Bê bối nước mắm: Chọn profit-seeking hay rent-seeking?

Trong kinh tế học, có 2 cách kiếm tiền: profit-seeking và rent-seeking. Profit-seeking là bạn tạo ra giá trị thặng dư cho xã hội và được hưởng một phần trong đó. Trong khi đó rent-seeking là bạn không tạo ra bất kỳ giá trị nào mà sử dụng các lợi thế không lành mạnh để lấy tiền từ người khác.

Ví dụ như có 1 con sông chảy từ A đến B. Nếu bạn mở một trạm nghỉ ở giữa, cung cấp dịch vụ ăn uống, vệ sinh cho khách qua lại. Khách hàng sử dụng dịch vụ của bạn rồi trả tiền cho bạn. Đó là profit-seeking. Nếu bạn giăng 1 cái dây ngang qua con sông. Nếu ai muốn qua phải đóng tiền cho bạn, đó là rent-seeking vì bạn chẳng có tạo ra giá trị gì cả mà chỉ bắt chẹt người khác để kiếm tiền. Đương nhiên bạn có thể chăng cái dây bắt người ta sử dụng dịch vụ ăn uống, vệ sinh của bạn rồi trả tiền thì bạn mới cho qua, đó gọi là kết hợp giữa profit-seeking và rent-seeking.

Như các bạn thấy đó, profit-seeking thì mang lại giá trị cho xã hội, còn rent-seeking chỉ là hành vi móc túi. Tuy chẳng tạo ra giá trị gì, nhưng rent-seeking lại dễ làm nếu bạn được phép làm. Nên nếu được cho phép, mọi người sẽ làm rent-seeking hết, vì kiếm tiền quá dễ, giống như móc túi vậy.

Để xã hội phát triển, các nhà nước phải hạn chế rent-seeking. Tuy nhiên, khi tham nhũng quá nhiều, những người nhiều tiền có thể "mua" được chính sách để làm rent-seeking và rent-seeking giúp họ có thêm nhiều tiền nhanh chóng, lại mua được nhiều chính sách để tiếp tục rent-seeking. Đó là cái vòng xoáy đưa một số người ngày càng giàu nhanh hơn, tham nhũng ngày một nhiều hơn, và đất nước ngày 1 nghèo đi vì tiền chỉ đi từ túi của nhân dân vô túi của nhóm lợi ích chứ không có giá trị được tạo ra.

Tại sao doanh nghiệp phải làm ra nước mắm ngon, bổ, an toàn chi cho mệt trong khi có thể "mua" chính sách để chiếm hết thị phần, đưa nước hoá chất lên thành nước mắm?

Tại sao doanh nghiêp phải cải tiến công nghệ làm đường sao cho tốt, cho rẻ chi cho mệt trong khi có thể đặt BOT thu phí vô tội vạ?

Tại sao doanh nghiệp phải xây dựng chất lượng cao, vận hành khu dân cư hiệu quả, nâng cao chất lượng dịch vụ chi cho mệt trong khi có thể "mua" được các khu đất vàng bằng tham nhũng chính sách?

Và với những doanh nghiệp như thế, làm sao đi ra ngoài cạnh tranh được với thế giới? Vì cơ bản họ chỉ biết rent-seeking mà không biết profit seeking.

Không có công ty A thì sẽ có công ty B làm như thế thôi. Cơ bản làm phải triệt hạ rent-seeking. Mà muốn triệt hạ rent-seeking thì phải triệt hạ tham nhũng".