Biến số vĩ mô và TTCK tại Việt Nam: Thuận với thực, nghịch với… thống kê
PGS. TS Phạm Thế Anh -
10/08/2022 09:32 (GMT+7)
(VNF) - Những diễn biến của thị trường chứng khoán Việt Nam thời gian qua dường như mâu thuẫn với những gì được ghi nhận trong báo cáo của đơn vị thống kê. Nhưng nếu xem xét thực trạng của nền kinh tế, có thể thấy thị trường chứng khoán vẫn là hàn thử biểu đáng tin cậy.
PGS. TS Phạm Thế Anh, Trưởng Bộ môn Kinh tế vĩ mô - ĐH Kinh tế Quốc dân
Vĩ mô và chứng khoán
Thị trường chứng khoán (TTCK) từ lâu đã được so sánh là hàn thử biểu của nền kinh tế vì tốc độ phản ứng mau lẹ trước các biến động thông tin. Nhiều khi, thị trường phản ứng sớm hơn nhiều ngày, thậm chí nhiều tuần trước khi có thông tin chính thức.
Diễn biến trên TTCK phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố, ngoài cách quản lý, giám sát của nhà chức trách, hoạt động của doanh nghiệp thì các chỉ số vĩ mô, như: GDP, lãi suất, tỷ giá, lạm phát, thâm hụt ngân sách… đóng một vai trò hết sức quan trọng.
Đầu tiên là GDP. Thông thường, những đơn vị niêm yết trên sàn chứng khoán là những doanh nghiệp tốt nhất của quốc gia. Tăng trưởng của các doanh nghiệp này góp một phần lớn quyết định tới sự tăng trưởng của GDP. Vì vậy khi GDP tăng, triển vọng lợi nhuận của các doanh nghiệp cũng sẽ tốt và giá cổ phiếu cũng sẽ tăng theo.
Hai là lãi suất (huy động, cho vay). Đây là yếu tố có sức tác động rất nhanh tới nền kinh tế cũng như TTCK. Thông thường, lãi suất tăng sẽ khiến kênh gửi tiết kiệm trở nên hấp dẫn hơn kênh cổ phiếu, do đó dòng tiền vào TTCK sẽ bị ảnh hưởng theo chiều hướng tiêu cực. Mặt khác, lãi suất tăng đồng nghĩa với chi phí vốn của doanh nghiệp cũng tăng lên, làm kỳ vọng lợi nhuận giảm sút và trực tiếp làm suy yếu thị giá cổ phiếu. Điều này càng đặc biệt đúng với nền kinh tế Việt Nam, nơi cộng đồng doanh nghiệp phụ thuộc nặng nề vào vốn ngân hàng.
Ba là tỷ giá hối đoái. Nhà đầu tư nước ngoài đặc biệt nhạy cảm với tỷ giá hối đoái khi rót vốn vào Việt Nam, bởi nếu Việt Nam Đồng (VND) mất giá, họ thường sẽ chịu thiệt hại. Với doanh nghiệp trong nước, tác động của tỷ giá tương đối hỗn hợp. Doanh nghiệp định hướng xuất khẩu sẽ được lợi khi VND mất giá vì hàng hóa xuất đi rẻ hơn tính theo ngoại tệ, cạnh tranh tốt hơn và kích thích nhu cầu tiêu dùng của người nước ngoài. Ngược lại, những doanh nghiệp lệ thuộc vào nguyên vật liệu đầu vào nhập khẩu thì sẽ chịu thiệt do hàng hóa nhập trở nên đắt đỏ hơn.
Những năm gần đây, Việt Nam có thặng dư cán cân thanh toán, thậm chí thặng dư cán cân thương mại, do nhận đầu tư ròng, kiều hối ròng, dẫn đến VND lên giá so với đôla-Mỹ (USD). Tuy nhiên, hiện nay USD lại đang lên giá rất nhanh do Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) tăng lãi suất. Điều này khiến các doanh nghiệp chuyên nhập hàng hay có vay nợ bằng USD thiệt hại, kết quả là giá cổ phiếu cũng giảm theo.
