Công nghiệp ô tô - xe máy: Nhìn từ câu chuyện của VEAM
Thanh Long -
27/09/2025 09:00 (GMT+7)
(VNF) - Từ câu chuyện của VEAM, có thể thấy Nhà nước cần đứng ra tạo điều kiện hơn nữa cho các doanh nghiệp tư nhân phát triển ngành ô tô - xe máy Việt Nam.
Gần đây, việc phát triển công nghiệp ô tô - xe máy Việt Nam một lần nữa được dư luận đưa ra mổ xẻ trong bối cảnh những chính sách của Luật Công nghiệp trọng điểm đang bước tới giai đoạn thẩm định, dự kiến sẽ bổ sung thêm nhiều cơ chế hỗ trợ từ Nhà nước cho các ngành công nghiệp trọng điểm như ô tô - xe máy. Nhìn lại quá trình phát triển của ngành công nghiệp ô tô - xe máy Việt Nam, nhất là từ câu chuyện của Tổng Công ty Máy động lực và Máy nông nghiệp Việt Nam (VEAM, UPCoM: VEA), có thể thấy Nhà nước cần đứng ra tạo điều kiện hơn nữa cho các doanh nghiệp tư nhân phát triển ngành ô tô - xe máy Việt Nam.
Thế khó của VEAM
Trong nhiều năm qua, VEAM đã coi các hãng xe như Honda, Toyota, Ford là “mỏ vàng” đem lại dòng tiền ổn định. Những “mỏ vàng” này giúp VEAM có thể chi trả cổ tức rất cao, duy trì lợi nhuận “khủng” mà không phải dựa nhiều vào hoạt động sản xuất kinh doanh. Tuy nhiên, chính những lợi thế có được trong quá khứ giờ đang trở thành thách thức lớn cho tương lai.
6 tháng đầu năm 2025 tiếp tục cho thấy sự phụ thuộc của VEAM vào các liên doanh, đặc biệt là Honda. Nhờ khoản lợi nhuận lên tới 3.069 tỷ đồng từ các công ty liên doanh, liên kết (phần lớn là từ liên doanh Honda) mà VEAM mới có thể báo lãi sau thuế 3.410 tỷ đồng trong nửa đầu năm nay.
Nguồn tiền dồi dào từ các liên doanh giúp VEAM có tới trên 16.000 tỷ đồng tiền gửi ngân hàng tính đến cuối quý II/2025. Con số này cũng tương đương với lợi nhuận sau thuế chưa phân phối của VEAM.
Tựu trung, VEAM có thu nhập rất cao nhờ liên doanh, đủ để chia cổ tức đều đặn và hậu hĩnh (khoảng 4.000-5.000 đồng/cổ phiếu mỗi năm, tương đương tỷ suất sinh lời trên 10%/năm) nhưng doanh nghiệp không nắm trong tay động lực tăng trưởng chủ động.
Liên doanh Honda, Toyota, Ford trở thành "mỏ vàng" của VEAM
Thế khó của VEAM nằm ở chỗ: do các điều khoản trong liên doanh, Nhà nước gặp khó khi muốn thoái vốn khỏi VEAM cho nhà đầu tư khác ngoài cổ đông hiện hữu. Chẳng hạn như với trường hợp liên doanh Honda, phải đến năm 2035, khi các điều khoản hạn chế thoái vốn hết hiệu lực, việc thoái vốn mới có thể thực hiện rộng rãi, nhưng lúc đó thị trường xe máy có thể đã “hết date” và hiệu quả thoái vốn không còn được đảm bảo.
Trên thực tế, thị trường xe máy truyền thống tại Việt Nam đang dần bão hoà khi người tiêu dùng có xu hướng chuyển sang ô tô cá nhân, xe điện và các mẫu phương tiện xanh hơn. Cùng với đó, chính sách của nhà nước cũng có dấu hiệu ngày càng siết chặt với xe chạy xăng, chẳng hạn như hạn chế xe máy xăng tại vùng trung tâm TP. Hà Nội và TP. HCM hay siết các tiêu chuẩn về mức tiêu hao nhiên liệu, khí thải. Đây có thể là đòn giáng mạnh vào sản phẩm cốt lõi của Honda, từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến nguồn cổ tức của VEAM.
