Tiền ảo là một chủ đề nóng trong thế giới tài chính những năm gần đây. Nó là một loại tài sản kỹ thuật số sử dụng mật mã để tăng cường bảo mật các giao dịch. Tiền ảo hoạt động độc lập với các ngân hàng trung ương. Đặc điểm độc đáo này của tiền ảo đã đặt ra một số câu hỏi về tính hợp pháp của nó với tư cách là một công cụ tài chính và cách các cơ quan quản lý trên toàn thế giới đối phó với nó.
Tiền ảo được xác định là một loại tiền tệ hoặc phương tiện thanh toán kỹ thuật số. Nó được tạo ra và quản lý bởi mạng lưới máy tính phân tán, không có tổ chức hoặc chính phủ nào điều khiển nó. Bitcoin là một loại tiền ảo phổ biến nhất và nổi tiếng nhất. Một số tiền ảo khác cũng được sử dụng rộng rãi, bao gồm Ethereum, Ripple, Litecoin và Bitcoin Cash.
Tiền ảo có thể được sử dụng để mua và bán hàng hóa và dịch vụ, chuyển tiền và đầu tư. Nó cũng có thể được giao dịch trên các sàn giao dịch tiền ảo. Các giao dịch được thực hiện bằng cách sử dụng mã hóa để bảo vệ tính bảo mật và đảm bảo tính toàn vẹn của giao dịch.
Công nghệ Blockchain là công nghệ đằng sau tiền ảo. Nó là một hệ thống phân tán, trong đó các giao dịch được xác nhận và ghi nhận trên các khối (block) liên kết với nhau. Mỗi khối chứa thông tin về các giao dịch cũng như mã hóa để đảm bảo tính toàn vẹn của dữ liệu. Mỗi khối mới được thêm vào chuỗi Blockchain chỉ khi các nút trong mạng đã xác nhận rằng giao dịch đó là hợp lệ.
Công nghệ Blockchain là một công nghệ tiên tiến và đang được áp dụng rộng rãi trong các lĩnh vực khác nhau, bao gồm cả các lĩnh vực như bảo hiểm, ngân hàng, chứng khoán và quản lý chuỗi cung ứng.
Tiền ảo là một công cụ tài chính mới đã đạt được sức hút đáng kể trong những năm gần đây. Bitcoin, loại tiền ảo đầu tiên và phổ biến nhất, được tạo ra vào năm 2009 và kể từ đó, một số loại tiền ảo khác đã xuất hiện, chẳng hạn như Ethereum, Litecoin và Ripple. Một trong những lợi thế chính của tiền ảo là nó hoạt động trên một hệ thống phi tập trung, có nghĩa là nó không bị kiểm soát bởi bất kỳ cơ quan trung ương hoặc chính phủ nào. Sự phân cấp này đảm bảo rằng không có điểm thất bại duy nhất, làm cho nó an toàn hơn các hệ thống tài chính truyền thống.
Hơn nữa, các giao dịch tiền ảo gần như diễn ra ngay lập tức và có phí giao dịch thấp hơn so với các hệ thống ngân hàng truyền thống. Tính năng này làm cho tiền ảo trở thành một giải pháp thay thế hấp dẫn cho các công cụ tài chính truyền thống, đặc biệt đối với những người muốn tránh phí giao dịch cao và thời gian xử lý lâu khi sử dụng dịch vụ ngân hàng truyền thống.
Một lợi thế đáng kể khác của tiền ảo là bất kỳ ai có kết nối internet đều có thể truy cập dễ dàng. Không giống như các hệ thống ngân hàng truyền thống đòi hỏi nhiều tài liệu để xác minh giao dịch, tiền ảo sẵn có cho bất kỳ ai có internet. Khả năng truy cập này đã làm cho tiền ảo trở thành lựa chọn phổ biến cho những người sống ở các quốc gia có tiền tệ không ổn định và quyền truy cập hạn chế vào các hệ thống ngân hàng truyền thống.
Tuy nhiên, khi nhìn ở một khía cạnh khác thì hầu hết những người sở hữu tiền ảo lại chưa xem nó là một công cụ thanh toán mà một số xem đó là một kênh đầu tư hoặc một kênh đầu cơ. Giá trị của tiền ảo có thể biến động dữ dội, khiến việc dự đoán trở nên khó khăn, dẫn đến lãi hoặc lỗ lớn. Nhiều người đầu tư vào tiền ảo với hy vọng kiếm được lợi nhuận nhanh chóng, thay vì sử dụng nó như một phương tiện trao đổi hoặc vì lợi ích công nghệ của nó.
