liên quan đến đấu giá đất ở huyện Đông Anh, Hà Nội.

Trong vụ án này, cơ quan điều tra xác định bà Loan thông đồng với cán bộ của Ban Quản lý dự án huyện Đông Anh và Công ty Thẩm định giá và đầu tư Hà Nội để can thiệp điều chỉnh giá trên chứng thư thẩm định nhằm biến hoá dìm kết quả thẩm định giá xuống hàng trăm tỷ đồng, từ 500 tỷ đồng xuống 300 tỷ đồng.

Nhiều vụ án khác cũng liên quan đến thẩm định giá, gây thiệt hại cho nhà nước và nhân dân như vụ “thổi giá”, nâng khống thiết bị y tế xảy ra ở bệnh viện Tim Hà Nội, bệnh viện Bạch mai, CDC Hà Nội… Trong các vụ án này đã có nhiều thẩm định viên, công ty thẩm định liên quan bị khởi tố bắt giam.

Để làm rõ hơn vấn đề này, Tạp chí Đầu tư Tài chính - VietnamFinance đã có cuộc trao đổi với Luật sư Nguyễn Thanh Hà, Chủ tịch Công ty Luật SBLAW.

- Ông đánh giá như thế nào về tình trạng này?

Luật sư Nguyễn Thanh Hà: Đây là những vụ việc gây nhiều bức xúc cho xã hội trong thời gian gần đây, dù các cơ quan chức năng đã có nhiều hành động quyết liệt, kịp thời chấn chỉnh hoạt động thẩm định giá góp phần ngăn chặn các hành vi sai phạm.

Có thể thấy dù những sai phạm trong thẩm định giá gây ra hậu quả vô cùng nghiêm trọng, gây thiệt hại, thất thoát tài sản nhà nước hàng trăm, thậm chí hàng nghìn tỷ đồng nhưng chế tài đối với hành vi sai phạm chỉ cao nhất là 260 triệu đồng (Điều 18. Hành vi vi phạm quy định đối với doanh nghiệp thẩm định giá – Nghị định số 109/2013/NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực quản lý giá, phí, lệ phí).

Trong các vụ án kinh tế tham nhũng gần đây liên quan đến hoạt động đấu thầu mua sắm các thiết bị y tế, có nhiều thẩm định viên, công ty thẩm định liên quan bị khởi tố bắt giam. Điều đáng nói, các bị can chủ yếu bị truy tố với vai trò là đồng phạm về một trong 3 tội danh: vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng; vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản nhà nước gây thất thoát lãng phí; lợi dụng chức vụ quyền hạn trong khi thi hành công vụ.

Theo báo cáo của Bộ Tài chính, thời gian qua, cơ quan tố tụng đã khởi tố các vụ án có liên quan đến hoạt động thẩm định giá, chủ yếu là đồng phạm cùng tội danh vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng.

Mặc dù, thời gian qua đã có nhiều thẩm định viên vi phạm bị khởi tố hình sự. Tuy nhiên, chủ yếu bị khởi tố với vai trò đồng phạm, giúp sức, dẫn đến hệ quả là thiếu tính răn đe, nhiều đối tượng vì lợi ích cá nhân mà chấp nhận vi phạm.

Chúng ta đều nhận thấy rằng, sai phạm trong hoạt động thẩm định giá thường gây thiệt hại rất lớn về kinh tế nhưng nếu chỉ bị xử lý về hành chính mà chưa bị xử lý về trách nhiệm hình sự hoặc chỉ bị xử lý vai trò là đồng phạm về một số tội như vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng, vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản nhà nước gây thất thoát lãng phí, lợi dụng chức vụ quyền hạn trong khi thi hành công vụ… thì đó là xử lý quá nhẹ, không đủ sức răn đe, chưa tương xứng với hậu quả nghiêm trọng mà hành vi gây ra cho xã hội.

- Theo ông, nguyên nhân nào dẫn đến tình trạng này?

Những thực trạng diễn ra hiện nay xuất phát từ việc hệ thống pháp luật còn thiếu chế tài hình sự về tội danh vi phạm quy định về thẩm định giá. Thông tin về thị trường tài sản, hàng hóa, dịch vụ còn hạn chế, ít công khai và minh bạch. Khách hàng thẩm định giá cung cấp thông tin về tài sản thẩm định giá chưa trung thực và đầy đủ.