Chính vì “thế khó” này mà mặc dù VEAM chi trả cổ tức rất cao (tỷ suất sinh lời trên 10%/năm từ cổ tức là mức cao hàng đầu trên thị trường chứng khoán Việt Nam) và vẫn còn lượng lớn lợi nhuận chưa phân phối (tương đương khoảng 30% giá trị vốn hoá) nhưng giá cổ phiếu lại gần như đi ngang trong hơn một năm trở lại đây, dù thị trường chứng khoán tăng cực mạnh.
Thoát khỏi “vai phụ”
Nhìn nhận một cách khách quan, trường hợp của VEAM có những thành công nhất định nếu xét trên khía cạnh thu ngân sách nhà nước. Việc thành lập liên doanh với Honda đã giúp Nhà nước tránh khỏi nỗi lo chuyển giá và thu về nguồn lợi “khủng” hàng năm. Tuy nhiên, với việc VEAM chỉ đóng vai trò như một “vai phụ” trong ngành công nghiệp ô tô - xe máy, những mục tiêu khác khi liên doanh hợp tác với các “ông lớn” nước ngoài như chuyển giao công nghệ, phát triển công nghiệp phụ trợ… gần như không đạt được, ngay cả trong mảng máy nông nghiệp cũng tương đối nhạt nhoà. Bản thân VEAM vốn dĩ vận hành dựa trên cơ chế nhà nước cũng không thể tận dụng được lợi thế từ liên doanh để tự chủ vươn mình trong ngành công nghiệp ô tô - xe máy. Với những ràng buộc hiện nay, số phận của VEAM khó có thể xoay chuyển và có lẽ chỉ có thể tiếp tục đóng vai “gà đẻ trứng vàng” cho ngân sách nhà nước.
Sau bài học của VEAM, cùng với việc mở cửa cho các doanh nghiệp tư nhân, năm 2007, tức là đúng 10 năm sau khi liên doanh giữa Honda và VEAM thành lập, một doanh nghiệp tư nhân Việt Nam là Công ty Cổ phần Ô tô Trường Hải (Thaco) đã thành lập liên doanh với Tập đoàn KIA của Hàn Quốc. Theo đó, KIA chuyển giao công nghệ sản xuất lắp ráp cũng như quyền phân phối độc quyền xe Kia tại thị trường Việt Nam. Nhờ đó, Thaco không chỉ sản xuất và đưa ra thị trường các dòng xe Kia mà còn có đủ nguồn lực và công nghệ để sản xuất xe tải và xe bus mang thương hiệu Thaco. Đây là một bước tiến lớn, đặc biệt khi so với trường hợp của VEAM. Về sau, liên doanh giữa Tập đoàn Thành Công và hãng xe Hyundai cũng thành công không kém.
Nhà máy lắp ráp xe ô tô du lịch của Thaco
Những thành công trong sản xuất lắp ráp xe ô tô du lịch và sản xuất xe tải, xe bus là rất đáng ghi nhận, tuy nhiên, ngành ô tô - xe máy Việt Nam vẫn chưa được xem là thành công khi chưa thể tự chủ sản xuất ô tô du lịch, từ đó mới có thể phát triển công nghiệp phụ trợ nước nhà.
Nếu như vai trò của VEAM trong ngành công nghiệp ô tô - xe máy Việt Nam được ví như “vai phụ” thì vai trò của Thaco, Thành Công có thể được ví như “vai chính”. Ngành công nghiệp ô tô - xe máy Việt Nam cần tự chủ hơn nữa trong việc nghiên cứu và sản xuất ô tô du lịch và VinFast ra đời, đã mở một lối đi mới. Với vai trò “đạo diễn”, VinFast tự nghiên cứu và phát triển công nghệ, hướng đến làm chủ chuỗi cung ứng, từ đó tạo cơ hội rõ rệt hơn cho các doanh nghiệp nội địa tham gia sâu hơn nữa vào chuỗi giá trị ngành ô tô - xe máy Việt Nam. Đây là một hướng đi tất yếu cần được khuyến khích, hỗ trợ từ Nhà nước để không chỉ VinFast mà những "ông lớn" khác cũng mạnh dạn đầu tư cho công nghiệp ô tô - xe máy nước nhà.