Yếu tố thứ tư là lạm phát. Lạm phát là một con dao hai lưỡi. Khi lạm phát ở mức vừa phải, nó có tác động kích thích hoạt động kinh tế, song khi vượt quá kiểm soát thì rất nguy hiểm vì tạo ra làn sóng tăng giá ồ ạt trong khi thu nhập người dân không tăng theo kịp khiến sức mua bị giảm sút. Mặt khác, để chống lạm phát, ngân hàng trung ương phải tăng lãi suất, khiến chi phí vốn của doanh nghiệp dâng cao, ảnh hưởng tiêu cực tới kết quả sản xuất kinh doanh. Đồng thời, việc thắt chặt tiền tệ cũng khiến dòng tiền vào TTCK bị sụt giảm làm yếu thanh khoản thị trường.
Yếu tố thứ năm là thâm hụt ngân sách. Khi thâm hụt quá nặng nề, Chính phủ sẽ có xu hướng đi vay hoặc tăng thuế để tài trợ cho các khoản chi tiêu và đầu tư. Việc đi vay có thể làm tăng áp lực lạm phát, tăng mặt bằng lãi suất trong nước. Việc tăng thuế có thể làm xói mòn sức mua của người dân. Cả hai đều là những tác động rất xấu với nền kinh tế, tạo ra các rủi ro, gây bất ổn vĩ mô. Đến lượt mình, các tác động này sẽ chuyển thẳng tới hoạt động của cộng đồng doanh nghiệp và khiến TTCK chịu ảnh hưởng nặng nề.
TTCK nửa đầu năm 2022 nghịch hành với báo cáo thống kê
Báo cáo tình hình kinh tế xã hội nửa đầu năm 2022 đã được Tổng cục Thống kê (GSO) công bố gần đây với nhiều chỉ số tốt đẹp: GDP quý II tăng cao nhất trong 11 năm qua, lạm phát khá thấp (6 tháng bình quân chỉ 2,44%), tỷ giá tương đối ổn định so với các nước khác trong khu vực, ngân sách thặng dư…
Tuy nhiên, ngược với “vũ điệu” đẹp mắt của các chỉ số vĩ mô, TTCK lại diễn biến theo chiều hướng tồi tệ. Từ đầu năm đến nay, thị trường giảm hơn 20%. Điều này đã đặt ra hoài nghi lớn: liệu TTCK có còn là hàn thử biểu của nền kinh tế tại Việt Nam?
Câu trả lời là vẫn, bởi các chỉ số vĩ mô trong báo cáo của cơ quan thống kê đang ở mức lạc quan thái quá, nếu không muốn nói là được “thổi phồng” đối với các mặt tích cực mà không phản ánh chính xác thực tại. Thực tại không hề đẹp như báo cáo. Chúng ta thấy có một số rủi ro như sau.
Thứ nhất, giá cả nguyên - nhiên - vật liệu tăng phi mã suốt 1 năm qua, trong khi phản ứng chính sách khá chậm trễ. Đơn cử như giá xăng dầu, ngoài việc giảm thuế bảo vệ môi trường, chúng ta chưa thấy động thái quyết liệt, nhanh chóng của nhà chức trách để ổn định giá của mặt hàng quan trọng bậc nhất đối với hoạt động sản xuất kinh doanh cũng như đang là một trong những động lực lớn nhất của lạm phát.
Khi phản ứng chính sách chậm trễ thì sẽ không ngăn chặn được hiệu ứng “domino” của việc tăng giá. Ở Việt Nam, chúng ta thấy không có chuyện đơn vị kinh doanh tăng giá hàng hóa nhỏ giọt kiểu 1% - 2%. Bước giá tăng luôn là 5% - 10%, mà đã tăng thì gần như không giảm. Điều này rất nguy hiểm đối với nền kinh tế, bởi nó tạo ra sức ép lớn lên lạm phát cũng như làm suy yếu sức mua của người dân.