Lấy ví dụ về Bitcoin, loại tiền ảo đầu tiên và phổ biến nhất, đã có biên độ biến động cực kỳ cao trong những năm gần đây. Chẳng hạn vào năm 2015, giá Bitcoin chỉ xấp xỉ 200 USD mỗi Bitcoin và giá này ổn định trong gần như suốt cả năm, đến khoảng cuối năm thì giá lên đến 410 USD mỗi Bitcoin và đạt đỉnh điểm vào khoảng 20.000 USD mỗi Bitcoin trong năm 2017. Sau giai đoạn đó, giá Bitcoin biến động dữ dội và vào năm 2021, giá Bitcoin đạt mức cao nhất mọi thời đại, vượt qua 60.000 USD vào tháng 4. Tuy nhiên, ngay sau đó, đồng tiền này cũng trải qua những biến động giá đáng kể trong suốt cả năm, với giá trị giảm hơn 50% vào tháng 5 và tháng 6. Giá Bitcoin hiện nay xấp xỉ 21.000 USD mỗi đồng Bitcoin.
Giá của Bitcoin đã bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố, bao gồm cả việc chấp nhận bởi các nhà đầu tư tổ chức, hành động pháp lý và tâm lý thị trường. Một trong những động lực chính của việc tăng giá vào năm 2021 là việc các công ty lớn và các nhà đầu tư tổ chức chấp nhận Bitcoin. Trong đó, Tesla đã thông báo vào tháng 2/2021 rằng họ đã mua số Bitcoin trị giá 1,5 tỷ USD và sẽ bắt đầu chấp nhận số tiền này dưới dạng thanh toán cho các sản phẩm của mình. Động thái này của Tesla được coi là sự chứng thực chính cho việc Bitcoin là của một công ty chính thống và giúp cho đồng tiền này tăng giá.
Ở chiều ngược lại, các hành động pháp lý cũng đã đóng một vai trò đáng kể trong việc ảnh hưởng đến giá cả của Bitcoin. Vào tháng 5/2021, Chính phủ Trung Quốc đã tuyên bố đàn áp hoạt động khai thác và giao dịch Bitcoin, dẫn đến giá Bitcoin tụt dốc đáng kể. Ngoài ra, các hành động pháp lý của các quốc gia khác cũng đã tạo ra sự không chắc chắn trên thị trường và góp phần vào biến động giá cả của Bitcoin.
Do vậy, một số nhà phê bình cho rằng tiền ảo là một bong bóng và cuối cùng sẽ vỡ, dẫn đến tổn thất tài chính đáng kể cho những người đầu tư vào nó. Bên cạnh đó, tiền ảo không được hỗ trợ bởi bất kỳ tài sản hữu hình hoặc bảo lãnh của Chính phủ, không được quản lý bằng luật pháp, do vậy khiến chúng có tính đầu cơ cao dễ bị lừa đảo, rửa tiền và là đối tượng của các hoạt động tội phạm khác.
Việc thiếu quy định điều chỉnh trong thị trường tiền ảo là nguyên nhân gây lo ngại cho các cơ quan quản lý trên toàn thế giới. Các cơ quan quản lý đã phải vật lộn để theo kịp thị trường tiền ảo có nhịp độ biến động nhanh và không ngừng phát triển, điều này đã gây khó khăn cho việc tạo ra các quy định toàn diện có hiệu quả trong việc giảm thiểu rủi ro liên quan đến tiền ảo.
Tại Hoa Kỳ, quy định về tiền ảo đang cho thấy sự “chia rẽ” giữa một số cơ quan quản lý, bao gồm Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch (SEC), Ủy ban Giao dịch Hàng hóa Tương lai (CFTC) và Mạng lưới Thực thi pháp luật về tội phạm tài chính (FinCEN). SEC đã tập trung làm rõ liệu tiền ảo có phải là chứng khoán hay không, trong khi đó CFTC phân loại tiền ảo là hàng hóa.
Vào năm 2019, SEC đã đệ đơn kiện Telegram, một ứng dụng nhắn tin phổ biến, vì đã tiến hành một đợt chào bán tiền ảo lần đầu (ICO) chưa đăng ký nhưng đã huy động được 1,7 tỷ USD. SEC lập luận rằng thương vụ ICO của Telegram đã vi phạm luật chứng khoán liên bang.