Theo Bộ Công Thương, Luật Công nghiệp trọng điểm sẽ được thiết kế theo hướng tạo dựng thị trường nội địa cho các ngành công nghiệp trọng điểm thông qua các chính sách hiệu quả về ưu tiên bắt buộc mua sắm/sử dụng sản phẩm công nghiệp trọng điểm trong nước (thông qua cơ chế đặt hàng chỉ định thầu/đấu thầu hạn chế); quy định về tỷ lệ nội địa hóa bắt buộc/khuyến khích trong một số ngành/dự án quan trọng, có quy mô lớn.
Cùng với đó, thúc đẩy mở rộng thị trường quốc tế thông qua các chính sách về thuế, tài chính, tín dụng cho xuất khẩu; xúc tiến thương mại, giao thương, kết nối thị trường.
Bên cạnh đó, Luật được thiết kế nhằm nâng cao hiệu quả đầu tư của các dự án trong các ngành công nghiệp trọng điểm, tạo điều kiện để doanh nghiệp tích lũy nguồn vốn lớn phục vụ các dự án sản xuất quy mô lớn, quan trọng; thúc đẩy hoạt động nghiên cứu và phát triển (R&D) của doanh nghiệp thông qua các ưu đãi.
Ngoài ra, tạo điều kiện hạ chi phí sản xuất, từ đó hạ giá thành sản phẩm, nâng cao khả năng cạnh tranh của sản phẩm, đặc biệt là các sản phẩm xuất khẩu; tạo cơ chế để doanh nghiệp tiếp cận vốn một cách nhanh chóng và dễ dàng nhất.
(VNF) - Quỹ đất xanh tại các thành phố lớn đang dần thu hẹp, đặt ra thách thức với các cơ sở giáo dục trong việc xây dựng môi trường học tập lành mạnh. Tạp chí Đầu tư Tài chính - VietnamFinance đã có cuộc trò chuyện với bà Lê Nguyễn Trung Nguyên – Tổng giám đốc Hệ thống Giáo dục Victoria School về cách tiếp cận mô hình xanh, các cân nhắc về chi phí và vận hành, cũng như những khó khăn thực tế khi áp dụng tại môi trường đô thị Việt Nam.
(VNF) - Theo Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng, trí tuệ nhân tạo (AI) phải đi trong một “hành lang hẹp” giữa hỗn loạn và kiểm soát, giữa tự do và nỗi sợ hãi. Nhiệm vụ của chúng ta là định hướng bằng sự khôn ngoan và trách nhiệm. Một nhà nước mạnh phải bảo vệ những giá trị nhân văn, trong khi một xã hội cởi mở phải khuyến khích sáng tạo và đối thoại.
(VNF) - TS. Nguyễn Đình Cung, nguyên Viện trưởng Viện nghiên cứu và quản lý kinh tế trung ương
(CIEM) cho rằng, nếu không có đột phá mạnh mẽ về thể chế và nâng cao năng suất, chất lượng,
nền kinh tế Việt Nam sẽ khó thoát khỏi vòng luẩn quẩn tăng trưởng theo chiều rộng.
(VNF) - Bà Đào Thị Thu Thủy, Giám đốc chương trình MBA, Chánh văn phòng Tổ chức Khoa học và Chuyên gia Việt Nam toàn cầu (AVSE Global) khẳng định, khu vực kinh tế tư nhân đóng vai trò trung tâm trong hiện thực hóa mục tiêu tăng trưởng hai con số mà Việt Nam hướng tới trong những thập niên tới, nhờ vàosức mạnh của động lực nội sinh, tính linh hoạt cao, khả năng tạo việc làm lớn
và sức cạnh tranh ngày càng gia tăng.
(VNF) - TS. Nguyễn Bá Hùng, Chuyên gia kinh tế trưởng ADB tại Việt Nam, cho rằng Việt Nam cần thay đổi mô hình tăng trưởng, bởi mô hình dựa nhiều vào mở rộng nguồn lực đã bộc lộ hạn chế. Để duy trì tốc độ tăng trưởng cao và bền vững, nền kinh tế cần chuyển dịch sang hướng chú trọng hiệu quả và đổi mới sáng tạo.
