Chuyên gia: Công ty Rạng Đông phải bồi thường thiệt hại cho người dân

Theo phân tích của ông Nguyễn Minh Đức, Công ty Rạng Đông phải chịu toàn bộ chi phí của việc khắc phục ô nhiễm, bởi Luật Bảo vệ môi trường yêu cầu đơn vị gây sự cố môi trường phải “khắc phục ô nhiễm và phục hồi môi trường theo yêu cầu của cơ quan quản lý nhà nước”.

Trường hợp Công ty Rạng Đông không đủ khả năng khắc phục ô nhiễm và phục hồi môi trường thì nhà nước sẽ tạm ứng kinh phí. Công ty Rạng Đông phải trả dần sau đó.

Đây cũng là cách xử lý phổ biến trên thế giới, chẳng hạn như năm 2010, BP gây sự cố tràn dầu, chính phủ Mỹ đã phải huy động lực lượng để làm sạch dầu tràn. Sau đó, chính quyền Mỹ đã tổng hợp chi phí và gửi hoá đơn sang BP yêu cầu trả toàn bộ chi phí làm sạch dầu tràn.

Về trách nhiệm dân sự, ông Nguyễn Minh Đức cho hay trách nhiệm này tuân theo nguyên tắc của bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng. Người dân trong khu vực bị ảnh hưởng bởi vụ cháy nhà máy Rạng Đông có thể yêu cầu bồi thường thiệt hại về sức khoẻ, tài sản.

Tuy nhiên nếu muốn được bồi thường, người dân sẽ phải thống kê thiệt hại như tiền viện phí, thời gian đóng cửa hàng, thậm chí cả việc giảm giá trị tài sản…

Thiệt hại phải xuất phát từ sự cố đám cháy, không được tát nước theo mưa, như kiểu: tính cả tiền hàn răng, hoặc đóng cửa hàng vì lý do đi nghỉ mát. Người dân đưa ra mức thiệt hại của mình, Công ty Rạng Đông có quyền đưa ra mức khác, nếu không thống nhất được thì ra toà.

“Điều thú vị của trách nhiệm dân sự là Điều 602 của Bộ luật Dân sự quy định: Chủ thể làm ô nhiễm môi trường mà gây thiệt hại thì phải bồi thường, kể cả khi chủ thể đó không có lỗi. Tức là, kể cả khi Rạng Đông có chứng minh được là họ không cố ý, không vô ý để xảy ra cháy thì họ vẫn phải bồi thường”, ông Đức nhấn mạnh.

Tuy vậy, ông Đức cũng chỉ ra một “lỗ hổng chết người” trong thủ tục đòi bồi thường dân sự. Đó là hiện nay pháp luật Việt Nam không có quy định rõ ràng về khởi kiện tập thể. Do đó, nếu muốn khởi kiện Công ty Rạng Đông để đòi quyền lợi, từng người dân phải làm đơn kiện riêng.

Nếu có nhiều đơn kiện tương tự nhau, toà án có thể nhập nhiều vụ kiện vào chung một vụ và xử một thể, nhưng điều này “hoàn toàn phụ thuộc vào ý thích của toà”.

Ngoài bồi thường cho nhà nước và người dân, ông Nguyễn Minh Đức cũng chỉ ra điểm thú vị là Công ty Rạng Đông phải bồi thường cho môi trường tự nhiên.

Người yêu cầu bồi thường là UBND cấp xã, cấp huyện, cấp tỉnh hoặc Bộ Tài nguyên và Môi trường, tuỳ theo phạm vi thiệt hại là trong một xã, trong nhiều xã cùng huyện, trong nhiều huyện cùng tỉnh, trong nhiều tỉnh thành.

“Vụ này khả năng trách nhiệm thuộc về UBND phường Hạ Đình hoặc UBND quận Thanh Xuân, hoặc cũng có thể là UBND TP Hà Nội”, ông Đức nói.

Ông Đức cho hay Nghị định 03/2015 hướng dẫn khá chi tiết về cách tính thiệt hại. Đương nhiên Rạng Đông cũng vẫn có quyền đề xuất mức bồi thường khác với mức mà các UBND trên đưa ra. Nếu hai bên không thống nhất được thì ra toà. Tiền thu được sẽ nộp về ngân sách.

Đề cập tới khả năng trách nhiệm hình sự của Công ty Rạng Đông, ông Nguyễn Minh Đức cho hay ở thời điểm hiện tại vẫn chưa rõ nguyên nhân thực sự của vụ cháy nên chưa thể nói có yếu tố hình sự hay không.

Nếu giả sử Rạng Đông đã làm sai quy định nào đó về phòng ngừa, ứng phó và khắc phục sự cố môi trường thì cũng có thể sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 237 Bộ luật Hình sự.

Điều luật này không chỉ xử lý đối với người gây ra sự cố, mà còn xử cả người vi phạm quy định về ứng phó và khắc phục sự cố. Do đó nếu chứng minh được rằng lãnh đạo UBND vi phạm quy định nào đó về ứng phó và khắc phục sự cố môi trường thì lãnh đạo đó cũng có thể bị xử lý hình sự.

“Đương nhiên, ngoài yếu tố đã vi phạm quy định thì còn rất nhiều yếu tố khác phải chứng minh như thiệt hại sức khoẻ người khác là bao nhiêu, thiệt hại tài sản là bao nhiêu…”, ông Đức cho hay.