Làm báo thời TikTok

“TikTok là Google của tôi”

Tháng 3/2024, khi Đảng Dân chủ của Mỹ muốn bỏ phiếu cấm TikTok, nhiều người trẻ tại Mỹ đã lên tiếng phản đối: “Những chính trị gia của Đảng này sẽ mất hết cử tri dưới 35 tuổi theo đúng nghĩa đen”. “TikTok là Google của tôi và nếu Đảng Dân chủ bỏ phiếu chống lại TikTok, tôi sẽ bỏ phiếu chống lại Đảng Dân chủ”, một tuyên bố nhận được hàng nghìn lượt chia sẻ.

Theo Trung tâm báo chí Quốc tế (IJNet), giới trẻ đang có dấu hiệu mệt mỏi với các cách tiếp cận tin tức truyền thống. Phải thừa nhận rằng ngày nay chẳng còn mấy người trẻ ngồi đọc báo in truyền thống hay xem thời sự lúc 7 giờ tối. Họ ngán ngẩm với việc tiếp cận tin tức giống như cách các thế hệ trước vẫn làm. Thay vào đó, họ dành thời gian để cập nhật tin tức bằng cách lướt Twitter, Facebook, Instagram hoặc TikTok.

Một phó chủ tịch cấp cao của Google từng tiết lộ “gần 40% thanh niên đang sử dụng TikTok và Instagram như một công cụ tìm kiếm tin tức thay vì những công cụ truyền thống”.

Khảo sát của Pew Research Center vào năm 2023 chỉ ra tỷ lệ người trưởng thành tại Mỹ thường xuyên nhận tin tức từ TikTok đã tăng gấp 4 lần chỉ trong vòng ba năm, từ 3% năm 2020 lên 14% vào năm 2023. Những người dùng TikTok đã sớm không còn là những đứa trẻ vô tư lướt hết video nhảy nhót này đến video nhảy nhót khác. Khoảng 1/3 người Mỹ trong độ tuổi từ 18 - 29 thường xuyên xem tin tức trên TikTok.

Vì lẽ đó, ngày càng có nhiều nhà báo, hãng tin tức tìm đến TikTok, mạng xã hội của những video ngắn, để tiếp cận với khán giả trẻ. Nhà báo Dave Jorgenson, chủ kênh TikTok của báo Washington Post, khẳng định: “TikTok chính là báo chí theo mọi nghĩa. Gần như cứ lướt vài video trên TikTok thì lại có một video liên quan đến tin tức và cung cấp tin tức cho người dùng. Đây cũng chính là vai trò của báo chí, cung cấp tin tức theo mọi cách có thể và có trách nhiệm”.

Người cầm trịch kênh TikTok của Washington Post cho biết có nhiều người không hề biết đến Washington Post là gì. “Nhưng nhờ TikTok, chúng tôi có thể giới thiệu về mình – một tờ báo 143 tuổi – một cách khiêm nhường và dí dỏm để thế hệ gen Z biết đến sự tồn tại của chúng tôi”, nhà báo Dave Jorgenson nói.

Sky News, hãng tin có trụ sở tại London, Anh, đã thu hút hàng triệu lượt xem khi phát trực tiếp các cuộc họp báo của Chính phủ trên kênh TikTok của mình trong những ngày đầu đại dịch Covid-19.

Hãng tin này coi TikTok là một kênh truyền hình, nơi họ có thể đưa những tin tức đáng tin cậy tới độc giả. “Chúng tôi làm báo và chúng tôi đưa các tin tức lên nhiều nền tảng khác nhau. Đối với Sky News, TikTok giống như một kênh truyền hình vậy”, ông Alan Strange, Trưởng bộ phận nội dung của hãng tin này cho biết.

Tính đến nay, kênh TikTok của Washington Post đã có tới 1,7 triệu người theo dõi trong khi Sky News có 5,9 triệu người theo dõi. Những “người đến sớm” như ABC News, Daily Mail, CBS News… cũng đều có số lượng người theo dõi lên tới vài triệu trên kênh TikTok của họ. Ngay cả BBC News, kênh tin tức từng mỉa mai rằng TikTok chỉ là nơi dành cho những tin tức “nhẹ nhàng”, cũng đã tham gia ứng dụng này vào tháng 3/2022 và hiện có 3,4 triệu người theo dõi.