(VNF) - Trong bối cảnh pháp luật còn chồng chéo, việc phân định rủi ro kinh doanh
thông thường và hành vi vi phạm hình sự không hề dễ dàng. Điều này đặt ra yêu
cầu cấp thiết phải hoàn thiện thể chế để bảo vệ doanh nghiệp, doanh nhân, đồng
thời giữ nghiêm kỷ cương pháp luật. Tạp chí Đầu tư Tài chính đã có cuộc trao
đổi với luật sư Nguyễn Thanh Hà, Chủ tịch SB Law, về vấn đề này.
(VNF) - Theo nữ tỷ phú Nguyễn Thị Phương Thảo, chuyện "giải cứu" HoSE cho thấy khu vực tư nhân hoàn toàn có đủ năng lực thúc đẩy các lĩnh vực công nghệ then chốt.
(VNF) - Theo ông Hồ Đức Thắng - Viện trưởng Viện Công nghệ số và Chuyển đổi số Quốc gia, việc đưa AI vào giảng dạy ngay từ bậc tiểu học là bước đi táo bạo, song để “đi nhanh mà chắc”, cần một lộ trình thận trọng, khả thi và đặt an toàn cũng như chất lượng giáo dục lên hàng đầu.
(VNF) - Bà Natalie Nguyễn – Chuyên gia hơn 20 năm kinh nghiệm trong ngành bán dẫn quốc tế cho rằng Việt Nam đang đứng trước một “cửa sổ cơ hội” hiếm hoi để chen chân vào bản đồ bán dẫn thế giới, nếu có chiến lược đúng và hành động kịp thời.
(VNF) - Ông Chu Thúc Đạt - Phó Cục trưởng Cục Đổi mới sáng tạo nhận định: "Đổi mới sáng tạo không thể chỉ dừng lại ở nghiên cứu hàn lâm mà phải được thương mại hóa, tạo ra giá trị thực tiễn. Chuyển giao công nghệ trở thành chiếc cầu nối giúp đưa ý tưởng và kết quả nghiên cứu ra thị trường, giải quyết các bài toán của quốc gia, ngành và địa phương, đồng thời mở ra dòng chảy giá trị mới cho doanh nghiệp".
(VNF) - Theo TS. Lương Minh Huân - Viện trưởng Viện Phát triển doanh nghiệp VCCI, để xây dựng nền công nghiệp tự chủ và hùng cường, doanh nghiệp Việt Nam cần chủ động nâng cao năng lực, đồng thời có sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước, hiệp hội và các tổ chức hỗ trợ trong việc mở rộng khả năng tham gia vào chuỗi cung ứng nội địa và toàn cầu.
(VNF) - AI và công nghệ được xem là “ánh sáng” của thời đại mới, mở ra cơ hội giúp Việt Nam bứt phá. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, song hành với khát vọng đi nhanh, đất nước phải bảo đảm an sinh xã hội, đầu tư cho con người và thu hẹp khoảng cách công nghệ, nếu không sẽ tạo ra những bất bình đẳng mới.
(VNF) - Theo Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) Nguyễn Mạnh Hùng, chiến lược phát triển AI của Việt Nam là “vừa nhanh, vừa an toàn, vừa nhân văn”. AI phải phục vụ con người, là trợ lý cho con người, không thay thế tư duy, giá trị và trách nhiệm của con người với tầm nhìn tầm nhìn AI sẽ trở thành “hạ tầng trí tuệ” của quốc gia.
(VNF) - Đại tướng Lương Tam Quang - Bộ trưởng Bộ Công an cảnh báo: Trí tuệ nhân tạo có thể bị lợi dụng vào các hoạt động xâm phạm an ninh quốc gia, gây bất ổn xã hội, hoặc dẫn tới các dạng chiến tranh phi truyền thống trong không gian mạng, thông tin và dư luận
(VNF) - Theo ông Nguyễn Văn Hậu - CEO NetVietTV, Chủ tịch VSBC, AI đang bùng nổ toàn cầu, nhưng tại Việt Nam, tỷ lệ người dùng AI đúng cách chưa tới 5%. Nguyên nhân không nằm ở “prompt chưa hay” mà ở chỗ chưa có tư duy hệ thống, thiếu chiến lược dữ liệu và dễ sa vào trào lưu FOMO.