Việc đấu thầu, đấu giá chưa thực sự minh bạch, nảy sinh tiêu cực. Điều đó là một phần nguyên nhân dẫn đến tình trạng các doanh nghiệp và những tổ chức, cá nhân hành nghề định giá cố tình lợi dụng kẽ hở của pháp luật để lách luật thực hiện hành vi sai phạm.

Đặc biệt, những nhà làm luật cần nghiên cứu bổ sung chế tài hình sự về tội danh vi phạm quy định về thẩm định giá, đảm bảo những hành vi sai phạm có thể được xử lý bằng một chế tài pháp luật nghiêm minh, đủ sức răn đe, thỏa đáng, tương xứng với những hậu quả nghiêm trọng mà nó gây ra cho xã hội.

Ngoài ra cũng do bắt nguồn từ những vi phạm đạo đức nghề thẩm định giá, xuất hiện tình trạng móc ngoặc, câu kết, tình trạng cạnh tranh không lành mạnh bằng cách hạ giá dịch vụ sau đó cắt giảm chi phí thực hiện, có sai phạm trong việc tuân thủ pháp luật về thẩm định giá, trong đó chủ yếu là sai phạm ở các bước thu thập và phân tích thông tin.

- Các quy định của pháp luật liên quan đến vấn đề này có còn kẽ hở nào không?

Chế tài đối với những hành vi sai phạm trong thẩm định giá được quy định tại Nghị định số 109/2013/NĐ-CP quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực quản lý giá, phí, lệ phí. 

Theo đó, thẩm định viên về giá có vi phạm có thể bị phạt đến 40 triệu đồng đối với một trong các hành vi: không thực hiện đúng hướng dẫn tại Tiêu chuẩn thẩm định giá Việt Nam về quy trình thẩm định giá, phương pháp thẩm định giá; không áp dụng đủ các phương pháp thẩm định giá theo quy định của pháp luật về giá.

Nếu thực hiện hành vi: thông đồng với chủ tài sản, khách hàng, người có liên quan khi thực hiện thẩm định giá nhằm làm sai lệch kết quả thẩm định giá; làm sai lệch hồ sơ tài sản thẩm định giá hoặc sai lệch thông tin liên quan đến tài sản thẩm định giá dẫn tới sai lệch kết quả thẩm định giá… người vi phạm sẽ bị xử phạt đến 70 triệu đồng. Ngoài ra, người vi phạm có thể chịu hình thức xử phạt bổ sung là tước thẻ thẩm định viên về giá có thời hạn cao nhất đến 90 ngày. (Điều 19)

Doanh nghiệp thẩm định giá sẽ bị phạt tiền đến 30 triệu đồng đối với các hành vi: thực hiện thẩm định giá mà không có hợp đồng cung cấp dịch vụ thẩm định giá đồng thời cũng không có văn bản yêu cầu thẩm định giá của khách hàng thẩm định giá; phát hành chứng thư thẩm định giá hoặc báo cáo thẩm định giá không có đủ các thông tin cơ bản theo hướng dẫn tại Tiêu chuẩn thẩm định giá Việt Nam…

Nếu có hành vi thông đồng với chủ tài sản, khách hàng thẩm định giá, người có liên quan khi thực hiện thẩm định giá làm sai lệch kết quả thẩm định giá, doanh nghiệp sẽ bị phạt tiền đến 220 triệu đồng. Nếu có hành vi làm sai lệch hồ sơ tài sản thẩm định giá hoặc sai lệch thông tin liên quan đến tài sản thẩm định giá, doanh nghiệp sẽ bị phạt tiền lên đến 260 triệu đồng.

Ngoài ra, doanh nghiệp còn có thể chịu hình thức xử phạt bổ sung là đình chỉ hoạt động kinh doanh dịch vụ thẩm định giá lên đến 60 ngày. Trong trường hợp doanh nghiệp thẩm định giá bị đình chỉ 2 tháng mà không khắc phục được vi phạm thì bị thu hồi giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh dịch vụ thẩm định giá theo quy định.