Làm báo trên TikTok

Sky News thường xuyên đăng tải những video là cảnh quay từ các chương trình phát sóng tin tức. Các đoạn video này được chỉnh sửa và tối ưu hóa cho nền tảng TikTok. Trong khi đó, Vice World News lại thiết kế những video dành riêng cho TikTok mà không đăng lại hay cắt ghép từ những video đã phát hành trên TV hay Youtube.

Ấn phẩm lớn nhất của Áo, Kleine Zeitung, lại có hướng tiếp cận khác. Tờ báo này thành lập một nhóm chịu trách nhiệm sáng tạo nội dung trên TikTok với nhiệm vụ xem xét dữ liệu từ trang web tin tức của chính tờ báo này và tường thuật lại theo một cách khác, phù hợp với nền tảng TikTok hơn.

Le Monde, tờ nhật báo hàng đầu nước Pháp, bắt đầu “chơi” TikTok vào năm 2020 với những video giải thích tin tức. Dần dà, đội ngũ của Le Monde đa dạng hóa các nội dung và format bản tin trên TikTok hơn cũng như thử nghiệm phát sóng trực tiếp và nhận được không ít sự ủng hộ từ khán giả.

Không riêng các hãng tin, tờ báo lớn, các nhà báo cũng tự xây dựng kênh của riêng mình trên TikTok. Nhà báo Max Foster của CNN ban đầu lên TikTok chỉ để xem con cái đang làm gì trên đó. Thế nhưng ông đã sớm nhìn thấy cơ hội cho các nhà báo trên nền tảng vốn dĩ chỉ dành cho các hoạt động giải trí này.

Max Foster đăng video đầu tiên lên TikTok vào cuối năm 2019 và chỉ hơn 6 tháng sau, ông đã có tới hơn 300.000 người theo dõi và 10 triệu lượt xem. Ông từng gây sốt với video giải thích về việc liệu Tổng thống Mỹ Joe Biden có phải cúi chào Nữ hoàng Anh ở Hội nghị G7 tổ chức tại London hay không. Thay vì một bài viết dài vài nghìn từ như thường lệ, Foster đã nhận tới hơn 16.100 lượt “thả tim” chỉ sau chưa đầy 24 tiếng đăng tải với đoạn video dài vỏn vẹn 28 giây.

Trái lại, nhà báo Marcus DiPaola lại chọn truyền tải tin tức thời sự đến khán giả gen Z qua các video tường thuật trực tiếp trên kênh TikTok của mình. Ông từng nhận về hơn 1 triệu view cho video quay lại cảnh bạo loạn ngày 6/1/2021 tại Điện Capitol.

Cái mới và cái cũ song hành

Ông Robert Hernandez, Phó giáo sư Trường truyền thông và báo chí (Đại học Nam California), nhận định: “Báo chí TikTok mang lại nhiều thứ hơn là chỉ chia sẻ thông tin một chiều như cách các tờ báo làm. Người làm báo có thể học thêm nhiều điều, có thêm một góc nhìn khác thông qua trao đổi trực tiếp ở phần bình luận”.

Thế nhưng, cũng theo ông Robert Hernandez, TikTok hoặc bất kỳ nền tảng mạng xã hội nào cũng không thể thay thế phỏng vấn trực tiếp hoặc qua điện thoại. “Nó không thể thay thế báo chí được xuất bản ở các định dạng khác. Chẳng hạn như ấn phẩm in có thể chứa những thông tin chuyên sâu hơn các nền tảng mạng xã hội”, ông nói.

Ông cũng đưa ra cảnh báo rằng các nhà báo TikTok cần dùng ngôn ngữ dành riêng cho nền tảng mạng xã hội này. “Nếu không xem xét kỹ lưỡng và có định hướng phát triển phù hợp, những nhà báo hay cơ quan truyền thông vội vàng tham gia TikTok sẽ rất dễ rơi vào cảnh ông bố muốn chơi với con nhưng bị ngó lơ vì không hiểu chúng”, vị giáo sư cảnh báo.

Rõ ràng, các nền tảng kỹ thuật số hay các mạng xã hội như TikTok, đều không thể thay thế hoàn toàn cho báo chí ở các định dạng khác. Trái lại, các tờ báo cũng không nên quá rạch ròi, “tẩy chay” các kênh mạng xã hội. Thay vì đặt câu hỏi “ai sẽ là người sống sót cuối cùng”, ngành báo chí cần phải suy nghĩ làm sao cho báo chí truyền thống và báo chí TikTok cùng tồn tại để cung cấp thông tin cho độc giả theo những góc nhìn khác nhau.