TTCK đã phản ứng rất mạnh với những rủi ro này và đó là nguyên nhân khiến thị trường giảm hơn 20% trong 6 tháng qua. Ngoài ra, nếu chúng ta nhìn kỹ vào con số GDP 6 tháng đầu năm mới được công bố, có thể nhìn thấy một số điều bất thường.
Một là, so với quý I/2022, GDP quý II/2022 theo giá cố định tăng 7,3%, còn GDP theo giá hiện hành tăng chỉ 7,2%. Điều này có nghĩa là nhìn chung giá cả trong quý II giảm so với quý I, trong khi thực tế giá cả quý II tăng rất mạnh.
Những ngành có tăng trưởng theo giá cố định khá cao nhưng giá cả lại giảm mạnh gồm thủy sản, y tế và lâm nghiệp. Điện, khí đốt, khai khoáng, dịch vụ lưu trú, dịch vụ vận tải, kho bãi cũng là những ngành có giá cả giảm mạnh trong quý II, khác xa với những gì chúng ta thấy được trong thực tế. Điều này cho thấy thực tế tăng trưởng có thể không thực sự cao như các con số thống kê chính thức hàm ý.
Hai là lạm phát giá cả tiêu dùng. CPI bình quân 6 tháng đầu năm được báo cáo tăng ở mức 2,44%. Tuy nhiên, thực tế cho thấy giá cả tiêu dùng đã tăng rất mạnh. Chi phí sinh hoạt tăng cao hơn nhiều so với con số công bố. Nếu không có lạm phát thì sẽ không có sức ép tăng lãi suất. Nhưng thực tế lãi suất huy động và lãi suất cho vay đã bắt đầu tăng, bất kể Ngân hàng Nhà nước chưa có động thái điều chỉnh nào.
Ngoài 2 vấn đề nêu trên, có thêm ít nhất 2 điểm lo ngại khác. Thứ nhất là nguy cơ suy thoái kinh tế từ bên ngoài, nhất là các đối tác thương mại quan trọng hàng đầu của Việt Nam như Mỹ, EU…, đặc biệt là EU bởi khu vực này không tự chủ được nguồn năng lượng, trong khi các lệnh trừng phạt Nga vẫn duy trì hiệu lực. Tại EU, lạm phát đã lên tới gần 2 con số, một số nước lâm vào tình trạng thâm hụt ngân sách cao, có khả năng vỡ nợ.
Điểm lo ngại thứ hai đến từ yếu tố nội tại. Đó là hiệu ứng tâm lý e ngại của giới đầu tư trước việc xử lý các sai phạm về trái phiếu, thao túng giá cổ phiếu. Nếu nhà nước xử lý thiếu nhạy cảm, điều này có thể tạo ra phản ứng tiêu cực dây chuyền, nhất là với các doanh nghiệp lớn trên sàn chứng khoán.
Để nền kinh tế phát triển lành mạnh, ổn định, TTCK tăng trưởng tốt, có 4 điểm cần lưu ý như sau:
Một là việc điều hành chính sách phải lấy sự ổn định kinh tế vĩ mô làm nền tảng; cần cẩn trọng với các con số lạc quan thái quá. Sự thiếu chính xác của con số thống kê có thể tạo ra sự chậm trễ hay lệch lạc trong các quyết định điều hành kinh tế.
Hai là các gói hỗ trợ đã được lập kế hoạch, phê duyệt, thì Chính phủ cần hành động nhanh. Ví như cứu một người vừa ốm sẽ dễ hơn rất nhiều so với cứu một người sắp chết.
Ba là Chính phủ cần thúc đẩy giải ngân đầu tư công mạnh mẽ. Hiện nay, tốc độ giải ngân vẫn còn rất chậm, trong khi đây là động lực quan trọng của tăng trưởng kinh tế hậu đại dịch, cả trong ngắn hạn và dài hạn.
Bốn là cần nhanh chóng tháo gỡ các điểm nghẽn của thị trường trái phiếu và tín dụng. Phải xây dựng được nền tảng pháp lý minh bạch, tránh được rủi ro cho các bên tham gia. Trong xử lý các sai phạm kinh tế, cần khéo léo, tránh hình sự hóa các quan hệ kinh tế, tránh tạo cú sốc lớn cho thị trường, gây ra sự hoảng loạn dẫn đến tình trạng tháo chạy của nhà đầu tư.