Ở châu Âu, Liên minh châu Âu đã thực hiện một cách tiếp cận thận trọng hơn đối với tiền ảo. Ngân hàng Trung ương Châu Âu (ECB) đã cảnh báo về những rủi ro liên quan đến tiền ảo và kêu gọi các quy định chặt chẽ hơn. Cơ quan Chứng khoán và Thị trường Châu Âu (ESMA) cũng đã cảnh báo về những rủi ro liên quan đến tiền ảo, đồng thời kêu gọi sự minh bạch và công khai hơn.
Ở châu Á, Nhật Bản đã đi đầu trong các quy định về tiền ảo. Vào năm 2017, Nhật đã trở thành quốc gia đầu tiên quản lý tiền ảo và kể từ đó, họ đã thiết lập một khung pháp lý toàn diện giúp mang lại sự rõ ràng và chắc chắn cho các nhà đầu tư.
Mặt khác, Trung Quốc đã thực hiện một cách tiếp cận thận trọng hơn đối với tiền ảo. Vào năm 2017, Trung Quốc đã cấm các đợt chào bán tiền ảo lần đầu (ICO). Năm 2021, Trung Quốc cũng đã tấn công các sàn giao dịch và đào tiền ảo.
Ở bên kia địa cầu, El Salvador là quốc gia đầu tiên trên thế giới công nhận tiền ảo và hiện đang đối mặt với nguy cơ vỡ nợ và nhiều vấn đề khác. Ngày 7/9/2021, El Salvador ban hành Luật Bitcoin, trở thành quốc gia đầu tiên trên thế giới áp dụng tiền ảo làm tiền tệ quốc gia, mặc cho nhiều chuyên gia cảnh báo. Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) khuyến cáo quốc gia Trung Mỹ nên loại bỏ Bitcoin nếu muốn cứu nền kinh tế. Quốc gia này đang nợ 23 tỷ USD và phải trả 800 triệu USD cho IMF vào năm 2023. Nếu không thể thanh toán, họ có nguy cơ trở thành quốc gia đầu tiên vỡ nợ vì Bitcoin.
Tại Việt Nam, Ngân hàng Nhà nước từng nhiều lần khẳng định, Bitcoin và các loại tiền ảo khác hoàn toàn không phải là tiền tệ, không được thực hiện chức năng của đồng tiền pháp lệnh ở Việt Nam. Ngày 21/07/2017, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam đã gửi Công văn số 5747/NHNN-PC tới Văn phòng Chính phủ trả lời về vấn đề tiền ảo: “Tiền ảo nói chung và Bitcoin, Litecoin nói riêng không phải là tiền tệ và không phải là phương tiện thanh toán hợp pháp theo quy định của pháp luật Việt Nam. Việc phát hành, cung ứng và sử dụng tiền ảo nói chung và Bitcoin, Litecoin nói riêng (phương tiện thanh toán không hợp pháp) làm tiền tệ hoặc phương tiện thanh toán là hành vi bị cấm. Chế tài xử lý hành vi này đã được quy định tại Nghị định 96/2014/NĐ-CP của Chính phủ về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực tiền tệ và ngân hàng và Bộ luật Hình sự 2015 (đã sửa đổi, bổ sung). Ngoài ra, về việc đầu tư vào tiền ảo, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam đã cảnh báo nhiều lần rằng việc đầu tư này tiềm ẩn rủi ro rất lớn cho nhà đầu tư”.
Tuy vậy, Việt Nam cũng không mong muốn đứng ngoài cuộc chơi. Ngày 15/6/2021, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định 942 về chiến lược phát triển chính phủ điện tử hướng tới chính phủ số giai đoạn 2021-2025, trong đó cũng nêu rõ “nghiên cứu, xây dựng và thí điểm tiền ảo dựa trên công nghệ chuỗi khối (Blockchain)” là một trong các nhiệm vụ để phát triển, làm chủ các công nghệ lõi.
Tiền ảo là một chủ đề phức tạp và gây tranh cãi. Trong khi một số người xem nó như một công nghệ mang tính cách mạng có thể biến đổi thế giới tài chính, thì những người khác coi nó như một khoản đầu tư hoặc một trò chơi đầu cơ tài chính. Nhiều chính phủ trên thế giới đã bắt đầu điều chỉnh tiền ảo theo nhiều cách khác nhau. Các quy định không ngừng được sửa đổi và phát triển nên vẫn còn phải xem tiền ảo sẽ được quy định như thế nào trong tương lai. Cuối cùng, tiền ảo là một công nghệ hay một trò chơi tài chính phụ thuộc vào quan điểm của từng cá nhân, quan trọng nhất là cách nó được sử dụng và quản lý sẽ định hình tác động của nó đối với thế giới tài chính.