(VNF) - Các chaebol Hàn Quốc sử dụng đòn bẩy tài chính rất cao trong thời kỳ phát triển công nghiệp và cao hơn đáng kể Vingroup của Việt Nam hiện nay - vốn cũng đang dồn lực phát triển mảng công nghiệp.
(VNF) - Theo chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, việc đánh giá khu vực kinh tế tư nhân hiện nay còn nhiều bất cập khi “gộp chung” doanh nghiệp lớn, nhỏ và hộ kinh doanh để tính toán, từ đó đưa ra kết luận năng suất và hiệu quả thấp.
(VNF) - GS.TS Lê Anh Tuấn – Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học Bách khoa Hà Nội nhấn mạnh, để phát triển công nghệ chiến lược và thương mại hóa kết quả nghiên cứu, Việt Nam cần một mô hình hợp tác chặt chẽ giữa nhà nước, viện – trường và doanh nghiệp, trong đó đào tạo nhân lực chất lượng cao là nền tảng then chốt, tạo ra đội ngũ đủ năng lực triển khai chính sách, vận hành công nghệ, và đưa sản phẩm nghiên cứu ra thị trường.
(VNF) - Theo các chuyên gia, Việt Nam cần xây dựng một “sandbox” đủ lớn và thể chế tài chính chuẩn quốc tế để thu hút nhà đầu tư chiến lược, củng cố năng lực pháp lý và thúc đẩy hội nhập tài chính toàn cầu.
(VNF) - 80 năm qua, nông nghiệp Việt Nam đã chứng minh chân lý “phi nông bất ổn” khi vừa là trụ đỡ kinh tế, vừa tạo nên những bước ngoặt đưa kinh tế Việt Nam vươn ra thế giới.
(VNF) - Việt Nam đang chứng kiến sự bùng nổ đầu tư vào lĩnh vực giáo dục. Với quy mô hơn 25 triệu học sinh, sinh viên trên toàn quốc trong năm học 2024 - 2025 và tỷ lệ trường mầm non ngoài công lập vượt trội hơn công lập. Lĩnh vực này không chỉ thu hút dòng vốn trong nước mà còn luồng vốn quốc tế lớn, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục quốc dân.
(VNF) - PGS.TS Nguyễn Hồng Sơn - Phó Trưởng Ban Chính sách, chiến lược Trung ương cho rằng: "Đây có thể coi là thời điểm không thể chậm trễ hơn phải khắc phục những thiếu hụt kể trên, khơi dậy sức mạnh của khu vực kinh tế tư nhân, góp phần thực hiện thành công mục tiêu chiến lược phát triển đất nước đến năm 2030 và 2045 đã được đề ra"
(VNF) - Để kinh tế tư nhân thực sự phát triển mạnh mẽ trong thời gian tới, PGS.TS Trần Đình Thiên cho rằng: Việt Nam cần một “cuộc đổi mới lần hai”. Theo đó, chỉ với một thể chế minh bạch, môi trường bình đẳng và cơ chế khuyến khích đổi mới sáng tạo, khu vực tư nhân mới có thể phát huy đầy đủ vai trò “động lực quan trọng nhất” của nền kinh tế.
(VNF) - Quỹ đất xanh tại các thành phố lớn đang dần thu hẹp, đặt ra thách thức với các cơ sở giáo dục trong việc xây dựng môi trường học tập lành mạnh. Tạp chí Đầu tư Tài chính - VietnamFinance đã có cuộc trò chuyện với bà Lê Nguyễn Trung Nguyên – Tổng giám đốc Hệ thống Giáo dục Victoria School về cách tiếp cận mô hình xanh, các cân nhắc về chi phí và vận hành, cũng như những khó khăn thực tế khi áp dụng tại môi trường đô thị Việt Nam.
(VNF) - Mới đây, Hà Nội đã thông qua nghị quyết phê duyệt chủ trương đầu tư Dự án cải tạo, chỉnh trang và tái thiết công viên tuyến hai bên sông Tô Lịch.
