'Tổng cầu suy giảm khiến tăng trưởng khó khăn nhất trong 10 năm qua'

Phục hồi động lực từ tổng cầu nhanh chóng

GS TS. Tô Trung Thành - Trường Đại học Kinh tế Quốc dân cho biết, năm 2023 sự suy giảm tổng cầu khiến tăng trưởng của Việt Nam khó khăn nhất trong 10 năm vừa qua, trừ hai năm chịu tác động của dịch COVID-19.

Theo ông Thành, tổng cầu suy giảm do cả ba thành phần là đầu tư, xuất khẩu và tiêu dùng đều suy yếu. 

Cụ thể, vốn đầu tư thực hiện toàn xã hội trong năm 2023 theo giá hiện hành chỉ tăng 6,2% so với năm trước (năm 2022 tăng 11,2%). Trong vốn đầu tư của khu vực Nhà nước, vốn thực hiện từ nguồn ngân sách nhà nước năm 2023 chỉ đạt 85,3% kế hoạch năm và tăng 21,2% so với năm trước. Vốn thực hiện từ khu vực ngoài nhà nước chỉ tăng 2,7%, thấp hơn nhiều so với mức tăng 8,9% trong năm 2022. Tương tự, vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) thực hiện tại Việt Nam năm 2023 chỉ tăng 5,4% (năm 2022 tăng 13,9%).

Trong khi đó, động lực chi tiêu cũng có xu hướng suy giảm. Tính chung năm 2023, tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng chỉ tăng 9,6% so với mức tăng 20% của năm 2022; thu nhập của người dân giảm sút dẫn đến cầu tiêu dùng hàng hóa giảm.

Số liệu của năm 2023 cho thấy, tiêu dùng cuối cùng chỉ tăng 3,52% so với năm trước (năm 2022 tăng 7,09%). Về dịch vụ du lịch, mặc dù đã có nỗ lực trong việc thu hút khách quốc tế quay trở lại Việt Nam, trong năm 2023, lượt khách quốc tế ước đạt 12,6 triệu người, gấp 3,4 lần năm trước nhưng vẫn chỉ bằng 70% so với năm 2019 là năm chưa xảy ra dịch Covid-19.

Tính chung năm 2023, kim ngạch xuất và nhập khẩu đều giảm mạnh so với năm trước, lần lượt giảm 4,4% và 8,9% do nhu cầu từ các thị trường chính của Việt Nam như Mỹ, Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), Liên minh Châu Âu (EU) và một số quốc gia Đông Á đều giảm.

Từ những dẫn chứng trên, ông Thành lập luận, việc thúc đẩy tổng cầu là chìa khoá để thúc đẩy nền kinh tế quay trở lại mức tăng trưởng cao và bền vững trong thời gian tới. Các động lực tăng trưởng từ phía tổng cầu (đầu tư, tiêu dùng, xuất khẩu) cần được hồi phục nhanh chóng và đẩy mạnh hơn nữa.

Riêng với đầu tư, mức độ lan toả của đầu tư FDI  đến giá trị sản xuất tăng nhưng mức độ lan toả đến giá trị gia tăng lại giảm đáng kể. Điều này phản ánh FDI đang là kênh dẫn vốn quan trọng.

Khu vực nhà nước lan toả đến cả giá trị sản xuất và giá trị gia tăng đều giảm phản ánh việc sử dụng vốn kém hiệu quả còn đầu tư khu vực tư nhân có mức độ lan toả đến giá trị sản xuất và giá trị gia tăng đều cao phản ánh tầm quan trọng của khu vực này với nền kinh tế và cần phải đặt trọng tâm hỗ trợ của chính sách.

Thúc đẩy khu vực tư nhân

Về triển vọng nền kinh tế trong năm 2024, ông Thành cho rằng tác động của các yếu tố bất lợi, bấp bênh từ tình hình kinh tế thế giới khiến những dự báo về tăng trưởng Việt Nam trong năm 2024 đều được điều chỉnh giảm so với năm 2023.

Dự báo tăng trưởng kinh tế do các tổ chức quốc tế đưa ra ở mức 5,5 - 6,0%, thấp hơn so với kế hoạch 6,0-6,5% do Quốc hội đề ra. Nhìn chung, kinh tế Việt Nam sẽ đối diện với nhiều tác động bất ổn, khó lường và tiêu cực từ kinh tế thế giới. 

Từ thực tế đó, để đạt mục tiêu tăng trưởng cao ngay trong năm 2024, các chuyên gia kinh tế cho rằng, Chính phủ sẽ phải dựa chủ yếu vào các chính sách thúc đẩy tổng cầu. Đầu tư tư nhân về cơ bản khó tăng mạnh do khó khăn của khu vực doanh nghiệp nên việc gia tăng giải ngân và chất lượng vốn đầu tư công  đóng vai trò then chốt.

Đặt đúng khu vực tư nhân là động lực quan trọng bằng việc: Tạo môi trường đầu tư thuận lợi; Hỗ trợ tiếp cận các nguồn lực như đất đai, tín dụng, công nghệ mới và giảm thiểu tối đa thuế và các loại phí.

Theo ông Thành, Chính phủ cần kích thích tiêu dùng tư nhân bằng việc ổn định vĩ mô, điều chỉnh thuế thu nhập, tăng tính lành mạnh các thị trường tài sản và đẩy mạnh các chính sách an sinh xã hội. Bên cạnh đó, đa dạng hóa thị trường xuất khẩu và tận dụng khu vực FDI để đẩy mạnh xuất khẩu cũng là giải pháp cần chú trọng.

Tuy nhiên, nền kinh tế về dài hạn không thể trông chờ vào đầu tư công, cần có giải pháp để cải thiện môi trường đầu tư, khơi thông lại nguồn lực đầu tư tư nhân trở thành động lực tăng trưởng chính và quan trọng nhất. Chính sách tiền tệ cần đẩy mạnh hơn nữa trong việc cải thiện thủ tục để tăng cường khả năng tiếp cận vốn đối với khu vực đầu tư tư nhân, chuyên gia khuyến nghị. 

Về tiêu dùng cần gia tăng trợ cấp an sinh xã hội cho người nghèo, người bị mất việc làm ở cả khu vực chính thức và phi chính thức; Nâng mức thu nhập chịu thuế và giảm thuế suất thu nhập cá nhân; Giảm VAT hàng thiết yếu nội địa để tăng nhu cầu chi tiêu và tiếp tục thực hiện cải cách tiền lương nhằm kích thích tiêu dùng, góp phần tăng tổng cầu.

Theo ông Thành, nếu chúng ta quản lý tốt được tổng cầu thì vẫn có thể đạt mức tăng trưởng cao mà không gây ảnh hưởng đến ổn định kinh tế.