(VNF) - Ông Nguyễn Đức Hiển - Phó Trưởng ban Chính sách, chiến lược Trung ương cho rằng, với mục tiêu tăng trưởng kinh tế hai con số được đặt ra cho giai đoạn tới, bài toán nguồn vốn đang trở thành vấn đề sống còn. Khi hệ thống ngân hàng đã tiệm cận giới hạn mở rộng tín dụng, việc phát triển mạnh mẽ thị trường vốn - đặc biệt là thị trường chứng khoán - được xem là chìa khóa để tạo dư địa tăng trưởng bền vững cho nền kinh tế Việt Nam.
(VNF) - Hướng tới xây dựng một cơ chế thị trường vốn dành riêng cho cộng đồng khởi nghiệp sáng tạo, Việt Nam đang trong quá trình chuẩn bị để hình thành sàn giao dịch chứng khoán chuyên biệt cho doanh nghiệp khởi nghiệp - một bước đi được đánh giá là quan trọng nhằm hoàn thiện chu trình đầu tư mạo hiểm từ nguồn vốn đầu vào đến điểm thoái vốn (exit) cho nhà đầu tư.
(VNF) - Đề cập tới mối quan hệ giữa hộ kinh doanh và doanh nghiệp, Luật sư Trương Thanh Đức, Giám đốc Công ty luật ANVI cho rằng, hiện nay chúng ta đang yêu cầu các hộ kinh doanh quy mô lớn phải thực hiện sổ sách, kê khai thuế phức tạp như doanh nghiệp. Nếu đã phải làm y hệt như vậy thì chuyển thành doanh nghiệp còn hơn. Do đó, cần sửa luật để tạo ra một mô hình trung gian, tạm gọi là “doanh nghiệp hộ kinh doanh”.
(VNF) - Năm 2025, giữa bối cảnh kinh tế toàn cầu nhiều biến động, Việt Nam nổi lên như điểm đến hấp dẫn của dòng vốn FDI và quỹ đầu tư toàn cầu. Không chỉ duy trì đà tăng trưởng FDI mạnh mẽ, Việt Nam còn trở thành "cường quốc ASEAN" trong mắt nhà đầu tư quốc tế.
(VNF) - Theo đại biểu Tạ Đình Thi, việc ban hành cơ chế, chính sách đặc thù cho Thủ đô cần tập trung vào các lĩnh vực chiến lược nơi Hà Nội có lợi thế, nhằm tháo gỡ điểm nghẽn thể chế và tạo động lực phát triển bền vững, lan tỏa.
(VNF) - Ông Nguyễn Hồ Ngọc - Giám đốc đào tạo ATC Academy cho rằng, "mốc 500 triệu hiện nay chỉ thực sự phù hợp với các ngành có biên lợi nhuận rất cao. Nếu chỉ nhìn vào mức doanh thu mà không nhìn vào tỷ suất lợi nhuận, chính sách sẽ nặng tay với nhóm biên lợi nhuận thấp và nhẹ tay với nhóm biên lợi nhuận cao".
(VNF) - Theo TS. Nguyễn Sĩ Dũng, Việt Nam hoàn toàn có thể xây dựng một siêu đô thị biển quy mô 20 – 25 triệu dân vào năm 2050. Siêu đô thị này có thể đóng góp GDP vùng từ 700 đến 1.000 tỷ USD, trở thành "cực tăng trưởng thế kỷ" mới của châu Á, đủ sức tương tác với các trung tâm hàng đầu như Singapore, Seoul hay Tokyo.
(VNF) - Tiêu dùng của người dân chiếm gần 64% GDP đang suy yếu, kéo theo niềm tin giảm mạnh. Trong bối cảnh xuất khẩu bấp bênh, đầu tư công chậm giải ngân, các chuyên gia cảnh báo: muốn đạt tăng trưởng 10%, Việt Nam phải khơi thông túi tiền và củng cố niềm tin tiêu dùng của dân.
