ODA lãi suất 'có vẻ' thấp nhưng đội chi phí cao: 'Vốn giá rẻ lại thành giá đắt'

Nói về các dự án ODA bên lề hàng lang Quốc hội, đại biểu Hoàng Văn Cường (Hà Nội) cho rằng, nhược điểm trong các dự án ODA, đặc biệt là ODA song phương, là tình trạng đội vốn. Nguyên nhân là do quá trình khảo sát ban đầu không kỹ, từ đó quá trình thi công phải điều chỉnh, khiến không chỉ vốn tăng lên mà thời gian thực hiện dự án kéo dài ra.

"Như vậy, hiệu quả dự án bị ảnh hưởng không chỉ vì lượng vốn đội lên mà còn bởi dự án không được đưa vào sử dụng theo đúng hoạch định", ông Cường nói.

Một nguyên nhân cơ bản nữa được vị đại biểu chỉ ra là do trong quá trình xây dựng dự án, thường ta phụ thuộc quá nhiều vào đối tác cung cấp vốn. Với nhà cung cấp vốn, ta thường để yếu tố bất lợi về phía chúng ta khi làm hợp đồng.

Ví dụ khi nhận vốn ODA song phương thì đi kèm thường là điều kiện nhà thầu của các nước trong giới hạn của đơn vị cấp vốn. Thiết bị kỹ thuật nguyên vật liệu thường cũng của các nước đó bán cho mình. Thậm chí, ta phải sử dụng tới đội ngũ nguyên gia của nước đó với giá cao.

"Đôi khi những dự án ODA ta vay với lãi suất có vẻ thấp nhưng tổng chi phí lại thành cao. Như người ta nói, vốn giá rẻ lại thành giá đắt", ông nhấn mạnh.

Để thay đổi sự lệ thuộc đó, đại biểu Quốc hội Hoàng Văn Cường cho rằng, việc Việt Nam phải huy động vốn ODA là cần thiết vì đang cần đầu tư nhiều, thiếu vốn. Tuy nhiên, cần phải thay đổi phương thức.

Trước hết, phải tăng vai trò, trách nhiệm của đơn vị nhận vốn ODA. Không phải nhận vốn rồi sau này hiệu quả không quan tâm. Đồng thời, phải tăng yếu tố tự vay tự trả, không thể nhận vốn rồi trách nhiệm trả lại của Nhà nước. Khi tăng phần tự vay tự trả thì đơn vị nhận vốn sẽ có trách nhiệm hơn để thiết kế dự án, thảo thuận điều khoản để làm sao ít bất lợi nhất cho người sử dụng vốn.

Thứ hai, với dự án dùng vốn ODA thuộc diện 100% Nhà nước tự vay tự trả thì ta phải tăng cường vai trò của cơ quan trong nước trong việc thiết kế dự án để tránh sai lệch trong triển khai. Ngoài ra, quá trình thỏa thuận phải tránh lệ thuộc vào những điều khoản bất lợi như thời gian vừa qua.

Đại biểu hiện đang là Hiệu phó Đại học Kinh tế Quốc dân cho rằng, tình trạng các dự án đầu tư công "đội" vốn diễn ra nhiều năm nay mà nguyên nhân chính là do cơ quan tư vấn lập thiết kế không đủ tốt, và không bị quy trách nhiệm.

"Nếu quy trách nhiệm rõ cho các đơn vị tư vấn, lập dự án, lập dự án mà phát sinh các vấn đề khi triển khai thì trách nhiệm cơ quan tư vấn lập dự án phải xử lý nhưng thực tế ta chưa bao giờ xử lý các cơ quan này. Do vậy, người ta cứ lập dự án xong họ hưởng thù lao, quá trình triển khai có trách nhiệm ra sao thì chưa nhiều", ông Cường cho biết.

Yếu tố thứ 2 là khi tiến hành các hợp đồng thầu, phải cho nhà thầu tham gia quá trình khảo sát các phương án triển khai. Khi đã có đơn vị nhận thầu thì sự thay đổi, sự phát sinh phải hạn chế tối thiểu. Nếu thiết kế đúng, khảo sát đúng, phê duyệt dự án đúng nhưng quá trình thi công làm phát sinh thì đơn vị thi công phải tự chịu trách nhiệm.

"Ta không truy cứu trách nhiệm, nên các cơ quan tư vấn, phê duyệt làm cho xong, làm sao được nhận vốn, khi phê duyệt rồi điều chỉnh. Thậm chí người ta biết trước sẽ phải điều chỉnh nhưng vẫn đưa ra mức vốn ban đầu thấp để được phê duyệt nhanh. Vì vốn cao dự án có thể sang nhóm khác, cấp phê duyệt khác nên chậm. Vì thế, người ta cố tình làm để có dự án", ông đánh giá.