Có thể thấy dù những sai phạm trong thẩm định giá gây ra hậu quả vô cùng nghiêm trọng, gây thiệt hại, thất thoát tài sản nhà nước hàng trăm thậm chí hàng nghìn tỷ đồng nhưng chế tài đối với hành vi sai phạm chỉ cao nhất là 260 triệu đồng.

Chế tài như vậy là quá nhẹ, chưa tương xứng với hậu quả mà nó gây ra. Điều này khiến nhiều thẩm định viên, doanh nghiệp thẩm định giá sẵn sàng chấp nhận bị phạt, thông đồng cấu kết với chủ tài sản, khách hàng thẩm định giá, người có liên quan khi thực hiện thẩm định giá làm sai lệch kết quả thẩm định giá để đổi lại những khoản lợi ích bất hợp pháp lớn hơn nhiều so với tiền phạt.

Bộ luật Hình sự hiện nay chưa có chế tài hình sự nào xử lý về tội danh vi phạm quy định về thẩm định giá. Những sai phạm trong hoạt động thẩm định giá thường chỉ bị xử lý về hành chính mà chưa bị xử lý về trách nhiệm hình sự hoặc chỉ bị xử lý vai trò là đồng phạm, giúp sức là quá nhẹ, không đủ sức “răn đe”, chưa tương xứng với hậu quả nghiêm trọng mà hành vi vi phạm đã gây ra cho xã hội.

- Theo ông, làm thế nào để khắc phục được tình trạng này?

Để bịt được kẽ hở thẩm định giá, trước hết phải hoàn thiện hệ thống pháp luật đồng bộ, hoàn chỉnh; hiện tại, pháp luật về hoạt động thẩm định giá vẫn còn những mâu thuẫn chồng chéo với các luật chuyên ngành khác.

Tiếp theo, cần phải định lượng được các tiêu chuẩn thẩm định giá, xây dựng các cơ sở dữ liệu giá để tránh sự chênh lệch và thiếu thống nhất. Việc định lượng được chính xác tiêu chuẩn về thẩm định giá có thể giúp các doanh nghiệp, các hội đồng thẩm định tính được giá đúng khi tiếp cận với bất kì góc độ nào.

Bên cạnh đó, cần phải điều chỉnh những vấn đề về quản lý điều kiện hành nghề thẩm định giá của doanh nghiệp, thẩm định viên. Tôi nghĩ có thể nâng số lượng thẩm định viên về giá để có thể thành lập doanh nghiệp khi mà điều kiện hiện nay là tương đối dễ để đáp ứng (chỉ 3 thẩm định viên).

Pháp luật về hoạt động thẩm định giá cũng cần xem xét quy định thêm về việc kiểm tra hoạt động hành nghề của thẩm định viên tại mỗi doanh nghiệp để đảm bảo chất lượng của hoạt động thẩm định giá. Song song với đó là nâng cao đạo đức nghề nghiệp cho những người làm thẩm định giá, không thể vì cái lợi nhỏ mà vi phạm đạo đức và pháp luật.

Cuối cùng để ngăn chặn thất thoát tài sản nhà nước từ thẩm định giá, tôi cho rằng, bên cạnh việc kịp thời chấn chỉnh các hoạt động thẩm định giá như: hoàn thiện quy định pháp luật về thẩm định giá; kiên quyết thu hồi giấy phép hành nghề, xử lý nghiêm theo quy định của pháp luật đối với hành vi thông đồng, trục lợi, làm thất thoát tài sản nhà nước… cơ quan chức năng cần tăng nặng chế tài đối với hành vi vi phạm trong lĩnh vực thẩm định giá.

Đặc biệt, cần nghiên cứu bổ sung chế tài hình sự về tội danh vi phạm quy định về thẩm định giá, đảm bảo những hành vi sai phạm có thể được xử lý bằng một chế tài pháp luật nghiêm minh, đủ sức răn đe, thỏa đáng, tương xứng với những hậu quả nghiêm trọng mà nó gây ra cho xã hội.

Xin cảm ơn ông về cuộc trao đổi này!