(VNF) - Theo PGS.TS Trần Đình Thiên, tăng trưởng 10% trở lên theo Nghị quyết của Quốc hội hay một con số khác cũng được nhưng cần phải thay đổi, đừng làm theo cách cũ.
(VNF) - Sau một năm triển khai, VIFTA đã bước đầu phát huy hiệu quả, song quá trình tận dụng ưu đãi cho thấy các ngành hàng vừa có thuận lợi, vừa phát sinh vướng mắc, đòi hỏi giải pháp phù hợp để khai thác hiệu quả hơn trong thời gian tới.
(VNF) - Theo các chuyên gia, muốn đạt tăng trưởng 10%/năm, Việt Nam cần một hệ thống tín dụng tăng tốc chưa từng có, với quy mô tín dụng dự kiến tăng gấp đôi trong 5 năm.
(VNF) - Theo TS Lê Xuân Nghĩa, nói người dân tích trữ vàng gây hại cho nền kinh tế là thiếu cơ sở. Đồng thời, không thể yêu cầu người dân “đừng mua vàng” bằng những khẩu hiệu suông.
(VNF) - TS Nguyễn Đình Cung cho rằng, hiện còn quá nhiều đầu mối doanh nghiệp nhà nước (DNNN), vai trò chưa tương xứng, nói là chủ đạo nhưng chưa cho nhóm này phát triển. Do đó, ông Cung kiến nghị tái cơ cấu, chỉ cần dưới 100 nhưng quy mô tăng gấp 10 – 15 lần.
(VNF) - Kỳ họp thứ 10 - kỳ họp cuối cùng của Quốc hội khóa XV chính thức được khai mạc từ cuối tháng 10. Đây là kỳ họp có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, vừa là bước tổng kết một nhiệm kỳ nhiều đổi mới, dân chủ, trách nhiệm và hiệu quả, vừa là sự chuẩn bị cho chặng đường của nhiệm kỳ Quốc hội khóa XVI với yêu cầu toàn diện và sâu sắc hơn.
(VNF) - Quá trình M&A trong lĩnh vực giáo dục không chỉ là vấn đề tài chính mà còn đòi hỏi sự nhạy bén trong quản trị văn hóa và vận hành. Đây là bài học mà ông Punendu Sharma, Giám đốc đầu tư (CIO) của EQuest Education Group, rút ra sau nhiều năm tham gia các thương vụ M&A tại Việt Nam.
(VNF) - Quỹ đất xanh tại các thành phố lớn đang dần thu hẹp, đặt ra thách thức với các cơ sở giáo dục trong việc xây dựng môi trường học tập lành mạnh. Tạp chí Đầu tư Tài chính - VietnamFinance đã có cuộc trò chuyện với bà Lê Nguyễn Trung Nguyên – Tổng giám đốc Hệ thống Giáo dục Victoria School về cách tiếp cận mô hình xanh, các cân nhắc về chi phí và vận hành, cũng như những khó khăn thực tế khi áp dụng tại môi trường đô thị Việt Nam.
(VNF) - Dự thảo Báo cáo chính trị Đại hội XIV đặt mục tiêu tăng trưởng GDP bình quân 10%/năm giai đoạn 2026–2030 – một tham vọng rất lớn trong bối cảnh mô hình tăng trưởng dựa vào lao động giá rẻ và FDI đã cạn dư địa. Các chuyên gia nhấn mạnh, muốn đạt được mục tiêu này, Việt Nam phải chuyển sang tăng trưởng dựa trên việc tăng năng suất và đổi mới sáng tạo.
(VNF) - TS Nguyễn Minh Cường cho rằng khi bàn về việc xây dựng trung tâm tài chính, cần đặt vấn đề trong bối cảnh: Liệu đây có phải là bước phát triển tiếp theo sau giai đoạn tự do hóa thương mại? Trung tâm tài chính có thể trở thành xuất phát điểm và động lực để thúc đẩy quá trình tự do hóa tài chính hay không?
(VNF) - Việt Nam đang hoàn thiện thể chế để thúc đẩy thương mại hóa tài sản trí tuệ, coi tri thức và công nghệ là động lực tăng trưởng mới và bền vững. Để làm điều đó, việc tạo hành lang pháp lý rõ ràng sẽ mở 'đường băng' đưa kết quả nghiên cứu và sáng tạo từ phòng thí nghiệm ra thị trường, thúc đẩy nền kinh tế tri thức.
(VNF) - Theo các chuyên gia, hiện tại là giai đoạn "vàng" để doanh nghiệp Việt tận dụng cơ hội từ Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - Liên minh châu Âu (EVFTA). Tuy nhiên, các quy định mới của EU về phát triển bền vững và bảo hộ thương mại đòi hỏi doanh nghiệp phải chủ động thích ứng, nếu không muốn bỏ lỡ lợi thế mà EVFTA mang lại.
(VNF) - Cơ chế Nhà nước đặt hàng doanh nghiệp tham gia vào các dự án lớn không chỉ mở ra cơ hội lớn cho Việt Nam trong việc xây dựng xây dựng đội ngũ doanh nghiệp tư nhân lớn mạnh mà còn mở ra cơ hội để nâng cao năng lực nội sinh cho nền kinh tế.
(VNF) - Theo Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng, trí tuệ nhân tạo (AI) phải đi trong một “hành lang hẹp” giữa hỗn loạn và kiểm soát, giữa tự do và nỗi sợ hãi. Nhiệm vụ của chúng ta là định hướng bằng sự khôn ngoan và trách nhiệm. Một nhà nước mạnh phải bảo vệ những giá trị nhân văn, trong khi một xã hội cởi mở phải khuyến khích sáng tạo và đối thoại.
(VNF) - TS. Nguyễn Đình Cung, nguyên Viện trưởng Viện nghiên cứu và quản lý kinh tế trung ương
(CIEM) cho rằng, nếu không có đột phá mạnh mẽ về thể chế và nâng cao năng suất, chất lượng,
nền kinh tế Việt Nam sẽ khó thoát khỏi vòng luẩn quẩn tăng trưởng theo chiều rộng.
(VNF) - Bà Đào Thị Thu Thủy, Giám đốc chương trình MBA, Chánh văn phòng Tổ chức Khoa học và Chuyên gia Việt Nam toàn cầu (AVSE Global) khẳng định, khu vực kinh tế tư nhân đóng vai trò trung tâm trong hiện thực hóa mục tiêu tăng trưởng hai con số mà Việt Nam hướng tới trong những thập niên tới, nhờ vàosức mạnh của động lực nội sinh, tính linh hoạt cao, khả năng tạo việc làm lớn
và sức cạnh tranh ngày càng gia tăng.
(VNF) - TS. Nguyễn Bá Hùng, Chuyên gia kinh tế trưởng ADB tại Việt Nam, cho rằng Việt Nam cần thay đổi mô hình tăng trưởng, bởi mô hình dựa nhiều vào mở rộng nguồn lực đã bộc lộ hạn chế. Để duy trì tốc độ tăng trưởng cao và bền vững, nền kinh tế cần chuyển dịch sang hướng chú trọng hiệu quả và đổi mới sáng tạo.
(VNF) - Ông Nguyễn Đức Hiển - Phó Trưởng ban Chính sách, chiến lược Trung ương cho rằng, với mục tiêu tăng trưởng kinh tế hai con số được đặt ra cho giai đoạn tới, bài toán nguồn vốn đang trở thành vấn đề sống còn. Khi hệ thống ngân hàng đã tiệm cận giới hạn mở rộng tín dụng, việc phát triển mạnh mẽ thị trường vốn - đặc biệt là thị trường chứng khoán - được xem là chìa khóa để tạo dư địa tăng trưởng bền vững cho nền kinh tế Việt Nam.
(VNF) - Sau 5 tháng tạm ngưng hoạt động để nâng cấp, sửa chữa, sân bay Vinh sẽ khai thác trở lại vào ngày 19/12 với diện mạo mới và "điểm nhấn" công nghệ hiện đại giúp hành khách có trải nghiệm tốt hơn.
